του Κ.Ν. Σταμπολή
Η μεταφορά πετρελαίου και φυσικού αερίου από τις πλούσιες σε κοιτάσματα χώρες της Κασπίας, συμπεριλαμβανομένης και της Ρωσίας, προς τις απαιτητικές αγορές της Δύσης αποδεικνύεται για μία ακόμα φορά πεδίο πολιτικής αντιπαράθεσης αλλά και χώρος τεραστίων επιχειρηματικών συμφερόντων. Όπως έδειξε η πρόσφατη "φραστική" αντιπαράθεση μεταξύ ΗΠΑ - Ρωσίας, με αφορμή την ασφάλεια ενεργειακών προμηθειών της Ευρώπης, οι περαιτέρω ενεργειακές διασυνδέσεις Ρωσίας και Δυτικών χωρών τίθενται στο στόχαστρο της Αμερικάνικης εξωτερικής πολιτικής. Είναι προφανές ότι η κυβέρνηση του Τζόρτζ Μπους του νεώτερου επιθυμεί να ελέγξει τις διαδρομές αερίου και πετρελαίου. Σε μία εξόφθαλμη προσπάθεια ελέγχου της Ρώσικης επιρροής, μέσω της αύξησης των εξαγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου προς τη Δύση, οι ΗΠΑ προσπαθούν να νουθετήσουν τους συμμάχους των να αλλάξουν προμηθευτές, χωρίς βέβαια να μπορούν πάντοτε να υποδείξουν εναλλακτικές λύσεις.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση όμως, πολλά κράτη της οποίας προμηθεύονται ρώσικο πετρέλαιο και φυσικό αέριο για περισσότερο από 50 χρόνια, δεν αντιμετωπίζει τη σχέση της με τη Ρωσία και τις άλλες χώρες της Κασπίας σε ευκαιριακή βάση αλλά ούτε στα πλαίσια μιας πολιτικής αντιπαράθεσης, και αυτό γιατί η Ε.Ε. εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό για τις ενεργειακές της ανάγκες από τις χώρες της Ρώσικης Ομοσπονδίας και της Κασπίας. Η Ε. Ένωση εγκαίρως, μετά την κατάρρευση του Σοβιετικού καθεστώτος, διέγνωσε την ανάγκη δημιουργίας ενός πλαισίου συνεννόησης για τη διεκπεραίωση των απαραίτητων εργασιών που θα συνέβαλλαν στην ενδυνάμωση της υπάρχουσας υποδομής για μεταφορά ποσοτήτων αερίου και πετρελαίου ή την κατασκευή νέας. Η κατασκευή νέων εξαγωγικών διαδρομών που θα μεταφέρουν Ρώσικο και Κασπιακό πετρέλαιο και φυσικό αέριο προς τη Δύση (και στην Ελλδεν είναι απλά θέμα επενδυτικού ενδιαφέροντος αλλά αποτελεί απόλυτη λειτουργική ανάγκη για την ασφάλεια των ενεργειακών προμηθειών (βλέπε αγωγός Μπουργκάς - Αλεξανδρούπολη, Τούρκο - Έλληνο - Ιταλικός αγωγός κλπ).
Όπως μας πληροφορεί ο δικηγόρος κ. Θωμάς Λαμνίδης, εταίρος της δικηγορικής εταιρείας Καλλιμόπουλος - Λουκόπουλος - Χιωτέλλης (ΚΛΧ), το 1997 ξεκίνησαν οι διαπραγματεύσεις μεταξύ των χωρών της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, με εξαίρεση τη Ρωσία και τις χώρες της Βαλτικής, με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή με στόχο τη διαμόρφωση ενός κοινού θεσμικού πλαισίου για τη μεταφορά πετρελαίου και φυσικού αερίου από την ευρύτερη περιοχή της Κασπίας προς τη Δύση. Για να διευκολυνθεί η διαμόρφωση του ανωτέρω θεσμικού πλαισίου, και βάσει σύμβασης τότε με Ελληνικό δικηγορικό γραφείο, ετοιμάσθηκε η πρώτη συμφωνία πλαίσιο (generic agreement) με σκοπό την ελαχιστοποίηση των μη υπολογίσιμων (non calculated risks) κινδύνων με ιδιαίτερη δε έμφαση στις κρατικές και διακρατικές εγγυήσεις καλής εκτέλεσης.
