Ταμείο Υδρογονανθράκων: Eυχή ή Κατάρα;

Σε δύο περίπου βδομάδες το νομοσχέδιο για το υπό σύσταση Ταμείο Υδρογονανθράκων οδεύει προς ψήφιση στην Ολομέλεια της Βουλής και ο Υπουργός Οικονομικών προειδοποιεί πως αν αλλοιωθεί το πνεύμα και οι βασικές αρχές και κανόνες που διέπουν το συγκεκριμένο νομοθέτημα, θα θεωρηθεί ως αρνητική εξέλιξη από τους Οίκους Αξιολόγησης.

Μήπως, όμως, αυτό που πρέπει να μας απασχολήσει δεν είναι οι Οίκοι Αξιολόγησης αυτοί καθ’ εαυτοί αλλά αν ο υπό σύσταση οργανισμός είναι πραγματικά απαλλαγμένος από τη φιλοσοφία που μας έφερε ως εδώ;

Ενώ περίπου 45% των συνολικών αποθεμάτων της Νορβηγίας σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο έχουν πλέον εξαντληθεί, η σημασία του Νορβηγικού Ταμείου, με σημερινή αξία αγοράς $943 δισ. (€863 δισ., συμμετοχή σε 9.000 εταιρίες σε 78 χώρες) αυξάνεται καθώς για πρώτη φορά από την ίδρυσή του, στο πρώτο τρίμηνο του 2017, τα έσοδα από τις επενδύσεις πλέον υπερτερούν των συνολικών εισροών στο ταμείο, συμπεριλαμβανομένων των εσόδων υδρογονανθράκων.

Η νορβηγική φιλοσοφία στη δημιουργία αυτού που ονομάστηκε αργότερα  Νορβηγικό Μοντέλο, είναι ξεκάθαρη και φαίνεται ακόμη και στις πιο μικρές λεπτομέρειες. Για παράδειγμα στους «Άμεσους Φόρους»: πέραν της υφιστάμενης γενικής εταιρικής φορολογίας (24%), εκμεταλλευόμενοι την πετρελαϊκή κρίση του 1973 έθεσαν πρόσθετη φορολογία πετρελαίου (54%!).

Αναγνώρισαν πως οι υδρογονάνθρακες  είναι μη ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και κατ' επέκταση πλούτου και έδωσαν όμως φορολογικά κίνητρα σε εταιρείες που είναι συνεπείς επενδυτές στη νορβηγική υφαλοκρηπίδα. Επίσης στους «Έμμεσους φόρους»: μετά την κατάργηση του θεσμού των δικαιωμάτων εκμετάλλευσης (royalties) το 1986, παραμένουν εν ισχύ οι περιβαλλοντικοί φόροι ρύπων CO2 και NO2 που επιβαρύνουν τους διαχειριστές των εξορύξεων.

Έτσι, μαζί με τα έσοδα που έχει το Νορβηγικό Κράτος από τα μερίσματα της νορβηγικής πετρελαϊκής εταιρεία Statoil (το 67% των μετοχών ανήκει στο κράτος) και το μικτό εισόδημα που προέρχεται από τις επενδύσεις της αμιγώς κρατικής οντότητας Άμεσου Οικονομικού Συμφέροντος (State Direct Financial Interest), της οποίας η δημιουργία οφείλεται στην πρώην εγχώρια παντοδυναμία της Statoil, όλα αυτά αποτελούν στο σύνολό τους τις καθαρές εισροές Υδρογονανθράκων στο νορβηγικό κράτος.

Το Νορβηγικό Επενδυτικό Ταμείο σήμερα αποτελείται από δύο ξεχωριστά Ταμεία:

1.    Το Government Pension Fund Global το οποίο είναι το ανάλογο Ταμείο Υδρογονανθράκων το οποίο θέλουμε να φτιάξουμε, και είναι το πιο σημαντικό από τα δύο λόγω μεγέθους (αποθεματικό αξίας €877 δισ. τέλος 2016) και στρατηγικής. Παρόλο που το Υπουργείο Οικονομικών της Νορβηγίας είναι επίσημα ο ιδιοκτήτης του Ταμείου, το ταμείο το διαχειρίζεται η Νορβηγική Τράπεζα Διαχείρισης Επενδύσεων. Το Ταμείο επενδύει σε όλο τον κόσμο εκτός από τη Νορβηγία, για αποφυγή της Ολλανδικής Ασθένειας, δηλαδή την υπερθέρμανση της οικονομίας και την απώλεια της ανταγωνιστικότητας άλλων τομέων της.

