Το ναυτιλιακό πετρέλαιο, καθώς είναι αδασμολόγητο, μπορεί να αποφέρει σημαντικότατα κέρδη εάν πουληθεί ως πετρέλαιο θέρμανσης, το οποίο είναι κατά πολύ ακριβότερο λόγω των δασμών και του ΦΠΑ. Πρόκειται για κλασικό παράδειγμα του λαθρεμπορίου πετρελαίου που, όπως και σε άλλες χώρες, έτσι γίνεται και στην Ελλάδα.
Σύμφωνα με την Καθημερινή, στην Ελλάδα η κατανάλωση πετρελαίου για θέρμανση είναι υψηλότατη σε σχέση με άλλες χώρες που χρησιμοποιούν φυσικό αέριο, ενώ, λόγω της ισχυρής θέσης της στη ναυτιλία, έχει και μεγαλύτερη πρόσβαση σε αδασμολόγητα ναυτιλιακά καύσιμα. Ετσι, το λαθρεμπόριο έχει αναπτυχθεί σε τέτοιο βαθμό, που οι εκτιμήσεις για τα διαφυγόντα έσοδα από δασμούς και φόρους του Δημοσίου υπολογίζονται από 225 εκατομμύρια ευρώ ετησίως, σύμφωνα με τον Σύνδεσμο Εταιρειών Εμπορίας Πετρελαιοειδών (ΣΕΕΠΕ), έως και ένα δισεκατομμύριο ευρώ, σύμφωνα με τους προ ετών υπολογισμούς ορισμένων εγγράφων εργασίας του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Εκτοτε πολλά μέτρα έχουν ληφθεί, μεταξύ των οποίων και η μερική εξίσωση των τελών και φόρων του πετρελαίου θέρμανσης με το πετρέλαιο κίνησης. Ομως, ακόμη και σήμερα, όπως αποδεικνύει η περίπτωση των τριών πλοίων στις αρχές της εβδομάδας, αλλά και πολλές άλλες παραβάσεις πριν από αυτή, το λαθρεμπόριο συνεχίζεται με αμείωτη ένταση. Η αδυναμία των ελεγκτικών αρχών, εξαιτίας απουσίας μέσων και ανθρώπινου δυναμικού, αλλά και εκσυγχρονισμού των ψηφιακών δυνατοτήτων τους, αφήνει ορθάνοιχτη την πόρτα σε κάθε λογής επιτήδειους να επωφεληθούν από τη λάθρα διάθεση πετρελαίου.
Φυσικά, η κεντρική αιτία για το λαθρεμπόριο είναι οι διαφορετικοί δασμοί και φόροι που επιβάλλονται σε κάθε διαφορετική χρήση πετρελαίου, που με τη σειρά τους πηγάζουν από την πολιτική που ασκεί η εκάστοτε κυβέρνηση αναφορικά με επιμέρους δραστηριότητες. Οι διαφορετικές τελικές τιμές, σε ένα περιβάλλον ατελών ελέγχων, θα δίνουν πάντοτε ισχυρό κίνητρο σε κάποιους να προσπαθήσουν να επωφεληθούν από τη διάθεση ενός φθηνού τύπου σε ακριβότερες χρήσεις. Και ενώ στο πετρέλαιο κίνησης πλέον τα πράγματα έχουν δυσκολέψει (πολύ χαμηλό θείο και προσθήκη βιοντίζελ σε ποσοστό 7%, ελέω ευρωπαϊκών κανονισμών), η διάθεση του άλλου πετρελαίου, μεταξύ ναυτιλίας, θέρμανσης, αγροτικής χρήσης, αλιείας, βιομηχανικής χρήσης κ.λπ., είναι τεχνικά δυνατή. Τι κι αν είναι χρωματισμένο το ίδιο πετρέλαιο διαφορετικά για κάθε χρήση. Το κέρδος του arbitrage μεταξύ των τιμών είναι τέτοιο, που έχει οδηγήσει τους επιτήδειους να αποκτήσουν δυνατότητες αποχρωματισμού ή ακόμα και εξουδετέρωσης των απλών ιχνηθετών που μπαίνουν σε κάποιος τύπους.
Η προφανής απάντηση στο όλο πρόβλημα, το οποίο στερεί πόρους εκατοντάδων εκατομμυρίων από τον προϋπολογισμό αλλά και υπονομεύει τον υγιή ανταγωνισμό στην αγορά, αφού κάποιοι πλήρωναν τα καύσιμά τους παρανόμως φθηνότερα από άλλους, είναι η χρήση ενός και μόνο τύπου πετρελαίου σε ολόκληρη την αγορά, υποστηρίζει μια ολοένα και αυξανόμενη μερίδα ειδικών. «Ο ελέφαντας στο δωμάτιο της συζήτησης για την καταπολέμηση του λαθρεμπορίου είναι η πλήρης εξίσωση των δασμών και φόρων σε όλους του τύπους πετρελαίου», αναφέρει στην «Κ» πηγή που έχει ασχοληθεί χρόνια με το ζήτημα. Υπάρχουν όμως προβλήματα και σε αυτή την κατεύθυνση. Ενα είναι το γεγονός πως το πετρέλαιο κίνησης προϋποθέτει πολύ υψηλές προδιαγραφές ποιότητας, συν την προσθήκη βιοντίζελ, γεγονός που σημαίνει πως, αν ληφθεί αυτό ως βάση, θα ανέβει το κόστος για το πετρέλαιο όλων των άλλων χρήσεων. Μπορεί όμως εδώ να έρθει το κράτος και με την παροχή πιστώσεων, επιστροφών ή και κάποιων μηχανισμών αντιλογισμού, να εξισορροπήσει την κατάσταση μετά τη διάθεση του καυσίμου, απαντούν οι υποστηρικτές αυτής της προσέγγισης. Οπως, δηλαδή, κάνει τώρα στην επιδότηση του πετρελαίου θέρμανσης με το σχετικό επίδομα. Φυσικά, ο σχεδιασμός και η υλοποίηση ενός τέτοιου μηχανισμού απαιτεί σημαντική προσπάθεια και πόρους από την πλευρά του Δημοσίου, αλλά και εκτενή διαβούλευση με τους χρήστες. Ομως, τα οφέλη για τα έσοδά του, όπως και για το περιβάλλον και την εξυγίανση του ανταγωνισμού, είναι προφανώς τεράστια. Αν και αυτό δεν έχει ακόμη υλοποιηθεί σε κάποιο ευρωπαϊκό κράτος, η υψηλή παραβατικότητα και στην Ε.Ε. έχει ισχυροποιήσει τα σχετικά επιχειρήματα. Οπως και τα προφανή οφέλη για το περιβάλλον, αφού θα υπάρχει βελτίωση του καυσίμου για να ταιριάζει και στην κίνηση και στη θέρμανση. Ενας τύπος πετρελαίου με ενιαία δασμολογική και φορολογική αντιμετώπιση που θα διατίθεται στη λιανική με μία τιμή. Ετσι, θα εξαφανιστεί το κίνητρο για τη λαθρεμπορία, που βασίζεται στις υπάρχουσες τιμολογιακές διαφοροποιήσεις μεταξύ πετρελαίου για διαφορετικές χρήσεις, υποστηρίζουν.
