την αβεβαιότητα σχετικά με το ρυθμό αύξησης της ζήτησης πετρελαίου και την ανάπτυξη νέων ενεργειακών τεχνολογιών.
Η πρόσφατη έκθεση του ΙΕΑ Outlook for Producer Economies -η οποία αποτελεί ειδική ανάλυση στο πλαίσιο του World Energy Outlook- εξετάζει έξι οικονομίες οι οποίες εξαρτώνται από τους ενεργειακούς πόρους που διαθέτουν και αποτελούν πυλώνες παγκόσμιου ενεργειακού εφοδιασμού: το Ιράκ, τη Νιγηρία, τη Ρωσία, τη Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και τη Βενεζουέλα. Η έκθεση αξιολογεί τον τρόπο με τον οποίο οι οικονομίες αυτές μπορεί να διαμορφωθούν έως το 2040 υπό το πρίσμα διάφορων σεναρίων τιμών και πολιτικών.
Η εξέλιξη των τιμών του πετρελαίου κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας έχει αναδείξει έντονα τις διαρθρωτικές αδυναμίες σε πολλούς από τους μεγαλύτερους εξαγωγείς. Από το 2014, το καθαρό εισόδημα από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο μειώθηκε κατά 40% (στην περίπτωση του Ιράκ) έως και κατά 70% (στην περίπτωση της Βενεζουέλας), με ευρείες συνέπειες για τις οικονομίες των χωρών παραγωγής.
Η ρευστότητα των εσόδων από τους υδρογονάνθρακες θέτει διλήμματα για τις χώρες των οποίων οι προϋπολογισμοί εξαρτώνται από τα ορυκτά καύσιμα, ειδικά εάν οι οικονομίες και τα δημοσιονομικά τους δεν είναι εύρωστα. Ο βαθμός στον οποίο οι χώρες - παραγωγοί κινούνται προς ουσιαστικούς οικονομικούς μετασχηματισμούς ενδέχεται να έχει σημαντικές επιπτώσεις στις αγορές ενέργειας, στους παγκόσμιους περιβαλλοντικούς στόχους και στην ενεργειακή ασφάλεια, σύμφωνα με την έκθεση.
Η νέα έκθεση έρχεται σε μια περίοδο υψηλών τιμών πετρελαίου, οι οποίες αποτελούν ‘δίκοπο μαχαίρι’. Τα υψηλότερα έσοδα παρέχουν τα μέσα για τις μεταρρυθμίσεις, αλλά μπορούν επίσης να αμβλύνουν τον επείγοντα χαρακτήρα τους. Ωστόσο, όπως παρατηρήθηκε στο παρελθόν, οι υψηλότερες τιμές ενέργειας ενθαρρύνουν την παραγωγή σε άλλες χώρες, ενώ επιταχύνουν διαρθρωτικές αλλαγές στον τομέα της ζήτησης, οι οποίες επηρεάζουν μακροπρόθεσμα τις αγορές των χωρών παραγωγής.
«Περισσότερο από κάθε άλλη στιγμή της σύγχρονης ιστορίας, οι θεμελιώδεις αλλαγές στο αναπτυξιακό μοντέλο των πλούσιων σε πόρους χωρών μοιάζουν αναπόφευκτες», δήλωσε ο δρ Fatih Birol, εκτελεστικός διευθυντής του ΙΕΑ. «Η προσήλωση στις μεταρρυθμιστικές πρωτοβουλίες που έχουν ήδη εξαγγελθεί είναι απαραίτητη, καθώς η αποτυχία στην ανάληψη κατάλληλης δράσης θα αυξήσει τους μελλοντικούς κινδύνους για τις οικονομίες των χωρών παραγωγής, καθώς και τους κινδύνους για τις παγκόσμιες αγορές».
Οι εξεταζόμενες χώρες είναι πολύ διαφορετικές και η έκθεση εξετάζει ένα ευρύ φάσμα δεδομένων και προοπτικών. Πολλές από τις χώρες που εξετάζονται έχουν προωθήσει σχέδια για την τόνωση των επενδύσεων και της ανάπτυξης στους μη πετρελαϊκούς τομείς της οικονομίας τους. Ωστόσο, η Βενεζουέλα αποτελεί ένα παράδειγμα για το πόσο άσχημα μπορούν να εξελιχθούν τα πράγματα όταν οι αρνητικές εξελίξεις στην οικονομία και την ενέργεια συσσωρεύονται.
Μερικοί από τους μεγαλύτερους παραγωγούς στον κόσμο αντιμετωπίζουν έντονες πιέσεις από την αύξηση του αριθμού των νέων που εισέρχονται στο εργατικό δυναμικό. Περισσότερο από το 50% του πληθυσμού που ζει στη Μέση Ανατολή είναι κάτω των 30 ετών, ενώ το ποσοστό αυτό είναι μεγαλύτερο του 70% στη Νιγηρία. Σε πολλούς μεγάλους παραγωγούς, τα έσοδα από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο δεν θα είναι αρκετά υψηλά ώστε να καλύπτουν τις ανάγκες αυτού του αυξανόμενου εργατικού δυναμικού, ακόμη και σε σενάρια όπου η ζήτηση πετρελαίου συνεχίζει να αυξάνεται έως το 2040 και οι τιμές παραμένουν σχετικά υψηλές.
Ο ενεργειακός τομέας διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στο πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων. Η έκθεση επικεντρώνεται σε έξι βασικές κατευθυντήριες:
- επίτευξη υψηλότερης εγχώριας αξίας από τους υδρογονάνθρακες, για παράδειγμα μέσω των πετροχημικών,
- αξιοποίηση του φυσικού αερίου ως μέσου στήριξης της διαφοροποιημένης ανάπτυξης,
- αξιοποίηση του μεγάλου αλλά εν πολλοίς αναξιοποίητου δυναμικού των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και ιδιαίτερα της ηλιακής,
- σταδιακή κατάργηση των επιδοτήσεων που ενθαρρύνουν τη μη ορθολογική κατανάλωση,
- διασφάλιση επαρκών επενδύσεων στον τομέα, δεδομένου ότι είναι ζωτικής σημασίας για την οικονομική σταθερότητα η ικανότητα διατήρησης σε λογικά επίπεδα των εσόδων από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο και
- ανάληψη δράσης για την ανάπτυξη νέων ενεργειακών τεχνολογιών, όπως η δέσμευση, η χρήση και η αποθήκευση άνθρακα.
«Η μεταρρυθμιστική διαδικασία πρέπει να αφορά ευρύτερο φάσμα από αυτό της ενέργειας. Ωστόσο, η επιτυχία της βασίζεται σε έναν ενεργειακό τομέα που λειτουργεί σωστά», υποστήριξε ο δρ Birol. «Τα επιτυχημένα προγράμματα μεταρρυθμίσεων μπορούν να ‘ανοίξουν’ ένα ευρύτερο φάσμα στρατηγικών επιλογών για τους παραγωγούς, καθώς και νέες ευκαιρίες για τη συμμετοχή τους σε άλλους ενεργειακούς τομείς. Το διακύβευμα είναι σημαντικό», κατέληξε.