2.    Το Government Pension Fund Norway, σημαντικά μικρότερο από το πρώτο,  (αποθεματικό αξίας €24,78δισ. τέλος 2016) το διαχειρίζεται ο ανεξάρτητος οργανισμός Folketrygdfondet. Αντίθετα με το Global, επενδύει κυρίως στη Νορβηγία και σε άλλες Σκανδιναβικές Χώρες. Αυτό είναι κάτι ανάλογο με το Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων (ΤΚΑ) που στη δικιά μας περίπτωση θα μπορούσε να επενδύει εντός Κύπρου αλλά και σε χώρες της Ανατολικής Μεσογείου (EastMed) π.χ. Ισραήλ κτλ. 

Οι Νορβηγοί νομοθέτες έχοντας αναγνωρίσει το μεγαλύτερο πρόβλημα των πετρελαιοπαραγωγών χωρών που δεν είναι άλλo από τη ροπή των κυβερνώντων να αυξάνουν τις δαπάνες κατά τις περιόδους "ευφορίας", προχώρησαν στη θέσπιση ενός δημοσιονομικού κανόνα o οποίος βάζει φρένο στην εκάστοτε κυβέρνηση στο να εκταμιεύει περισσότερο από το 4% του εκτιμώμενου προσδοκώμενου ετήσιου κέρδους του Ταμείου στον ετήσιο προϋπολογισμό του κράτους, για κάλυψη του μη-πετρελαϊκού ελλείμματος (ελλείμματος που δεν συνδέεται με δραστηριότητες υδρογονανθράκων).

Τα στατιστικά έδειξαν πως το μη-πετρελαϊκό δημοσιονομικό έλλειμμα όχι μόνο δεν αυξήθηκε σε περιόδους πολύ υψηλών πετρελαϊκών τιμών, αλλά το αντίθετο. Οι Νορβηγοί έκτισαν λοιπόν ένα Επενδυτικό Ταμείο το οποίο οργανισμοί όπως η Παγκόσμια Τράπεζα ή το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο θεωρούν σήμερα ταμείο υπόδειγμα και από το οποίο μπορεί να υιοθετηθούν «βέλτιστες πρακτικές» για νέες χώρες που μπαίνουν στην εκμετάλλευση των Υδρογονανθράκων τους, όπως και για την Κύπρο.

Η σημερινή κυπριακή πραγματικότητα προσγειώνει απότομα. Μερικές βδομάδες πριν την ψήφιση του Νομοσχεδίου για την ίδρυση του δικού μας Ταμείου Υδρογονανθράκων, το δικό μας σημερινό αποθεματικό του ΤΚΑ έχει πραγματικά κεφάλαια €286,6 εκατομμύρια τα οποία είναι "κατατεθειμένα" στο Γενικό Λογιστήριο με μηδενικό επιτόκιο! Τα υπόλοιπα €7,06 δισ. τα οποία θα έπρεπε να είναι στο αποθεματικό του ταμείου έχουν ξοδευτεί μέσω του κρατικού προϋπολογισμού, δηλαδή τα χρήματα των ασφαλιζόμενων σήμερα δεν υπάρχουν.

Η πικρή αλήθεια είναι ότι επειδή η Τρόικα δεν τα θεώρησε μέρος του συνολικού χρέους, η Κυπριακή Κυβέρνηση είναι απλώς υποχρεωμένη να τα δηλώνει.
Εδώ θα πρέπει να θυμηθούμε πως το 2007 μετά από απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου εκπονήθηκε μελέτη από την Παγκόσμια Τράπεζα για τη Νέα Επενδυτική Πολιτική του Ταμείου.

