Tου Κ.Ν Σταμπολή
Πριν δύο εβδομάδες (1/4) πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη η τακτική συνάντηση Υπουργών Ενέργειας των κρατών μελών της Διαδικασίας Συνεργασίας ΝΑ Ευρώπης. Στη συνάντηση, η οποία οργανώθηκε από το υπουργείο Ανάπτυξης, αφού η Ελλάδα έχει την προεδρία της Διαδικασίας μέχρι τα τέλη Μαΐου, συμμετείχαν με εκπροσώπους τους σε υπουργικό και υπηρεσιακό επίπεδο οι: Αλβανία, Βοσνία και Ερζεγοβίνη, Βουλγαρία, Κροατία, Π.Γ.Δ.Μ., Μαυροβούνιο, Ρουμανία, Σερβία, Τουρκία και Αυστρία, ως προεδρεύουσα του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στη συνάντηση αυτή εκπροσωπήθηκαν οι ΗΠΑ μέσω του βοηθού Υπουργού Εξωτερικών κ. Mathew Bryza και η Ρωσία μέσω του υφυπουργού Βιομηχανίας Ενέργειας κ. Ivan Meterov, γεγονός που υπογραμμίζει το σοβαρό ενδιαφέρον των δύο μεγάλων αυτών χωρών για τις ενεργειακές εξελίξεις στην περιοχή.
Αν και η εν λόγω συνάντηση, σε οργανωτικό επίπεδο τουλάχιστον, έμοιαζε ως μία άτυπη συγκέντρωση ενδιαφερομένων μερών, υπήρξε έντονη παρασκηνιακή δραστηριότητα αφού υπό συζήτηση ευρίσκονται ακόμα βασικές ενεργειακές διασυνδέσεις που προωθεί η χώρα μας αυτήν την περίοδο. Η πρώτη διασύνδεση αφορά τη μεταφορά πετρελαίου, Ρωσικών κυρίως πετρελαίων μέσω της Μαύρης Θάλασσας προς τη Μεσόγειο, με παράκαμψη των κορεσμένων από κίνηση στενών του Βοσπόρου. Η Ελληνική πρόταση για την παράκαμψη είναι ο πετρελαιοαγωγός μεταξύ του βουλγάρικου λιμένος Μπουργκάς και της Αλεξανδρούπολης, μήκους 285 χλμ, χωρητικότητας 600 – 800.000 βαρέλια/ημέρα και συνολικού εκτιμώμενου κόστους 680 εκ. δολαρίων.
Η άλλη διασύνδεση αναφέρεται στην μεταφορά φυσικού αερίου από την περιοχή της Κασπίας και της Ρωσίας προς την Ευρώπη μέσω Τουρκίας, Ελλάδας και Ιταλίας. Η προμελέτη για αυτόν τον αγωγό προβλέπει τη δυνατότητα μεταφοράς 10.0 – 12.00 δισεκ. κυβ. μέτρων αερίου (BCM’s) κατ’ έτος μέσα από έναν αγωγό υψηλής πίεσης και μεγάλης διαμέτρου συνολικού μήκους 1.000 χλμ μεταξύ Τουρκίας (Καρατσαμπέι) και Νοτίου Ιταλίας (Οτράντο) και συνολικού κόστους της τάξης των 1.0 δισεκ. δολ.
Πρέπει να σημειωθεί ότι το Ελληνο – Τουρκικό τμήμα του εν λόγω διηπειρωτικού αγωγού ευρίσκεται ήδη υπό κατασκευή και η διασύνδεση προγραμματίζεται να έχει ολοκληρωθεί και να λειτουργεί μέχρι το Μάρτιο του 2007. Μέσω αυτής η ΔΕΠΑ, βάση σύμβασης που έχει υπογράψει με την Τουρκική BOTAS, θα προμηθεύεται 0,75 BCM’s κατ’ έτος, αέριο που θα προέρχεται κυρίως από ποσότητες φυσικού αερίου, που παραλαμβάνει η Τουρκία από τη Ρωσία και το Αζερμπαϊτζάν.