Σύμφωνα με τον κ. Λαμνίδη, ο οποίος έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στη δημιουργία του ανωτέρω κοινοτικά υποστηριζόμενου θεσμικού πλαισίου, γνωστού ως προγράμματος INOGATE, η εν λόγω συμφωνία πλαίσιο επικυρώθηκε από 21 χώρες της ευρύτερης περιοχής, μεταξύ των οποίων η Ελλάδα και η Τουρκία. Στη συνέχεια διατυπώθηκαν και υπεγράφησαν διάφορες ad hoc συμφωνίες μεταξύ κρατών και εταιρειών για συγκεκριμένα έργα αγωγών (πχ πετρελαιαγωγός Κωστάντζας Omisalj) οι οποίες και διευκολύνθηκαν σημαντικά χάρις στις πρόνοιες του INOGATE και στην κοινή γλώσσα επικοινωνίας που δημιουργήθηκε στα πλαίσια του για όρους και έννοιες σχεδόν άγνωστες στους "σοβιετικά εκπαιδευμένους" τεχνοκράτες .
"Το νομικό αυτό πλαίσιο είναι ένα απλό εργαλείο που βοηθάει κυβερνήσεις και εταιρείες να προσδιορίσουν τα διαδικαστικά βήματα μιας διακρατικής επενδυτικής δράσης που στόχο έχει τη μεταφορά υδρογονανθράκων μειώνοντας την γραφειοκρατία και ελαχιστοποιώντας την νομική ανασφάλεια" υπογραμμίζει ο κ. Λαμνίδης.
Έτσι ο ρόλος του INOGATE στην διασφάλιση ενεργειακών προμηθειών στην Ε.Ε. καθίσταται σημαντικός αφού το πλαίσιο αυτό επιτυγχάνει την καλύτερη δυνατή συνεργασία μεταξύ των ενδιαφερομένων χωρών. Ένα από τα καλύτερα παραδείγματα διασυνοριακών συνεργασιών που αναπτύχθηκαν στο πλαίσιο του INOGATE είναι ο λεγόμενος Πανευρωπαϊκός Πετρελαϊκός Αγωγός (Pan European Oil Pipeline). Ο αγωγός αυτός θα ενώνει το Ρουμανικό λιμάνι της Κωστάντζας μέσω της Ρουμανίας, της Σερβίας και της Σλοβενίας, με το Transalpine Pipeline (TAL) και θα φτάσει μέχρι την Τριέστη στην Ιταλία. Ο αγωγός έχει μήκος 1.200 χλμ, διέρχεται μέσα από 3 χώρες, έχει χωρητικότητα μεταφοράς 40 εκατομμύρια τόνους το χρόνο (και μπορεί να επεκταθεί σε 80 εκ. τόνους) και υπολογίζεται να κοστίσει 2,4 δισεκ. ευρώ.
Μετά από επαφές και διαπραγματεύσεις μεταξύ των ενδιαφερομένων μερών που κράτησαν περίπου 5 χρόνια, η οριστική σύμβαση για την κατασκευή αυτού του νέου διαβαλκανικού αγωγού υπεγράφη τον Φεβρουάριο 2005 έχοντας προηγηθεί συμφωνία μεταξύ της Ε.Ε. και των τριών χωρών. Η συμφωνία προέβλεπε το χρονοδιάγραμμα υλοποίησης του έργου, (Βελιγράδι, Ιούνιος 2002), ενώ πολύ πρόσφατα προσκλήθηκαν σε αυτή και η Ιταλία και η Σλοβενία. Η αρχική αυτή σύμβαση υπεγράφη μεταξύ των εκπροσώπων των συμμετεχόντων χωρών αλλά και των εμπορικών εταίρων που συμμετέχουν στο έργο και περιλαμβάνει τις εταιρείες: SNP PETROM SA, S.C. OIL, TERMINAL SA και CONPET SA της Ρουμανίας, NIS Petroleum Industry of Serbia, της πρώην Γιουγκοσλαβίας και της Jadranski Naftovod της Κροατίας. Η οριστική συμφωνία προέκυψε από ομάδα εργασίας που συγκροτήθηκε σύμφωνα με αποφάσεις και δεσμεύσεις της αρχικής συμφωνίας η οποία επεξεργάσθηκε όλο το τεχνικό και νομικό υπόβαθρο της οριστικής συμφωνίας αλλά και των σχέσεων των τριών χωρών που προκύπτουν από τη συμφωνία πλαίσιο INOGATE.
