Του Κ.Ν. Σταμπολή
Σε μια εποχή που οι περισσότερες χώρες ανησυχούν σφόδρα για τις μελλοντικές τους ενεργειακές προμήθειες και προσπαθούν μέσω εμπορικών συμφωνιών και διπλωματικών ελιγμών να εξασφαλίσουν τα απαραίτητα καύσιμα για την λίπανση της οικονομίας τους, μια μικρή γεωγραφικά χώρα με το μισό πληθυσμό της Ελλάδος, έχει καταφέρει όχι μόνο να είναι ενεργειακά ανεξάρτητη αλλά να εξάγει σημαντικές ποσότητες ενέργειας σε άλλες χώρες. Η Δανία, την οποία και είχαμε την ευκαιρία να επισκεφθούμε πρόσφατα, αποτελεί ίσως την μοναδική χώρα στον κόσμο που έχει καταφέρει να αξιοποιήσει στο έπακρο τους εγχώριους ενεργειακούς της πόρους με αποτέλεσμα μία ισομερή ανάπτυξη βασισμένη στην αξιοποίηση συμβατικών καυσίμων (υδρογονανθράκων) και ΑΠΕ, δηλαδή Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, (αιολική ενέργεια, βιοκαύσιμα, ηλιακή ενέργεια) αλλά και σε μία άκρως αποδοτική διαχείριση ιδιαίτερα στον τομέα της θερμικής ενέργειας (ανακύκλωση απορριμάτων, τηλεθέρμανση).
Εάν κάποιος έψαχνε ν’ ανακαλύψει ένα μοντέλο αυτού που αποκαλούμε τελευταία «βιώσιμη ανάπτυξη» δεν θα είχε παρά να κοιτάξει προς την πλευρά της Δανίας, της οποίας η όλη οικονομία λειτουργεί και αναπτύσσεται με βάση όχι μόνο το διεθνές εμπόριο – όπου η χώρα ασφαλώς δεν υστερεί – αλλά κυρίως χάρις στην ελαφρά βιομηχανία, την εξειδικευμένη παραγωγή καταναλωτικών αγαθών, με έμφαση στην παραγωγή υψηλής ποιότητας προϊόντων (π.χ. συστήματα αυτοματισμού, ηλεκτρονικά, φαρμακοβιομηχανία, βιοχημικά), την αγροτο-βιομηχανία, την ναυτιλία και τις υπηρεσίες (π.χ. παραγωγή λογισμικού). Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της Δανέζικης αναπτυξιακής πολιτικής μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο ήτο αυτό της αναγνώρισης και καλλιέργειας των λεγόμενων εξειδικευμένων αγορών (niche markets) σε παγκόσμιο όμως επίπεδο. Μετά την δεύτερη ενεργειακή κρίση, στις αρχές της δεκαετίας του ’80, οι Δανοί επικεντρώθηκαν στην ανάπτυξη συστημάτων ΑΠΕ με έμφαση στην αιολική ενέργεια και την βιομάζα όπου σήμερα κυριαρχούν παγκοσμίως εξάγοντας προϊόντα και τεχνογνωσία. Προηγουμένως, δηλ. την περίοδο 1970-1980 είχε προηγηθεί η ανάπτυξη της εγχώριας βιομηχανίας πετρελαίου και φυσικού αερίου με την αξιοποίηση των κοιτασμάτων υδρογονανθράκων που είχαν ανακαλυφθεί στον Δανικό τομέα της Βόρειας Θάλασσας.
Η Αξιοποίηση των Εγχώριων Υδρογονανθράκων
Η παραγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου από τα πρώτα πεδία Dan, Gorum, Skjold και Tyra στα υποθαλάσσια κοιτάσματα, στην περιοχή της Βορείου Θαλάσσης δυτικά της Δανίας, ξεκίνησε την περίοδο 1972 – 73. Σήμερα η Δανική παραγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου προέρχεται από 19 κοιτάσματα (16 πετρελαίου και 3 φυσικού αερίου) από την περιοχή γνωστή ως Central Groben. Η συνολική παραγωγή πετρελαίου το 2005 ξεπέρασε τα 394,000 βαρέλια την ημέρα και 9.4 δις εκατομμύρια κυβικά μέτρα αερίου, ποσότητες οι οποίες υπερκαλύπτουν κατά πολύ τις εγχώριες ανάγκες με αποτέλεσμα η Δανία να είναι ένας καθαρός εξαγωγέας αερίου και πετρελαίου. Μάλιστα προτιμάει να εισάγει φθην;o κάρβουνο (γαιάνθρακα) για την παραγωγή μέρους του ηλεκτρισμού της και να μεγιστοποιεί το προς εξαγωγή φυσικό αέριο τώρα που οι τιμές είναι υψηλές. Όπως φαίνεται εξ’ άλλου και στο παρατιθέμενο απλοποιημένο ενεργειακό ισοζύγιο οι ενεργειακές εξαγωγές είναι σημαντικές. Σημαντική ώθηση στην έρευνα και ανάπτυξη των εγχώριων υδρογονανθράκων έδωσε η τεχνογνωσία του παγκόσμια γνωστού γεωλογικού Ινστιτούτου Geus που εδρεύει στην Κοπεγχάγη και το οποίο έχει αποκτήσει τεράστια εμπειρία στην περιοχή της Βόρειας Θάλασσας. Σύμφωνα με τους επιστήμονες του Geus το επόμενο μεγάλο βήμα από πλευράς εξερεύνησης θα γίνει στην Γροιλανδία η οποία ως γνωστόν είναι αυτοδιοικούμενη περιοχή που ανήκει στην Δανία.