Η προμήθεια φυσικού αερίου από την Τουρκία διαφοροποιεί και διευρύνει τις πηγές τροφοδοσίας της χώρας μας, ενισχύοντας έτσι την ασφάλεια ενεργειακών προμηθειών της χώρας. Να υπενθυμίσουμε ότι η Ελλάδα σήμερα εισάγει φυσικό αέριο από τη Ρωσία, μέσω αγωγού (2,1 δισεκ. κυβ. κατ’ έτος για το 2005) και από την Αλγερία (0,6 δισεκ. κυβ. για το 2006) υπό μορφή υγροποιημένου αερίου, μέσω πλοίων LNG. Το αέριο αυτό αποθηκεύεται σε υγροποιημένη μορφή στις εγκαταστάσεις της ΔΕΠΑ στη Ρεβυθούσα και αεριοποιείται τμηματικά, κατά περίπτωση, καλύπτοντας αιχμές του δικτύου.
Τόσο ο αγωγός Μπουργκάς – Αλεξανδρούπολης, όσο και ο βόρειος διακομιστικός αγωγός φυσικού αερίου αποτελούν τα δύο βασικά ενεργειακά έργα που προωθεί το Υπουργείο Ανάπτυξης σε αγαστή συνεργασία με το Υπουργείο Εξωτερικών, και αποτελούν την αιχμή του δόρατος της Ελληνικής προσπάθειας για τη διεθνοποίηση, έστω σε περιφερειακό επίπεδο, της ενεργειακής μας πολιτικής.
Πολλές ελπίδες και εθνικό κεφάλαιο έχουν επενδυθεί σε αυτά τα δύο σημαντικά έργα στα οποία, κατά ένα μεγάλο μέρος, βασίζεται αυτό που πολλοί αποκαλούν Ελληνική ενεργειακή διπλωματία. Χωρίς αμφιβολία και τα δύο αυτά έργα αποτελούν μία άριστη ευκαιρία για την έμπρακτη εξάσκηση Ελληνικής διπλωματίας και εμπορικής πολιτικής στις γύρω χώρες, σε ομόκεντρους της Αθήνας κύκλους, που δεν περιορίζεται κατ’ ανάγκη στο βορρά αλλά περιλαμβάνει και νότιες χώρες όπως η Αίγυπτος, η Λιβύη και η Αλγερία. Οι χώρες αυτές μας ενδιαφέρουν επίσης λόγω των σοβαρών κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου που διαθέτουν και από τις οποίες ήδη εισάγουμε (Αλγερία, Λιβύη) ενώ ευελπιστούμε ότι σύντομα ελληνικές εταιρείες (πχ ΕΛΠΕ, Motoroil) θα αποκτήσουν εκεί δικές τους πηγές τροφοδοσίας (Λιβύη, Αίγυπτος).
Η υλοποίηση όμως των δύο ανωτέρω αγωγών, όσο επιθυμητή και αναγκαία μπορεί να είναι για τη χώρα μας, παραμένει στην ουσία άσκηση επί χάρτου αφού δεν υπάρχουν ακόμη δεσμευτικές συμφωνίες προμήθειας που θα επιτρέψουν την κατασκευή τους. Για τον μεν αγωγό Μπουργκάς – Αλεξανδρούπολης παρά το γεγονός ότι το έργο άρχισε να μελετάται από το 1994 και έχει υπογραφεί πολιτική συμφωνία μεταξύ Ελλάδος – Βουλγαρίας και Ρωσίας (Απρίλιος 2005) δεν έχει μέχρι στιγμής υπάρξει αξιοσημείωτη πρόοδος στη διατύπωση μιας δεσμευτικής εμπορικής συμφωνίας μεταξύ προμηθευτριών εταιρειών και της υπό ίδρυση εταιρείας που θα έχει την ιδιοκτησία και διαχείριση του αγωγού. Είναι αυτονόητο ότι χωρίς οριστικοποίηση των όρων προμήθειας και μεταφοράς δεν μπορεί να υπάρξει χρηματοδότηση για την κατασκευή του. Η μόνη πρόοδος που έχει μέχρι στιγμής σημειωθεί είναι ότι υπάρχει έντονη κινητικότητα μεταξύ των βασικών ρωσικών εταιρειών πετρελαίου όπως η TNT – BP, η Rosneft, η Transneft (που διαχειρίζεται το δίκτυο αγωγών πετρελαίου) αλλά και της Sibneft, η οποία πρόσφατα εξαγοράστηκε από τον Ρωσικό κολοσσό Gazprom, που ως γνωστόν είναι απόλυτα ελεγχόμενος από το Κρεμλίνο.
Ίσως η τελευταία αυτή εξέλιξη να αποτελέσει και το κλειδί για την απεμπλοκή στην προώθηση κατασκευής και των δύο αγωγών, και αυτό γιατί η Gazprom όπως είναι γνωστό ενδιαφέρεται σφόδρα για ν’ αναλάβει την προμήθεια αερίου μέσω του διηπειρωτικού αγωγού όπου οι ποσότητες που απαιτούνται είναι όντως μεγάλες και εις βάθος χρόνου (15ετείς ή και 20ετείς συμβάσεις). Οι προτάσεις της Gazprom βασίζονται στην παροχή αερίου μέσω Τουρκίας, όπου η Ρωσία εξάγει απευθείας μεγάλες ποσότητες μέσω του υποθαλάσσιου αγωγού Bluestream. Σύμφωνα με τα σχέδια που προωθεί η Gazprom, (βλέπε άρθρο μας στην «Κ» 8 Φεβρουαρίου 2006) η εν λόγω εταιρεία ενδιαφέρεται να αναλάβει αυτή εξ ολοκλήρου την προμήθεια αερίου του Τούρκο – Έλληνο – Ιταλικού αγωγού ενώ παράλληλα υπόσχεται να βοηθήσει, χωρίς όμως μέχρις στιγμής να υπάρξει η παραμικρή δέσμευση, την προώθηση της εμπορικής συμφωνίας προμήθειας πετρελαίου για τον αγωγό Μπουργκάς – Αλεξανδρούπολη.
Εν τω μεταξύ η Έλληνο – Ιταλική πλευρά δεν έχει ακόμα υπογράψει κάποια έστω προκαταρκτική συμφωνία για την προμήθεια φυσικού αερίου με το Αζερμπαϊτζάν, το οποίο υποτίθεται ότι και θα ήτο ο κύριος προμηθευτής του αερίου μέχρις ότου εμφανίσθηκε η Gazprom.
Όπως έγινε γνωστό σε ημερίδα για το φυσικό αέριο που οργάνωσε το ΙΕΝΕ στην Αθήνα στις 5/4, το Αζερμπαϊτζάν διαθέτει περιορισμένες ποσότητες αερίου που προέρχονται από το γιγαντιαίο πεδίο Shah – Deniz. Ήδη έχει δεσμευτεί πλήρως το πρώτο στάδιο παραγωγής συνολικού όγκου 8 BCM’s κατ’ έτος που θα είναι διαθέσιμο από το 2008 και μετά. Τις ποσότητες αυτές θα τις απορροφήσει κυρίως η Τουρκία αλλά και οι γύρω χώρες. Το δεύτερο στάδιο παραγωγής του πεδίου εκτιμάται σε 12 BCM’s και θα είναι διαθέσιμη από το 2011 και μετά. Είναι προφανές ότι εάν η Ελληνο – Ιταλική πλευρά δεν σπεύσει να συζητήσει και συμφωνήσει με τους Αζέρους συγκεκριμένους όγκους σε λίγο θα εκλείψει και αυτή η δυνατότητα καθ’ ότι άλλες χώρες έχουν ήδη εκφράσει έντονο ενδιαφέρον. Σε αυτή την περίπτωση η ΔΕΠΑ, μαζί με τον εταίρο τους που είναι η Ιταλική Edison, θα βρεθούν εκτεθειμένοι αφού αναγκαστικά πλέον θα στραφούν προς τη Gazprom η οποία βέβαια δεν θα τους προσφέρει τόσο ευνοϊκούς όρους όσο σήμερα.