Σύμφωνα με τη Μελέτη, οι κυριότερες εισηγήσεις αφορούσαν «τη σταδιακή δημιουργία ενός Εθνικού ταμείου με "πραγματικό αποθεματικό" το οποίο θα επενδύεται σε επενδύσεις με υψηλότερες αποδόσεις και χαμηλό/σταθμισμένο επενδυτικό κίνδυνο και στη σύσταση ενός Ανεξάρτητου Δημόσιου Οργανισμού, με κύρια αρμοδιότητα την εφαρμογή και παρακολούθηση της επενδυτικής πολιτικής του Εθνικού Ταμείου». Δηλαδή έναν ανάλογο οργανισμό όπως το Folketrygdfondet για το Government Pension Fund Norway.

Αντί αυτού μετά από 10 χρόνια και μετά από τη χρεοκοπία της Κυπριακής Δημοκρατίας για €7 δισ. (συγκριτικά τα έσοδα της Κυπριακής Οικονομίας από τις πολιτογραφήσεις την περίοδο 2013-2016 είναι €3,3 δισ.) και σε αντίθεση με το τι προνοούν οι βέλτιστες πρακτικές και η Μελέτη που εκπονήθηκε για λογαριασμό της Κυπριακής Δημοκρατίας το 2007 από την Παγκόσμια Τράπεζα, οι εξουσίες συνεχίζουν να συγκεντρώνονται στον εκάστοτε Υπουργό Οικονομικών τον οποίο πλαισιώνει ένα Διοικητικό Συμβούλιο 21 μελών με κανένα απολύτως ρόλο και δυνατότητα ελέγχου των αποφάσεων του. Μήπως ελλοχεύουν παρεμφερείς κίνδυνοι για το υπό σύσταση Ταμείο Υδρογονανθράκων και τι μάθαμε από τη διαχείριση του ΤΚΑ; 

Μπορεί η Κύπρος να παραδειγματιστεί από τη Νορβηγία

Το ερώτημα το οποίο καλούμαστε να απαντήσουμε είναι, μπορεί η Κύπρος, οι Κύπριοι και οι πολιτικοί οι οποίοι τους εκπροσωπούν, να παραδειγματιστούν από τους Νορβηγούς κατά τη Δημιουργία του δικού τους Εθνικού Ταμείου Υδρογονανθράκων; To Νορβηγικό Ταμείο Υδρογονανθράκων (Government Pension Fund Global) προστατεύεται ως ανεξάρτητη μονάδα της Κεντρικής Τράπεζας, εποπτεύεται από το Υπουργείο Οικονομικών και παρακολουθείται από τη Βουλή, σε ένα πολύ διακριτό σύστημα που δεν αφήνει χώρο για αβεβαιότητα στις αρμοδιότητες και διασφαλίζει μέσω ενός ομαλού ρυθμιστικού πλαισίου τα ονομαζόμενα «επίπεδα εξισορροπημένου ελέγχου» (checks and balances).  Μπορεί το «Νομοσχέδιο περί του Εθνικού Ταμείου Επενδύσεων και του Κυπριακού Οργανισμού Διαχείρισης Επενδύσεων και για συναφή θέματα Νόμος του 2017» να αποτελέσει το θεμέλιο λίθο για το αύριο, προκειμένου να λειτουργήσουν οι Υδρογονάνθρακες ως ευχή και όχι ως κατάρα για την Κύπρο, για τις σημερινές και τις μελλοντικές γενεές; 

1. ΤΟ ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΧΡΕΟΣ:

Σε αντίθεση με τη Νορβηγία, στους στόχους ίδρυσης του Κυπριακού Ταμείου Επενδύσεων περιλαμβάνεται και ο στόχος της μείωσης του χρέους της Γενικής Κυβέρνησης και κατά συνέπεια της ενίσχυσης της συμμόρφωσης, σύμφωνα με την αποκαλούμενη «αρχή της βιωσιμότητας». Αυτό σημαίνει «τη διασφάλιση ότι οι δαπάνες, ο δανεισμός και το χρέος της Γενικής Κυβέρνησης είναι διαχειρίσιμα, βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα και δεν επιβάλλεται άδικο βάρος στις μελλοντικές γενιές». 

