Πώς
μιλάς για σεβασμό στους περιβαλλοντικούς νόμους όταν κανένας δεν ελέγχει
τις παραβιάσεις και το περιβαλλοντικό έγκλημα; Πώς καλλιεργείς την
περιβαλλοντική νομιμότητα ως αξία μεγάλης κοινωνικής και οικονομικής
σημασίας, όταν οι έλεγχοι συνέχεια αποδυναμώνονται και οι καλές
πρακτικές παραμένουν αόρατες και δίχως επιβράβευση;
Από τότε που ξεκίνησε στην Ελλάδα, ο
θεσμός των επιθεωρητών περιβάλλοντος πέρασε από πολλά κύματα. Η αρχή
έγινε το 2001, με την ίδρυση της Ειδικής Υπηρεσίας Επιθεωρητών
Περιβάλλοντος, που είχε αμιγή ευθύνη τον έλεγχο της περιβαλλοντικής
νομιμότητας. Όπως δηλαδή προτάσσουν και οι κατευθύνσεις για τα συστήματα
περιβαλλοντικής επιθεώρησης στα κράτη μέλη της ΕΕ. Στη συνέχεια, το
2010, εξελίχθηκε σε Ειδική Γραμματεία Επιθεωρητών Περιβάλλοντος και
Ενέργειας και το 2014 σε Σώμα Επιθεωρητών Περιβάλλοντος, Δόμησης,
Ενέργειας και Μεταλλείων.
Τα τελευταία χρόνια, η σημαντική αυτή
ελεγκτική υπηρεσία δεν σταμάτησε να υποβαθμίζεται: αποδυνάμωση
στελεχιακή, αδιαφάνεια σε σχέση με τα πρόστιμα, πολιτικές παρεμβάσεις
και πιέσεις.
Μπορεί να μην τιμήθηκε ποτέ με την
απαραίτητη ανεξαρτησία από πολιτικές πιέσεις και αλχημείες, όμως η
υπηρεσία περιβαλλοντικών επιθεωρήσεων έφερε πολύ σημαντικά αποτελέσματα
για το περιβάλλον ως ζωτικής σημασίας κοινό αγαθό. Σημαντικά πορίσματα
και προγράμματα επιθεωρήσεων σε περιοχές όπου ανθεί η περιβαλλοντική
ανομία, όπως ο Ασωπός, και έγκαιροι έλεγχοι για τη διαπίστωση
παρανομιών, όπως συμβαίνει σε διυλιστήρια και εγκαταστάσεις παράνομης
διάθεσης αποβλήτων, είναι μερικά από τα πολλά ‘παράσημα’ στη
δεκαπεντάχρονη ιστορία των επιθεωρητών περιβάλλοντος.
Από τον Οκτώβριο 2017, με το νέο
οργανόγραμμα του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, η
περιβαλλοντική επιθεώρηση καταπνίγεται σε ένα βαθύ πηγάδι άσχετων με την
προστασία του περιβάλλοντος αρμοδιοτήτων που περιλαμβάνουν ακόμα και
τον έλεγχο του λαθρεμπορίου καυσίμων. Η νέα υπηρεσία ονομάζεται «Ειδική
Γραμματεία Σώματος Επιθεωρητών και Ελεγκτών ΥΠΕΝ». Η αφαίρεση από τον
τίτλο της υπηρεσίας κάθε αναφοράς στο περιβάλλον δεν είναι τυχαία. Αυτή η
διάπλατης ευθύνης υπηρεσία ελέγχων όχι απλώς δεν παρέχει καμία εγγύηση
ενίσχυσης των ήδη αποδυναμωμένων περιβαλλοντικών ελέγχων, αλλά αντίθετα
διασπά την κρίσιμης σημασίας συγκρότηση της αρμοδιότητας των
περιβαλλοντικών ελέγχων και τη σκορπίζει σε ασυντόνιστες μεταξύ τους
οργανικές μονάδες.
Κάτω από τη νέα ειδική γραμματεία
συνενώνονται δυο υπηρεσίες που είναι άσχετες μεταξύ τους ως προς την
αποστολή και το αντικείμενο: το περιβάλλον και η φοροδιαφυγή. Από τη μια
το σώμα επιθεωρητών περιβάλλοντος, μια αμιγής υπηρεσία περιβαλλοντικής
επιθεώρησης με κυρία αποστολή την προαγωγή της εφαρμογής του
περιβαλλοντικού δικαίου, και από την άλλη τα κλιμάκια ελέγχου διακίνησης
και αποθήκευσης καυσίμων, τα οποία έχουν ως αντικείμενο τους ελέγχους
τελωνειακού και φορολογικού χαρακτήρα για τον περιορισμό της λαθραίας
διακίνησης και της νοθείας καυσίμων και τον περιορισμό της απώλειας
φορολογικών εσόδων. Με δεδομένη την ιδιαίτερη πολιτική προσοχή στα
ζητήματα της φοροδιαφυγής, ο φόβος ότι η λειτουργία των περιβαλλοντικών
ελέγχων θα υποβαθμιστεί ακόμα περισσότερο είναι πολύ έντονος. Ειδικά
καθώς είναι μάλλον βέβαια ότι της ειδικής γραμματείας θα προΐσταται
πολιτικό πρόσωπο επιλογής του κάθε υπουργού.
Αιωνία η μνήμη των επιθεωρητών περιβάλλοντος;
Από το 2008, το WWF Ελλάς έχει ζητήσει
την ίδρυση ανεξάρτητης αρχής περιβαλλοντικών επιθεωρήσεων, με αναφορά
στη Βουλή. Ανεξάρτητη, ώστε οι περιβαλλοντικοί έλεγχοι να μην εξαρτώνται
από υπουργικές υποδείξεις και κομματικές παρεμβάσεις. Αρχή, επειδή
είναι απαραίτητο αυτός ο κρίσιμος μηχανισμός ελέγχου να έχει αυτοτέλεια
και να έχει συντονιστικό ρόλο προς κάθε υπηρεσία που πραγματοποιεί
ελέγχους σε περιφερειακό επίπεδο. Σε αυτό το αποτελεσματικό και πολιτικά
ανεπηρέαστο πλαίσιο, είναι σημαντικό να αναπτυχθούν και οι απαραίτητοι
μηχανισμοί έμμεσου ελέγχου που περιλαμβάνουν εθελοντικές αρχές και
πρότυπα υπεύθυνης επιχειρηματικής συμπεριφοράς, σύμφωνης με την
εφαρμοστέα νομοθεσία (έκδοση κατευθυντηρίων οδηγιών και συστάσεων,
επεξεργασία κωδίκων τηρητέας στάσης και καλών πρακτικών κλπ) ή και μέσα
επιβράβευσης και δημοσιοποίησης των καλών επιδόσεων και απαξίωσης
αντίστοιχα των κακών πρακτικών.
Κράτος δικαίου χωρίς μηχανισμούς ελέγχου και προαγωγής της νομιμότητας δεν μπορεί να υπάρξει, είναι κράτος αδειανό.
*επικεφαλής πολιτικής, WWF Ελλάς