Του Αθ. Χ. Παπανδρόπουλου
Το ότι ο 21ος αιώνας θα είναι, όλο και περισσότερο, αυτός της κυριαρχίας των γνώσεων και της ταχύτητας μεταδόσεως τους, μόνο πολύ μικρόνοες Ελληνίδες το αγνοούν. Επίσης, το ότι οι κοινωνίες των γνώσεων απαιτούν υψηλού επιπέδου εκπαιδευτικά συστήματα και άριστους εκπαιδευτικούς, μόνο ελάχιστοι Έλληνες το γνωρίζουν. Όπως ελάχιστοι είναι και αυτοί οι οποίοι έχουν συνειδητοποιήσει ότι ποτέ στην ιστορία του ανθρώπου οι γνώσεις δεν πολλαπλασιάζονται τόσο γρήγορα και δεν μεταδίδονται με την απίθανη ταχύτητα που γνωρίζουμε σήμερα.
Έτσι, πολύ σωστά επισημαίνεται ότι, με βάση τους σημερινούς ρυθμούς, σε μια δεκαετία οι γνώσεις στις οποίες θα έχει πρόσβαση ο άνθρωπος θα είναι καινούριες για αυτόν σε ποσοστό 95% περίπου. Με άλλα λόγια, οι γνώσεις που είναι σήμερα διαθέσιμες αποτελούν νόμο το 5% των συνολικών γνώσεων τις οποίες θα έχει ο άνθρωπος στην διάθεσή του το 2018. Η γνώση αυτή, βεβαίως, όπως η δημοκρατία και ο πλούτος, ήδη είναι άνισα κατανεμημένη στον πλανήτη μας. Αυτό όμως δεν αφαιρεί τίποτε ούτε από το βάρος του γεγονότος, ούτε από τον ρόλο του στην οικονομική, πολιτική και κοινωνική ζωή.
Ακόμα, πρέπει να επισημανθεί ότι, στον αιώνα μας, πέρα από την εντυπωσιακή αύξηση των γνώσεων, μεγάλος είναι και ο αριθμός που έχουν γνώση των γνώσεων. Κοντολογίς, η γνώση προόδευσε και στην πρόοδό της διαδέχεται όλο και περισσότερο στο ευρύ κοινό υπό μορφή πληροφορίας. Συνοδεύεται, επίσης, από την επιμήκυνση του χρόνου της εκπαιδεύσεως, από την έκρηξη των μαζικών μέσων επικοινωνίας και από πολλές διευκολύνσεις αμέσου προσβάσεως σε πηγές γνώσεων και πληροφοριών. Έτσι, θεωρητικώς τουλάχιστον, το χάσμα μεταξύ αυτών που γνωρίζουν και των κυβερνωμένων που έχουν λιγότερες γνώσεις, είναι σχετικώς μικρό στις δημοκρατικές κοινωνίες.
Υπό αυτές τις συνθήκες, η ανωτερότητα του αιώνα μας έναντι των προηγούμενων αιώνων έγκειται στο γεγονός ότι οι ιθύνοντες όλων των τομέων διαθέτουν έγκυρες γνώσεις για να ετοιμάσουν τις αποφάσεις τους, ενώ παράλληλα το ευρύ κοινό δέχεται τόσες πολλές πληροφορίες ώστε να έχει κάθε δυνατότητα να αξιολογήσει την ορθότητα αυτών των αποφάσεων.
Συνεπώς, μια τέτοια θεαματική σύγκλιση ευνοϊκών παραγόντων, θα έπρεπε, λογικά, να υπαγορεύσει την χωρίς προηγούμενο βελτίωση της ανθρώπινης ζωής, τόσο στο επίπεδο των κοινωνικών σχέσεων όσο και σε αυτό της αλληλοκατανόησης. Μάταιος κόπος.
Ο αιώνας μας, στα πρώτα του χρόνια, είναι θύμα της δικτατορίας των αμαθών. Και από την άποψη αυτή, καθοριστικά αρνητικός είναι ο ρόλος των μέσων μαζικής επικοινωνίας, αλλού περισσότερο και αλλού λιγότερο. Μπροστά στην πολυπλοκότητα του κόσμου μας και τις νέες πολυσύνθετες προκλήσεις που αυτός αντιμετωπίζει, αντί τα ΜΜΕ να προσπαθούν να συμβάλλουν στην κατανόηση του εξωτερικού κόσμου, αντιθέτως, κάνουν ό,τι μπορούν για να εγκλείσουν τους καταναλωτές πληροφοριών σε χώρους λαθεμένων βεβαιοτήτων. Παραφράζοντας τον Βιτγκενστάιν, θα λέγαμε ότι «φιλοσοφία» πολλών ΜΜΕ είναι μα «μαγέψουν το πνεύμα με λέξεις και εικόνες, ώστε να το αποκόψουν από τη σκέψη…». Έτσι, αξιοποιούν την έμφυτη διανοητική οκνηρία των ατόμων για να τα απομονώσουν από τα μονοπάτια της ευφυΐας.
Όπως γράφαμε και παλαιότερα, η ευφυΐα είναι πρωτίστως η ικανότητα συλλογής και χρήσης γνώσεων. Με άλλα λόγια, αν χρησιμοποιήσουμε οικονομικούς όρους, μπορούμε να πούμε ότι η ευφυΐα λειτουργεί όταν κανείς μπορεί να διαχειριστεί κάποιες ποσότητες γνώσεων. Όσο πιο αποτελεσματικά μπορεί δε να οργανώσει αυτή τη διαχείριση, τόσο περισσότερο προβάλλονται οι διάφορες διαστάσεις της. Καθοριστικός είναι, συνεπώς, ο ρόλος των πηγών τροφοδοσίας της ευφυΐας, αλλά και της ποιότητός της.
Σημαντικό είναι, επίσης, και το επίπεδο του αποδέκτη γνώσεων και πληροφοριών. Αν είναι προσανατολισμένο προς τη λογική, την κριτική αντιμετώπιση και την αναζήτηση της επαληθεύσεως, τότε η ευφυΐα αποκτά μεγαλύτερη ισχύ και μπορεί να ξεπεράσει το πάθος ή τη μεταφυσική. Σε κάθε διαφορετική περίπτωση αποδυναμώνεται και καταλήγει στην μη εκδήλωσή της. Έτσι, το άτομο χάνει κάθε πνευματική τάση για δράση και αδρανοποιείται κοινωνικώς. Επειδή δε, λόγω διανοητικής οκνηρίας, ο άνθρωπος ελάχιστα ενδιαφέρεται για πνευματική γυμναστική, ένα εκπληκτικό φαινόμενο που παρατηρείται στην εποχή μας είναι αυτό του σχηματισμού «κοινωνιών αγνοίας», στις οποίες συστηματικά καλλιεργούνται χαμηλού επιπέδου συναισθηματικές αντιδράσεις.
Κορυφώνεται έτσι η «δικτατορία των αμαθών», η οποία στην Ελλάδα αποτελεί και κυρίαρχο στοιχείο της καθημερινής μας ζωής. Δυστυχώς.
(ΕΣΤΙΑ, 31/10/06)