 Το εύλογο ερώτημα εδώ είναι το εξής: Αν οι σημερινές γενεές έχουν προκαλέσει οι ίδιες το χρέος με τις επιλογές τους, με το να χρησιμοποιούνται τα έσοδα από τους υδρογονάνθρακες που θα έρθουν στο μέλλον για την πληρωμή του χρέους που δημιούργησαν, ελαφρύνουμε με αυτό τον τρόπο το άδικο βάρος που θα υποστούν οι μελλοντικές γενεές;

Ή μήπως αν τα έσοδα αυτά επενδυθούν σε χαρτοφυλάκια του εξωτερικού, όπως οφείλει να κάνει το Ταμείο, θα είχαμε καλύτερα αποτελέσματα και ίσως θα έπρεπε λόγω των σταθερών ροών εσόδων από τους υδρογονάνθρακες να φροντίσουμε την επιμήκυνση του χρέους αυτού; Ποιο είναι το διαφυγόν κέρδος του να πηγαίνουν αυτά τα έσοδα στη δανειακή σύμβαση με επιτόκιο 2,5%+Euribor από το να επενδύονται σε χαρτοφυλάκια χαμηλού επενδυτικού κινδύνου όπως συμβαίνει με το ταμείο της Νορβηγίας (ετήσιες επιστροφές της τάξεως του 5,8%

 Δεν θα έπρεπε η αποπληρωμή του δανείου να γίνεται με ίδια έσοδα της Κυπριακής Δημοκρατίας μιας και η Κύπρος μετά τη συμμόρφωσή της και την επιστροφή της στην Ανάπτυξη έχει αναπτύξει τέτοιες ικανότητες παραγωγής πλεονασμάτων, έχοντας να επιδείξει ρυθμό ανάπτυξης 3,3% το πρώτο τρίμηνο του 2017 και σχεδόν διπλάσιο του μέσου όρου της Ευρωζώνης;

Για ποιο λόγο πρέπει οι παρούσες γενεές να ωφελούνται εις βάρος των μελλοντικών,  κυρίως όταν το χορό για τις ενεργειακές εξελίξεις έχουν σύρει οι υπόλοιπες χώρες γύρω μας (Ισραήλ και Αίγυπτος); Οι σημερινές γενεές, αντιθέτως ως ακόλουθοι και όχι δημιουργοί των εξελίξεων, σε σχέση με τις γειτονικές χώρες, προσπάθησαν εμμονικά να πολιτικοποιήσουν την ενέργεια προκαλώντας κοστοβόρες καθυστερήσεις.

Παραθέτω απλώς την ανακοίνωση του παρακαμπτήριου Αγωγού Τουρκίας-Ισραήλ η οποία σήμερα προτείνεται πλέον ως βέλτιστη λύση από πολλούς, όταν για χρόνια λαϊκίζαμε μέσω διακηρύξεων πως για να περάσει ο αγωγός θα πρέπει αναγκαστικά να λυθεί το Κυπριακό. Πέραν της προκήρυξης των 3 γύρων αδειοδότησης  κανείς δεν έχει μεριμνήσει για τη διασύνδεση των κοιτασμάτων με τις αγορές.

Χωρίς αυτό πώς θα εξασφαλιστεί η εμπορική αξιοποίηση των κοιτασμάτων των εταιρειών που εμπλέκονται συμπεριλαμβανομένης και της ΕΥΚ (μέσω των συμβολαίων αναλογικού καταμερισμού); Πώς θα διασφαλιστούν τα έσοδά τους και κατ’ επέκταση  τα έσοδα της Κυπριακής Δημοκρατίας; Όταν η γεωπολιτική της περιοχής φλέγεται και καθορίζεται το μέλλον των επόμενων 100 χρόνων (Sykes-Picot) και με τα γεωλογικά δεδομένα της περιοχής να λένε με κάθε ευκαιρία το αντίθετο, εμείς παραμείναμε στο στείρο «ας βρούμε πρώτα και μετά βλέπουμε και κάνουμε»... 

Συνεπώς τα έσοδα από τους υδρογονάνθρακες πρέπει να τα διαφυλάξουμε ως κόρην οφθαλμού γιατί αναλόγως της αύξησης των εισροών ακόμη και με την υπόθεση μιας σταθερής απόδοσης το χρόνο (π.χ. 4%) οι ετήσιες απολαβές από τις επενδύσεις θα αυξάνονται (βλ. γαλάζια γραμμή διαγράμματος αρ. 2).

Με το να θεωρούμε πως τα έσοδα των υδρογονανθράκων θα «ξελασπώνουν» για οποιοδήποτε λόγο το κράτος από τις δανειακές συμβάσεις του παρελθόντος, αυτό μεταφράζεται ως επανάπαυση των παρουσών γενεών και κυβερνήσεων, ώστε να είναι λιγότερο αποδοτικές στη μη σχετιζόμενη με υδρογονάνθρακες οικονομία. Ακόμη και αν θεωρούσαμε πως λόγω αυξημένων δανειακών υποχρεώσεων θα πρέπει κάποια από τα έσοδα να συμπληρώνουν την αποπληρωμή των χρεών των προηγούμενων γενεών, αυτό θα έπρεπε να γίνεται από τις ετήσιες αποδόσεις του ταμείου  και όχι από τα «έτοιμα» έσοδα υδρογονανθράκων.

Με αυτό τον τρόπο το Ταμείο θα είχε αυξημένο κίνητρο να παράγει και να αυξάνει τον πλούτο (με σταθμισμένο κίνδυνο πάντα) και θα αποκτούσε το ρόλο που του αρμόζει. Για να γίνει αυτό προϋποθέτει πρόσληψη μελών στο Διοικητικό Συμβούλιο που θα είναι πλήρως αφοσιωμένοι στο στόχο αυτό σε καθεστώς πλήρους απασχόλησης  και όχι PART-TIME(!) Εάν αποφασίσαμε πως για τους δικούς μας λόγους, όποιοι και αν είναι αυτοί, δεν θέλουμε το Ταμείο κάτω από τη διοίκηση της Κυπριακής Κεντρικής Τράπεζας, η οποία διαθέτει Εκτελεστικούς Συμβούλους σε καθεστώς πλήρους απασχόλησης, μήπως αυτό αφήνει χώρο για να κάνει κάποιος άλλος τη δουλειά τους;

Συνοψίζοντας λοιπόν, ας πηγαίνουν πρώτα οι αποδόσεις του Ταμείου σε αποπληρωμή χρέους και όχι σε κάλυψη του μη-πετρελαϊκού ελλείμματος του ετησίου προϋπολογισμού. Μόνο όταν έρθει το χρέος σε ένα επιθυμητό επίπεδο τότε θα μπορούσαν οι αποδόσεις να καλύπτουν το δημοσιονομικό έλλειμμα του ετησίου προϋπολογισμού όπως συμβαίνει και στη Νορβηγία.

