Η διαχείριση των απορριμμάτων συνδέεται άρρηκτα με την προστασία του
περιβάλλοντος, της δημόσιας υγείας και της εξοικονόμησης πολύτιμων
πόρων. Η αποτελεσματική διαχείριση αποτελεί, ωστόσο, αντικείμενο
διαλόγου και αντιπαράθεσης, σε ένα διεθνές περιβάλλον που ασφυκτιά από
τη ραγδαία αύξηση αστικών στερεών αποβλήτων (ΑΣΑ), ενώ τα υπάρχοντα
συστήματα επεξεργασίας δεν μπορούν πλέον να συμβαδίσουν με την αστική
επέκταση και την ταχεία εκβιομηχάνιση σε κάποιες χώρες της Ασίας και της
Αφρικής. Υπάρχουν αρκετές μέθοδοι για τη βιώσιμη αξιοποίηση των
αποβλήτων την οποία, ιδανικά, τα ολοκληρωμένα συστήματα ΑΣΑ πρέπει να
ακολουθούν. Η ιεραρχία αυτών των μεθόδων φαίνεται στην πυραμίδα του
σχήματος 1.
Στην πρώτη βαθμίδα βρίσκεται η μείωση των ΑΣΑ και η ανακύκλωση,
τεχνικές που σχετίζονται με κοινότητες που έχουν αναβαθμισμένα συστήματα
διαλογής στην πηγή, όπως επίσης και ευαισθητοποιημένους πολίτες, οι
οποίοι είναι πρόθυμοι να διαχωρίσουν τα διάφορα ρεύματα σε οικιακό
επίπεδο. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν κάποια ρεύματα αποβλήτων τα οποία δεν
έχουν αγοραστική αξία και συνεπώς η ανάκτησή τους δεν είναι χρήσιμη και
προσοδοφόρα. Για τα εν λόγω ρεύματα υπάρχουν δύο τεχνικές, είτε η ταφή
τους σε χωματερές είτε η ανάκτησή τους για την παραγωγή ενέργειας,
ηλεκτρικής και θερμικής.
Αν η ταφή γίνεται ανεξέλεγκτα σε χωματερή, χωρίς συλλογή και
επεξεργασία του παραγόμενου βιοαερίου, τότε οι συνέπειες είναι
καταστροφικές για την ποιότητα του αέρα και του υδροφόρου ορίζοντα. Αν,
από την άλλη, πρόκειται για οργανωμένο χώρο υγειονομικής ταφής (ΧΥΤΑ) με
όλα τα απαραίτητα συστήματα, τότε οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις
περιορίζονται στο ελάχιστο. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, και οι δύο
μέθοδοι ταφής έχουν περιορισμένο χρόνο ζωής.
Μια ενδιαφέρουσα εναλλακτική, η οποία μειώνει τον όγκο των
απορριμμάτων που τελικά οδηγείται προς ταφή κατά περίπου 90%, είναι η
κατασκευή εργοστασίων παραγωγής ενέργειας από τα ΑΣΑ (Waste-to-Energy ή
WtE). Αυτή η επιλογή μάς δίνει τη δυνατότητα να πετύχουμε τη μέγιστη
αξιοποίηση των ΑΣΑ, αλλά και να υποκαταστήσουμε, σε ένα βαθμό, τα
πεπερασμένα συμβατικά ορυκτά καύσιμα. Η τεχνολογία αυτή διαφέρει από τις
παραδοσιακές μεθόδους αποτέφρωσης οι οποίες εξέπεμπαν μεγάλες ποσότητες
διοξινών και φουρανίου στην ατμόσφαιρα, χωρίς να παράγουν ενέργεια. Τα
εργοστάσια ενεργειακής αξιοποίησης, WtE, λειτουργούν με υπερσύγχρονα
συστήματα καθαρισμού των καυσαερίων και παράγουν καυσαέρια απαλλαγμένα
από βλαβερούς ρύπους. Αυτό είναι άμεσα συνυφασμένο με την τοποθεσία των
εν λόγω εργοστασίων, τα οποία σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα του Earth
Engineering Center του Πανεπιστημίου Columbia (EEC) βρίσκονται κατά
μέσον όρο σε απόσταση περίπου 5 χλμ. από το κέντρο της πόλης που
εξυπηρετούν.
Επιπροσθέτως, η τέφρα, η οποία απομένει μετά την καύση και την
ανάκτηση των μετάλλων, μπορεί να χρησιμοποιηθεί για κατασκευαστικούς
σκοπούς, όπως συμβαίνει στα πετυχημένα παραδείγματα της Βόρειας και
Δυτικής Ευρώπης. Με αυτό τον τρόπο, τα περισσότερα υλικά που περιέχονται
στο σκουπίδι είτε χρησιμοποιούνται εκ νέου είτε παράγουν ενέργεια και
μόνο μικρό ποσοστό τους οδηγείται τελικά προς ταφή, σε αντιδιαστολή με
το σύστημα της απλής υγειονομικής ταφής.