Η κατασκευή του διαβαλκανικού αυτού πετρελαιαγωγού εξυπηρετεί τους σκοπούς που έχει θέσει το INOGATE και οι οποίοι περιλαμβάνουν την προσέλκυση επενδύσεων και χρηματοδότησης από δημόσιες αλλά και ιδιωτικές πηγές για την αποκατάσταση και επέκταση δικτύων μεταφοράς με απώτερο στόχο την σχεδίαση και κατασκευή πολλαπλών αγωγών για την μεταφορά πετρελαίου και αερίου από Ανατολή προς Δύση, όπως επίσης τη δημιουργία των απαραίτητων φορέων κατασκευής και διαχείρισης των έργων. Η ανωτέρω συμφωνία είναι σημαντική γιατί είναι συμβατή πρώτον με στόχους του Συμφώνου Σύγκλισης για την ανάπτυξη των Βαλκανίων και δεύτερον με την πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την ασφάλεια ενεργειακών προμηθειών, σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στην Πράσινη Βίβλο της Ε. Επιτροπής, που παρουσιάσθηκε τον Μάρτιο εφέτος και έχει τεθεί σε δημόσια διαβούλευση μέχρι τον Σεπτέμβριο.
Σύμφωνα με Κοινοτικές πηγές η πραγματική χρησιμότητα του INOGATE θα αναδειχθεί μέσα στους επόμενους μήνες καθώς θα βαίνουν στο οριστικό στάδιο διαπραγματεύσεων μία σειρά από έργα αγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου, όπως ο αγωγός Οδησσός - Brodi - Plock, επέκταση δικτύου των αγωγών φυσικού αερίου σε Σερβία - Κροατία κ.α. όπου μια άλλη ελληνική εταιρεία ο ΚΑΝΤΟΡ σε συνεργασία με διεθνείς ενεργειακούς σύμβουλους επεξεργάζεται το τελικό Business Plan. Σε κάθε περίπτωση τονίζουν οι ανωτέρω πηγές, το INOGATE έχει ήδη αναδείξει την αξία του δρώντας θετικά και καταλυτικά σε πάρα πολλές περιπτώσεις στις διαπραγματεύσεις μεταξύ προμηθευτών και κατασκευαστικών εταιρειών και χρηστών, συμβάλλοντας έτσι στην επιτάχυνση πολλών διαδικασιών που διαφορετικά θα είχαν βαλτώσει.
Σε αυτά τα πλαίσια του INOGATE και σήμερα εκτελείται από τις πιο πάνω αναφερόμενες ελληνικές εταιρίες ΚΛΧ και ΚΑΝΤΟΡ σε συνεργασία και με ξένους εμπειρογνώμονες ένα πολύ σημαντικό έργο: αυτό της επιλογής για λογαριασμό της Ε.Ε. και της EBRD, με συμμετοχή της World Bank και της EIB 10 ενεργειακών έργων (μεταφοράς πετρελαίου η / και φυσικού αεριού) που θα συντελούσαν στην ενεργειακή αυτονομία της Ευρώπης, προκείμενου αφού μελετηθούν να μπορέσουν να χρηματοδοτηθούν από τους διεθνείς χρηματοδοτικούς οργανισμούς. Η δύναμη και χρησιμότητα του INOGATE, σύμφωνα με Κοινοτικούς παράγοντες, έγκειται στο πρότυπο νομικό πλαίσιο που έχει εξασφαλίσει και την προσαρμοστικότητα του στις διαφορετικές περιπτώσεις της κάθε χώρας και ίσως αξίζει να θυμόμαστε ότι έγινε από ελληνικά μυαλά. Η συμφωνία πλαίσιο του INOGATE στην Ελλάδα έχει κυρωθεί από την Βουλή με τον νόμο 2978/2001 Συμφωνία-Πλαίσιο διακρατικού συστήματος μεταφοράς πετρελαίου.