2. ΤΑ ΜΠΟΝΟΥΣ ΥΠΟΓΡΑΦΗΣ 

Η παρούσα Κυβέρνηση, όπως και όλες οι προηγούμενες κυβερνήσεις στον α’ και β’ γύρο αδειοδοτήσεων αντίστοιχα, είχε πανηγυρίσει δεόντως την ολοκλήρωση του γ’ γύρου αδειοδότησης αναγγέλλοντας στον κόσμο το «μπόνους υπογραφής» των 103,5 εκατ. ευρώ ως άμεσο οικονομικό όφελος προς το κράτος. Παρόλα αυτά, σύμφωνα με το Μνημόνιο Συναντίληψης για Δεσμευτική Ειδική Οικονομική Πολιτική το οποίο έχει υπογράψει η παρούσα Κυβέρνηση με τους δανειστές μας, υπάρχει δέσμευση της Κυπριακής Δημοκρατίας σύμφωνα με την οποία «κατά την περίοδο του προγράμματος, έσοδα από μετρητά πέραν των προβλέψεων του προγράμματος, περιλαμβανόμενων απροσδόκητων κερδών, θα φυλαχθούν ή θα χρησιμοποιηθούν για μείωση του χρέους». Σύμφωνα με υποσημείωση που υπάρχει στο Μνημόνιο: «Απροσδόκητα κέρδη που συνδέονται με υδρογονάνθρακες θα σημαίνουν μόνο τα τέλη αδειών για ερευνητικά τεμάχια ή τα συναφή μπόνους υπογραφής για έρευνες σε αυτά». Το ίδιο ακριβώς μεριμνούν να ξεκαθαρίσουν και οι μεταβατικές διατάξεις των κανονισμών του υπό ψήφιση νομοσχεδίου κατά τις οποίες αυτά τα έσοδα θα χρησιμοποιούνται αποκλειστικά για τη μείωση του δημόσιου χρέους. 
Μήπως τα μπόνους των υπογραφών για τα οποία η εκάστοτε κυβέρνηση περήφανα ανακοινώνει μετά το πέρας του κάθε γύρου αδειοδότησης θα έπρεπε να φυλαχθούν, σε ένα «Ταμείο Απροσδόκητων Κερδών»; Με απελευθέρωση αντίστοιχου ποσού από τον προϋπολογισμό του κράτους θα μπορούσε να δημιουργηθεί μια ισχυρή και μη πολιτικοποιημένη εταιρεία, η οποία να μπορεί να καθορίζει στρατηγική, να μπορεί να αναλαμβάνει πρωτοβουλίες για τα τόσο απαραίτητα έργα υποδομής (π.χ. pre-FEED study για αγωγό προς Αίγυπτο ανάλογου αυτού που κάνει η κοινοπραξία EDISON/DEPA για τον αγωγό EastMed), ώστε να σταματήσουμε να είμαστε ουραγός των εξελίξεων ακολουθώντας παθητικά τα πλάνα των εταιρειών. Όταν ξεκινήσουν οι εισροές από τους υδρογονάνθρακες, τότε θα μπορούσε να γίνει ακόμη και η επιστροφή όλου του ποσού που συγκεντρώθηκε στο «Ταμείου Απροσδόκητων Κερδών» στο ταμείο της Κυπριακής Δημοκρατίας, προσαρμοσμένου στην πραγματική αξία με βάση την ημέρα επιστροφής. 
Ποιος είναι ο πολλαπλασιαστικός παράγοντας (multiplying factor) για απορρόφηση των μπόνους και των άλλων «απροσδόκητων κερδών» από το χρέος και ποιος o αντίστοιχος αν τα έσοδα αυτά δρομολογηθούν κατόπιν σωστού προγραμματισμού για τη δημιουργία ενός ισχυρού οργανισμού που θα μπορεί να στέκει αντάξια δίπλα στους ενεργειακούς κολοσσούς τώρα που οι αποφάσεις υποδομής θα καθορίσουν και το ενεργειακό παιχνίδι των επόμενων ετών; Θα έπρεπε, εκτός από τις προοπτικές εργοδότησης εγχώριου δυναμικού, πρώτα να επιδιώξουμε να φέρουμε τους καλύτερους από όλο τον κόσμο, όπως έλεγε και ο αείμνηστος Mάικ Οικονομίδης, και μετά να ακολουθήσουμε την πορεία «κυπροποίησης» της ΕΥΚ (ανάλογης του Saudization της Saudi Aramco). 

3. ΕΙΣΡΟΕΣ: 

Στη Νορβηγία οι καθαρές εισροές από τις Δραστηριότητες Υδρογονανθράκων μεταφέρονται στο Ταμείο στην ολότητά τους. Μετά από απόφαση της Βουλής (Storting) το καθορισμένο ποσό εκρέει για να καλύψει το υπόλοιπο τμήμα του μη-πετρελαϊκού ελλείμματος του Κρατικού Προϋπολογισμού. Στην Κύπρο όλα τα έσοδα της Δημοκρατίας, μετά την αφαίρεση εξόδων για δραστηριότητες υδρογονανθράκων, κατατίθενται στο Πάγιο Ταμείο της Δημοκρατίας και καταχωρούνται στα σχετικά άρθρα εσόδων του Προϋπολογισμού. Μετά την αφαίρεση των λειτουργικών εξόδων για τη διαχείριση του Εθνικού Ταμείου Επενδύσεων όλο το υπόλοιπο ποσό μεταφέρεται στο Εθνικό Ταμείο Επενδύσεων. 
Τα ερωτήματα που προκύπτουν είναι τα εξής:
1) Από πού και ώς πού τα λειτουργικά έξοδα για τη Διαχείριση του Εθνικού Ταμείου Επενδύσεων πληρώνονται από τα έσοδα από υδρογονάνθρακες; 
2) Τι ακριβώς περιλαμβάνουν τα έξοδα για δραστηριότητες υδρογονανθράκων; Δεν θα έπρεπε να είναι μέρος του ετησίου προϋπολογισμού της Εταιρείας Υδρογονανθράκων Κύπρου; H ερώτηση εδώ είναι αν το Κοινοβουλευτικό Σώμα έχει καταλάβει τι εκπροσωπεί ο οργανισμός που ονομάζεται SDFI (κρατικός οργανισμός διαχείρισης asset) και για ποιο λόγο είχε ιδρυθεί (δηλ. πιθανή κακή μετάφραση).