Συμπαραγωγή – Τηλεθέρμανση
Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά του Δανικού μοντέλου είναι η ευρεία χρήση μονάδων συμπαραγωγής, δηλ. συστήματα που παράγουν ταυτόχρονα ηλεκτρική και θερμική ενέργεια. Σήμερα λειτουργούν 694 μονάδες διαφόρων μεγεθών διασπαρμένες σε όλη τη χώρα, στην πλειοψηφία τους εγκατεστημένης ισχύος 0.5 – 25 MW και μερικές αρκετά μεγαλύτερες από 25 MW και άνω. Σχεδόν όλες οι μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας που λειτουργούν στη χώρα είναι μονάδες συμπαραγωγής (CHP) οι οποίες παράγουν θερμότητα με την μορφή ατμού και ζεστού νερού το οποίο χρησιμοποιείται μέσω συστημάτων τηλεθέρμανσης για την θέρμανση κατοικιών, κτιρίων γραφείων και άλλων χώρων κατά την μακρά περίοδο θέρμανσης η οποία κρατά γύρω στους 10 μήνες τον χρόνο. Από τις ανωτέρω μονάδες 16 είναι μεγάλες και παράγουν ηλεκτρισμό και τον διοχετεύουν αποκλειστικά στο διασυνδεμένο σύστημα, και θερμότητα στα τηλεθερμικά δίκτυα της Κοπενγχάγης και άλλων μεγάλων πόλεων, ενώ οι υπόλοιπες είναι πλήρως αποκεντρωμένες μονάδες. Η μεγάλη πλειοψηφία των μονάδων είναι συμπαραγωγής ενώ υπάρχουν και αρκετές μονάδες, κυρίως στην επαρχία, οι οποίες παράγουν μόνο θερμότητα.
Η Δανία διαθέτει το μεγαλύτερο δίκτυο μονάδων συμπαραγωγής στην Ευρώπη όπου περισσότερο του ½ της συνολικής παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, περίπου 7.000 MW, παράγεται από μονάδες συμπαραγωγής. Τα καύσιμα που χρησιμοποιούν αυτές οι μονάδες είναι κυρίως φυσικό αέριο και βιομάζα η οποία προέρχεται από γεωργικά προϊόντα (π.χ. άχυρα) και ξυλεία. Οι μεγαλύτερες μονάδες ηλεκτροπαραγωγής χρησιμοποιούν εισηγμένο κάρβουνο υψηλής θερμικής δύναμης. Αξίζει να σημειωθεί ότι η συνολική εγκατεστημένη ηλεκτρική ισχύς της Δανίας, στο διασυνδεδεμένο σύστημα της το οποίο συνδέει όλα τα 406 νησιά και νησάκια πάνω στα οποία πατάει η χώρα, φθάνει τα 13.400 MW όσο δηλαδή και η συνολική εγκατεστημένη ισχύς της Ελλάδος, συμπεριλαμβανομένων και των νήσων.
Ο Ηλεκτροπαραγωγικός Σταθμός Avedore
Ένα από τα πλέον εντυπωσιακά έργα «καθαρής» παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στην Δανία είναι ο σταθμός συνδυασμένου κύκλου του Avedore, που βρίσκεται στα νότια περίχωρα της Κοπεγχάγης. Ο σταθμός αποτελείται από δύο μονάδες. Την Avedore 1, ισχύος 271 MW που λειτουργεί με κάρβουνο ή πετρέλαιο (μαζούτ) και ξεκίνησε την λειτουργία του το 1990, και την Avedore 2, μέγιστης ισχύος 605 MW και επιχειρηματικής 455 MW. Ο σταθμός ξεκίνησε την λειτουργία του το 2001 και χρησιμοποιεί ως καύσιμα ένα συνδυασμό φυσικού αερίου και βιομάζας. Είναι πράγματι εντυπωσιακή η μονάδα επεξεργασίας βιομάζας η οποία είναι τοποθετημένη στην Β΄Μονάδα όπου και εκφορτώνονται σε καθημερινή βάση 65 φορτηγά με άχυρα-σανό από τις 400 φάρμες που είναι συμβεβλημένες με τον σταθμό ο οποίος καταναλώνει 25 καθαρούς τόνους άχυρου την ώρα (από τους οποίους έχει αφαιρεθεί η υγρασία). Η ίδια μονάδα δέχεται εναλλακτικά και παλέτες ξύλου. Στις μονάδες καύσης της βιομάζας λειτουργεί ειδική εγκατάσταση αποθείωσης με 99% κατακράτηση της παραγόμενης τέφρας και των σωματιδίων τα οποία συλλέγονται με ειδικά φίλτρα και προωθούνται για ανακύκλωση και τελική χρήση ως λίπασμα. Στην δε πρώτη, την κλασική μονάδα, η αντιμετώπιση των καυσαερίων γίνεται και εκεί με ένα συνδυασμό χημικής επεξεργασίας (αποθείωση) και ηλεκτροστατικών φίλτρων έτσι ώστε να επιτυγχάνεται κατακράτηση της ιπταμένης τέφρας και CO2 σε ποσοστό πάλι 99% με την παράλληλη παραγωγή χρήσιμων υλικών που ανακυκλώνονται ως οικοδομικά υλικά. Με άλλα λόγια το συγκρότημα Avedore λειτουργεί σ’ ένα απόλυτα καθαρό περιβάλλον και με πλήρη αυτοματοποίηση απασχολώντας συνολικά 150 άτομα σε 24ωρη βάση.