Όμως ο Τούρκο – Έλληνο – Ιταλικός αγωγός δεν κινδυνεύει να μείνει στα χαρτιά μόνο λόγω απουσίας δεσμευτικής συμφωνίας με προμηθευτές αλλά και λόγω ανταγωνισμού. Αυτός αναφαίνεται μέσω του υπό σχεδίαση έτερου μεγάλου αγωγού, γνωστού ως Nabucco,ο οποίος θα μεταφέρει Κασπιακό αέριο μέσω Τουρκίας, Βουλγαρίας, Ρουμανίας, Ουγγαρίας και θα καταλήγει στην καρδιά της Ευρώπης, στην Αυστρία. Να σημειωθεί ότι υπάρχει ήδη προκαταρκτική συμφωνία σε επίπεδο MΟU μεταξύ της Αυστριακής κοινοπραξίας και της Αζερικής εταιρείας πετρελαίου – αερίου SOCAR. Αν και πολύ μεγαλύτερος σε μήκος (4.000 χλμ) και πολύ πιο ακριβός (5.0 δισεκ. δολ) ο αγωγός αυτός, ο οποίος έχει ήδη ενταχθεί στα διευρωπαϊκά δίκτυα και τον προωθεί η Ε. Ένωση, παρουσιάζει μία σειρά από συγκριτικά οφέλη τα οποία σε αυτό το στάδιο τουλάχιστον ευνοούν την κατασκευή του περισσότερο από ότι ο Ελληνο – Ιταλικός αγωγός, ο οποίος σύμφωνα με Κοινοτικές πηγές «μπορεί να προχωρήσει αλλά σε ένα δεύτερο στάδιο, δηλαδή μετά το 2015». Την κατασκευή του Nabucco προωθεί εξάλλου και η Αμερικανική πλευρά η οποία δεν επιθυμεί περαιτέρω διεύρυνση της ρωσικής επιρροής μέσω των δύο αγωγών που προωθεί η ελληνική πλευρά. (Το ίδιο σκηνικό είχε παιχθεί λίγο πολύ την περίοδο 1987 – 89 όταν εγένετο η διαπραγμάτευση με τους Ρώσους για την προμήθεια φυσικού αερίου και την κατασκευή του αγωγού. Και τότε η κυβέρνηση των ΗΠΑ είχε διατυπώσει σοβαρότατες αντιρρήσεις κι εξασκούσε πιέσεις. Τελικά ο αγωγός κατασκευάστηκε και το αέριο ήρθε προς ανακούφιση των διογκουμένων εν τω μεταξύ ενεργειακών αναγκών της χώρας).
Όμως, η προώθηση και κατασκευή τόσο του πετρελαιαγωγού Μπουργκάς – Αλεξανδρούπολη όσο και του Τουρκο – Ελληνο – Ιταλικού αγωγού φυσικού αερίου αποτελούν μία μοναδική ευκαιρία για την μερική απεξάρτηση της χώρας μας σε επίπεδο ενεργειακών προμηθειών ενώ η κατασκευή τους θα ενισχύσει σημαντικά την ασφάλεια ενεργειακού εφοδιασμού της χώρας και την επιρροή τους στη Ν.Α Ευρώπη. Για αυτό θα πρέπει να καταβληθεί κάθε δυνατή προσπάθεια για το «δέσιμο» των συμφωνιών προμήθειας οι οποίες αποτελούν το κλειδί για την υλοποίηση των έργων κατασκευής. Σε αυτή την προσπάθεια η κυβέρνηση θα πρέπει να συνεργαστεί με όλους τους συντελεστές, εντός και εκτός κρατικού μηχανισμού, αλλά και να κινητοποιήσει προς κάθε κατεύθυνση τους πολύ αξιόλογους μη κυβερνητικούς οργανισμούς που έχει η χώρα μας, οι οποίοι διαθέτουν γνώση, εμπειρία και προσβάσεις στην ευρύτερη περιοχή χρήσιμες από κάθε άποψη για την προώθηση έργων αυτού του μεγέθους και με τόσο σημαντικό εθνικό εκτόπισμα.
Γενικά η αξιοποίηση των εξειδικευμένων μη κυβερνητικών οργανώσεων στην εξάσκηση εξωτερικής – εμπορικής πολιτικής είναι υποβαθμισμένη, παρά το γεγονός ότι αυτές ήδη καλύπτουν σοβαρά κενά και έρχονται πολλές φορές, κυριολεκτικά ως πυροσβέστες την τελευταία στιγμή, να προσφέρουν πολύτιμες υπηρεσίες σώζοντας καταστάσεις.