Πριν από μερικά χρόνια, ο καθηγητής κ. Θέμελης από το EEC εξέδωσε
μελέτη στην οποία συγκρίνει τους ΧΥΤΑ με την τεχνολογία WtE. Ο κ.
Θέμελης μελέτησε το βέλτιστο και το χείριστο σενάριο για τις δύο
τεχνολογίες σχετικά με τη βλάβη που προκαλούν στο οικοσύστημα.
Η βλάβη αυτή ποσοτικοποιήθηκε με βάση το κλάσμα του οικοσυστήματος,
το οποίο έχει μεγάλη πιθανότητα να εξαφανιστεί από μια περιοχή λόγω των
δυσμενών συνθηκών από τους ρύπους, την οξύτητα και τον ευτροφισμό, που
προκαλούνται από τις δύο τεχνολογίες.
Σύμφωνα με τη μελέτη, το δυσμενέστερο δυνατό σενάριο για το
εργοστάσιο ενεργειακής αξιοποίησης έχει μικρότερη επίπτωση στο
οικοσύστημα απ’ ό,τι το βέλτιστο για μια χωματερή.
Η πιο θετική συνέπεια στο οικοσύστημα απαντάται στην περίπτωση του
βέλτιστου σεναρίου για το WtE. Αυτό οφείλεται, πρώτον, στην υποκατάσταση
των ορυκτών καυσίμων από μια ανανεώσιμη πηγή ενέργειας, δηλαδή τα ΑΣΑ,
αλλά και στην τεράστια μείωση του αριθμού των απορριμματοφόρων τα οποία
χρειάζονται για τη μεταφορά του σκουπιδιού σε μακρινές περιοχές και άρα
των ρύπων που αυτά εκπέμπουν. Οφείλεται, επίσης, στην αποφυγή εκπομπής
διοξειδίου του άνθρακα, λόγω των υλικών που διαχωρίζονται προς
ανακύκλωση πριν από την ενεργειακή αξιοποίηση.
Σε μιαν άλλη μελέτη που εκπονήθηκε και πάλι από το EEC, διερευνήθηκαν
οι επιπτώσεις των δύο πιθανών σεναρίων διαχείρισης των απορριμμάτων
στην υγεία των ανθρώπων. Διαπιστώθηκε πως οι κίνδυνοι που σχετίζονται
είτε με τον καρκίνο είτε με παθήσεις όπως, για παράδειγμα, του
αναπνευστικού είναι κατά περίπου 5 φορές μεγαλύτεροι στο σενάριο της
χωματερής απ’ ό,τι στο σενάριο του εργοστασίου WtE. Ακόμη, στην
περίπτωση του εργοστασίου ανάκτησης ενέργειας από ΑΣΑ πάνω από το 89%
των κινδύνων για την υγεία οφείλεται στη χωματερή.
Τέλος, σε μελέτη του EΕC, σε συνεργασία με τη σχολή δημόσιας υγείας
του Πανεπιστημίου Johns Hopkins, διαπιστώθηκε πως ακόμη και στην
περίπτωση που ανακτάται το αέριο που παράγεται φυσικά στη χωματερή, με
σκοπό την παραγωγή ενέργειας, μπορεί να παραχθεί στην καλύτερη περίπτωση
το 1/10 της ενέργειας που παράγει ένα εργοστάσιο WtE.
Παρά την πληθώρα στοιχείων υπέρ της βιωσιμότητας αυτής της
τεχνολογίας, υπάρχει πάντα ο αντίλογος των ανθρώπων οι οποίοι, έχουν
ανησυχίες για τις επιπτώσεις τέτοιων έργων στο περιβάλλον και την υγεία
τους. Η πραγματικότητα, βέβαια, είναι πως αντιμετωπίζουμε ένα πρόβλημα
συνεχώς αυξανόμενης παραγωγής απορριμμάτων με το οποίο η πλειονότητα του
πληθυσμού, ευτυχώς, δεν έρχεται σε άμεση επαφή. Ομως όσο ο διαθέσιμος
χώρος ταφής λιγοστεύει, τόσο πιο πολύ θα μεγαλώνει η ανάγκη για μια
άμεση λύση.
Είναι πολύ σημαντικό οι νέες τεχνολογίες να αντιμετωπίζονται με μια
κριτική ματιά, όμως όταν τα στοιχεία είναι ακράδαντα και το πρόβλημα
τόσο άμεσο, πρέπει να παραμερίζουμε τους φόβους μας αφήνοντας την
επιστήμη να αναλάβει δράση.
* Ο κ. Θάνος Χ. Μπουρτσάλας είναι καθηγητής και ο κ. Βάιος Κ.
Τριανταφύλλου είναι ερευνητικός συνεργάτης, Columbia University Earth
Engineering Center.
(από την εφημερίδα "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ")