Του Αθ. Χ. Παπανδρόπουλου
Για μιαν ακόμη φορά, με αφορμή την εορταστική περίοδο, ακούστηκαν στην χώρα μας από πολλά μέσα ενημερώσεως αλλά και από πολιτικά χείλη, αναθέματα κατά της καταναλώσεως, οι δε Έλληνες καταναλωτές κυριολεκτικώς ενοχοποιήθηκαν. Το φαινόμενο αυτό είναι γνωστό. Οι εχθροί των ελεύθερων και ανοικτών οικονομιών και κοινωνιών απεχθάνονται το καταναλίσκειν, διότι αυτό ήταν ο μεγάλος απών στις κλειστές κοινωνίες των ελλείψεων, της μαύρης αγοράς και της απολύτου διαφθοράς.
Παραλλήλως, οι εχθροί της καταναλώσεως γνωρίζουν καλώς ότι αυτή αποτελεί και την κινητήριο δύναμη της ελεύθερης οικονομίας. Θεμελιώδης αρχή του κεφαλαιοκρατικού συστήματος είναι η μαζική παραγωγή και, κατ΄ επέκτασιν, η μαζική κατανάλωσις. Η βιομηχανική επανάστασις –η οποία, ως γνωστόν, ξεκίνησε από την Μεγάλη Βρεταννία– εστηρίχθη στην φιλοσοφική αρχή ότι και οι πολλοί πρέπει να έχουν αγαθά, ενώ την περίοδο της φεουδαρχίας είχαν μόνον οι φεουδάρχες. Πρόκειται για την μεγάλη αρχή του εκδημοκρατισμού της καταναλώσεως, η οποία αποτελεί και κορυφαίο πολιτιστικό γεγονός, το οποίο μόνον οι πυγμαίοι του πνεύματος αρνούνται να καταλάβουν.
Από τον Κάρολο Μαρξ ως τον αποβιώσαντα πριν λίγους μήνες Πήτερ Ντράκερ, με ενδιάμεσους σταθμούς τους Αυστριακούς Καρλ Μένγκερ και Λ. φον Μάϊζες, όλοι οι οικονομολόγοι και οικονομικοί στοχαστές αναγνωρίζουν ότι η πολιτική οικονομία ποτέ δεν θα είχε υπάρξει, αν ο άνθρωπος δεν ήθελε να ξεφύγει από την ένδεια και να ξεπεράσει την επί πολλούς αιώνες έλλειψη ή σπάνι των προϊόντων. Συνεπώς, όπως υποστήριζε η Σχολή της Βιέννης, μπορούμε να πούμε ότι η κάλυψις των ανθρωπίνων αναγκών –και άρα η κατανάλωσις παραγομένων προϊόντων– αποτελούν κλειδιά τόσο της οικονομικής επιστήμης, όσο, βεβαίως, και της ανθρώπινης οικονομικής συμπεριφοράς.
Στο πλαίσιο αυτό, γεννήθηκαν και οι θεωρίες περί χρησιμότητος των αγαθών –όρος ο οποίος επίσης έχει τεράστια οικονομική και φιλοσοφική σημασία. Πρόκειται δε για έννοια την οποίαν οι εχθροί της καταναλώσεως αγνοούν, ή δεν μπορούν να συλλάβουν την απίστευτη νοηματική της κινητικότητα. Χρησιμότητα είναι εκείνη η ποιότητα των αγαθών η οποία προκαλεί στα άτομα την επιθυμία να τα προμηθευτούν. Το γεγονός δε αυτό δείχνει έως ποιον βαθμό τα αγαθά αυτά είναι χρήσιμα στον αγοραστή και καταναλωτή τους.
Είναι, επίσης, γνωστό ότι η κατανάλωσις, από την εποχή του Χένρυ Φορντ, είναι στενά συνδεδεμένη με το εισόδημα που διαθέτει ο καταναλωτής, καθώς και με την καταναλωτική πίστη στην οποία μπορεί να προσφύγει. Όπως αναγνωρίζουν κορυφαίοι οικονομολόγοι, η ανάπτυξις της ελεύθερης οικονομίας συνίσταται στο να εξυπηρετεί κάθε επιχείρηση τον πελάτη της καλύτερα, είτε φθηνότερα. Αυτή δε είναι η μέθοδος η οποία μεταμόρφωσε και μεταμορφώνει την παγκόσμια οικονομία, μέσα σε σύντομα σχετικώς χρονικά διαστήματα. Χάρη στην μαζική παραγωγή και κατανάλωση, η φτώχεια μειώνεται κάθε χρόνο στον πλανήτη μας, παρά την δημογραφική έκρηξη η οποία παρατηρείται. Έτσι, 1,2 δισεκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο μας έχουν πολύ υψηλότερο βιοτικό επίπεδο από τα 6 εκατομμύρια πλουσίους του 18ου αιώνος.
Το δε ερώτημα που θέτει το γνωστό βρεταννικό περιοδικό «Εκόνομιστ» είναι κατά πόσον η εντυπωσιακή ανάπυξις της παγκόσμιας οικονομίας κάνει τους ανθρώπους ευτυχέστερους. Η απάντησις στο ερώτημα αυτό είναι σαφώς υποκειμενική και συναισθηματική. Θα λέγαμε ότι όσοι πιστεύουν ότι θα ήσαν ευτυχέστεροι στις σπηλιές, έχει καλώς, ας ξαναγυρίσουν εκεί. Εμείς προτιμούμε τον πολιτισμό της καταναλώσεως, παρά τις κάποιες αρνητικές πλευρές του.
(Εστία, 22/1/07)