4. ΚΥΠΡΟΣ ΣΕ ΚΑΡΑΝΤΙΝΑ ΛΟΓΩ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΠΡΟΣΒΟΛΗΣ ΑΠΟ «ΑΣΘΕΝΕΙΑ ΤΗΣ ΝΟΡΒΗΓΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ»

Το πιο σημαντικό ζήτημα για τη δημιουργία του Κυπριακού Επενδυτικού Ταμείου είναι η δομή του Ταμείου που αποτελεί και τη ρίζα του προβλήματος. Παρόλο που στο Μνημόνιο, το οποίο υπογράψαμε με τους δανειστές μας, δεσμευτήκαμε πως «θα θεμελιώσουμε ένα πλαίσιο για τη διαχείριση των φυσικών πόρων σύμφωνα με τις βέλτιστες πρακτικές» και παρόλο που για τη «διασφάλιση της διαφάνειας και της λογοδοσίας», δεσμευτήκαμε ότι «η νομική βάση του πλαισίου και η δομή διακυβέρνησης θα βασίζονται σε διεθνώς αναγνωρισμένες βέλτιστες πρακτικές», φαίνεται πως τα πράγματα πήρανε άλλη τροπή. Ο διεθνούς κύρους Νορβηγός εμπειρογνώμονας για ταμεία επενδύσεων Martin Skancke, τον οποίο είχε καλέσει η ίδια η κυπριακή Κυβέρνηση στην τεχνική επιτροπή που θα διαμόρφωνε τον τελικό νόμο, σε απαντητική επιστολή του προς τον Γενικό Ελεγκτή της Δημοκρατίας, επισήμανε τις ανησυχίες του για τις ασάφειες οι οποίες ακόμη και σήμερα υπάρχουν στο τελικό κείμενο του νόμου. Η μεγαλύτερη επιτυχία του νορβηγικού μοντέλου είναι η δομή του η οποία λόγω των πολλαπλών επιπέδων εξισορροπημένου ελέγχου δεν επιτρέπει παρεμβάσεις από την εκάστοτε κυβέρνηση, κινείται πάντα με μακροπρόθεσμο πλάνο, ενώ κάθε σημαντική απόφαση χρειάζεται την πολιτική ομοφωνία της Βουλής. Σε αντίθεση, το δικό μας νομοσχέδιο έχει σκοπό να αποδώσει υπερεξουσίες στον εκάστοτε υπουργό Οικονομικών, έχει ελαχιστοποιήσει τις εξουσίες της Βουλής, χωρίς να έχουν ληφθεί οι απαραίτητες δικλίδες ώστε το Συμβούλιο του Οργανισμού να είναι ανεξάρτητο και όχι πολιτικοποιημένο. Όπως προτάσσει το νορβηγικό μοντέλο οι αποφάσεις που πρέπει να παίρνονται για το Ταμείο πρέπει να αποσκοπούν σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα, δηλ. να μην είναι 5ετίας ώστε να εμποδίζεται η δημιουργία ομφάλιου λώρου μεταξύ υπουργού/υπουργείου και του υπό σύσταση Κυπριακού Οργανισμού Διαχείρισης Επενδύσεων (ΚΟΔΕ).

Η ΝΟΡΒΗΓΙΑ:

Ο οργανισμός ο οποίος διαχειρίζεται το Νορβηγικό Ταμείο Υδρογονανθράκων είναι ο «Διαχειριστής Επενδύσεων της Κεντρικής Τράπεζας της Νορβηγίας», ο οποίος ανήκει στη Νορβηγική Κεντρική Τράπεζα που θεωρείται πραγματικά ανεξάρτητος οργανισμός, αδιαμφισβήτητα από όλους τους κομματικούς χώρους.