Εθνικό Κεφάλαιο η Αιολική Ενέργεια
Τα τελευταία 20 χρόνια η Δανία έχει αναδειχθεί σε παγκόσμιο πρωταθλητή (world leader) στον τομέα εκμετάλλευσης της αιολικής ενέργειας (ένας εξαιρετικά ενδιαφέρον τομέας στον οποίο θα αναφερθούμε σε ξεχωριστό άρθρο). Με μία ανθούσα σήμερα βιομηχανία κατασκευής ανεμογεννητριών (Α/Γ) με σημαντικές εξαγωγές αλλά και ένα μεγάλο αριθμό εγκατεστημένων Α/Γ στην ίδια την Δανία που ξεπερνά τις 6,500, η αιολική ενέργεια αποτελεί πλέον σοβαρό εθνικό κεφάλαιο. Με μια συνολική αιολική εγκατεστημένη ισχύ που ξεπερνά τα 3,500 MW και καλύπτει το 30% της ηλεκτροπαραγωγής και 15% των ενεργειακών αναγκών της χώρας η αιολική ενέργεια θεωρείται πλέον ως βασική ενεργειακή πηγή συγκρίσιμη από πλευράς συμμετοχής στο ενεργειακό ισοζύγιο με το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο.
Ενεργειακή Αυτάρκεια και Εθνική Ανεξαρτησία
Το αίσθημα της ενεργειακής ανεξαρτησίας και της οικολογικής διαχείρησης του περιβάλλοντος, που αφορά και την παραγωγή ενέργειας, είναι βαθειά ριζωμένο στους σύγχρονους Δανούς. Από πλευράς επάρκειας στην σχέση παραγωγής-κατανάλωσης ενέργειας η Δανία καταλαμβάνει την υψηλότερη θέση στις βιομηχανοποιημένες χώρες, με δείκτη ενεργειακής αυτάρκειας 137% (για λόγους σύγκρισης η Γερμανία έχει δείκτη 39%, η Σουηδία 61%, η Ιαπωνία 16% και η Ελλάδα 32%).
Όταν τον Φεβρουάριο φέτος ανέκυψε μέγα ζήτημα με την δημοσίευση των γνωστών σκίτσων του προφήτη Μωάμεθ από την Δανική εφημερίδα Jyllands-Poster που ξεσήκωσαν θύελλα βίαιων αντιδράσεων στον Μουσουλμανικό κόσμο και απείλησαν προς στιγμή σοβαρά τις Δανικές εξαγωγές, ο Δανός πρωθυπουργός κ. Anders Fogh Resmussen αρνήθηκε πεισματικά οιαδήποτε χειρονομία καλής θέλησης, μέσω της έκφρασης μιας δημόσιας συγγνώμης. Ο κ. Resmussen υπερασπίσθηκε σθεναρά την ανεξαρτησία του Τύπου, κατοχυρωμένη από το Δανικό Σύνταγμα, και διαχώρισε πλήρως την θέση της κυβέρνησης παρατηρώντας ότι δεν υπεισέρχεται σε θέματα ελευθεροτυπίας. Εάν βέβαια η Δανία δεν απελάμβανε της σημερινής της ισχυρής ενεργειακής ανεξαρτησίας, που έχει δύσκολα κατακτήσει τα τελευταία χρόνια, δεν γνωρίζουμε ποιες υποχωρήσεις θα είχε πιθανώς αναγκασθεί να κάνει ο Δανός πρωθυπουργός. Έτσι το θέμα της ενεργειακής αυτάρκειας είναι άμεσα συνυφασμένο με την γενικότερη τοποθέτηση της Δανίας στα κρίσιμα γεωπολιτικά θέματα της εποχής μας.