Όλη η διαχείριση του Νορβηγικού Ταμείου Υδρογονανθράκων είναι βασισμένη στο ότι το Κοινοβούλιο (Storting), το υπουργείο Οικονομικών και το συμβούλιο της Κεντρικής Τράπεζας έχουν ξεχωριστούς και ξεκάθαρα διαχωρισμένους ρόλους από την κορυφή (Κοινοβούλιο) μέχρι τον κατώτατο διευθυντή στη βάση της πυραμίδας. Η ανάθεση καθηκόντων και εξουσιοδοτήσεων κατευθύνεται προς τα κάτω του συστήματος, ενώ η αναφορά των αποτελεσμάτων και των κινδύνων έχει αντίστροφη κατεύθυνση (βλ. Σχήμα 2.3)
Κομβικής σημασίας είναι πως το Συμβούλιο Κυβερνητών της Κεντρικής Τράπεζας υπόκειται σε απευθείας έλεγχο από τη Βουλή των Αντιπροσώπων, το οποίο επίσης διορίζει τον Ελεγκτή της Κεντρικής Τράπεζας. 

Μία καθαρή και ανθεκτική δομή διακυβέρνησης είναι εξαιρετικής σημασίας ώστε να εφαρμόζει τη στρατηγική και να μειώνει τις πιθανές συγκρούσεις συμφερόντων. Από τη μία η δομή διακυβέρνησης πρέπει να ισχυροποιήσει τη στρατηγική και το ρίσκο με τους ιδιοκτήτες του Ταμείου, οι οποίοι εκπροσωπούνται από την Κυβέρνηση και το Κοινοβούλιο. Από την άλλη πρέπει να υπάρχει επαρκής ανάθεση εξουσιοδότησης που να διασφαλίζει πως εν εξελίξει αποφάσεις στην επιχειρησιακή διαχείριση μπορούν να λαμβάνονται κοντά στις αγορές στις οποίες επενδύεται το Ταμείο. Αυτό το ισοζύγιο επιτυγχάνεται από το γεγονός ότι οι κομβικές αποφάσεις τοποθετούνται στην Κυβέρνηση και το Κοινοβούλιο προτού συμπεριληφθούν στην Ετήσια Αναφορά του Government Pension Fund.

Παράλληλα, η εντολή από το υπουργείο Οικονομικών είναι ουσιαστικά βασισμένη σε αρχές και πλαίσια. Το υπουργείο Οικονομικών έχει αναπτύξει το «Τμήμα Διαχείρισης Περιουσιακών Στοιχείων» (Asset Management Department) το οποίο από το 2006 είναι υπεύθυνο για τις εργασίες του υπουργείου στο νορβηγικό Ταμείο και την ενδυνάμωση της διοίκησης των δύο οργανισμών του Ταμείου Υδρογονανθράκων και του Ταμείου Κοινωνικών Ασφαλίσεων.

Ο ρόλος του είναι κεντρικός, μιας και οι αρμοδιότητές του συμπεριλαμβάνουν την επενδυτική στρατηγική για τα ταμεία, την αξιολόγηση της επιχειρησιακής διοίκησης από τη νορβηγική Κεντρική Τράπεζα για το Ταμείο Υδρογονανθράκων και του National Insurance Scheme Fund για το Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων, όπως επίσης για την ανάπτυξη και κατευθυντήριων γραμμών ηθικής. Οι κομβικές όμως αποφάσεις πάνω στη στρατηγική του Ταμείου σταθμίζονται πρώτα εντός νορβηγικού Κοινοβουλίου. Η επενδυτική εντολή που καθορίζεται από το υπουργείο Οικονομικών έχει τη βάση του πάνω στις διαβουλεύσεις του Κοινοβουλίου.

Αυτό που απουσιάζει από το κυπριακό Ταμείο Υδρογονανθράκων είναι ο κρίσιμος ρόλος του κοινοβουλευτικού Σώματος και αυτή τη φορά δεν μπορούμε να κρυφτούμε πίσω από τη δικαιολογία του Συντάγματος.

*Ειδικός  σε θέματα Ενεργειακής Πολιτικής, Πρώην Συνεργάτης της Δεξαμενής Σκέψης του Παν. του Χάρβαρντ

(από την εφημερίδα "Φιλελεύθερος")