Η άλλη οδός, αυτή που ακολουθεί τώρα το Δημόσιο, όπως και τα άλλα ευρωπαϊκά και όχι μόνον κράτη –που όμως δεν έχουν πάντα τόσο μεγάλη εξάρτηση από το πετρέλαιο θέρμανσης όσο η Ελλάδα–, είναι αυτή των ελέγχων. Σε αυτό το πλαίσιο εισήχθη και το σύστημα εισροών - εκροών, ώστε να παρακολουθούνται οι αδικαιολόγητες διαφορές στις δεξαμενές. Ομως, αν και έχει σημειωθεί πρόοδος, ακόμη οι εφαρμογές των ελεγκτικών αρχών δεν διαθέτουν πλήρη δυνατότητα συναγερμών όταν καταγράφονται ύποπτες διαφορές. Τα στοιχεία αποστέλλονται, αλλά δεν είναι βέβαιο πως μπορούν να κινητοποιήσουν τους ελέγχους, να εγείρουν συναγερμό. Ακόμα και η μη αποστολή στοιχείων δεν πυροδοτεί κάποια «κόκκινη σημαία», εξηγεί στην «Κ» κορυφαίο στέλεχος της ελληνικής πετρελαϊκής βιομηχανίας. Η ίδια πηγή εξηγεί πως απαιτείται μεγάλη επένδυση σε νέο λογισμικό για να γίνει αυτό. Επιπλέον, καλό είναι να σημειωθεί ότι το 2009 η δύναμη του σώματος των τελωνειακών αριθμούσε 3.180 άτομα, έναντι μόλις 2.180 ατόμων σήμερα, ενώ κάπου στα μέσα αυτής της περιόδου, το 2015, είχαν φτάσει τους 1.840. Ενα άλλο μέτρο που εκτιμάται πως θα μπορούσε να έχει αποτέλεσμα –εφόσον συνοδεύεται από πυκνούς και αποτελεσματικούς ελέγχους– είναι η διαδικασία ιχνηθέτησης των καυσίμων με χαμηλό συντελεστή ειδικού φόρου κατανάλωσης με μοριακό τρόπο, που να μην είναι δυνατόν να εξουδετερώνεται από τους επίδοξους λαθρέμπορους. Να μπορεί, δηλαδή, ο ελεγκτής να βρει αν το πετρέλαιο στη δεξαμενή της πολυκατοικίας είναι ναυτιλιακό, που δεν έχει υποβληθεί σε δασμούς και φόρους. Αλλά και εδώ απαιτούνται διεξοδικοί έλεγχοι.
Σε κάθε περίπτωση, το μόνο σίγουρο είναι ότι όσο η σχέση κόστους - οφέλους είναι ελκυστική για τους επιτήδειους, το λαθρεμπόριο θα συνεχίζεται, όπως άλλωστε εξηγούν οι στοιχειώδεις αρχές της οικονομικής θεωρίας.
Το σχέδιο δράσης της ΑΑΔΕ
Δέκα χρόνια μετά την ψήφιση του πρώτου πακέτου μέτρων για την πάταξη του λαθρεμπορίου, η παραβατικότητα εξακολουθεί να αποτελεί μάστιγα για την αγορά, το Δημόσιο συνεχίζει να χάνει έσοδα και ο καταναλωτής να «επιδοτεί» ακουσίως τον αθέμιτο ανταγωνισμό των επιτηδείων εις βάρος των επιχειρηματιών που επενδύουν και λειτουργούν νόμιμα.
Η εικόνα που μετέφερε προ ημερών στην καθιερωμένη ετήσια συνάντηση με τους δημοσιογράφους ο Σύνδεσμος Εταιρειών Εμπορίας Πετρελαιοειδών (ΣΕΕΠΕ) είναι τουλάχιστον θλιβερή όσον αφορά την αποτελεσματικότητα της πολιτείας να εφαρμόσει τη νομοθεσία και να ελέγξει την παραβατικότητα. «Η αγορά δεν αντέχει άλλες καθυστερήσεις», είναι το μήνυμα που έστειλε ο ΣΕΕΠΕ στην κυβέρνηση και προτείνει συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα, ώστε να μην γίνουν άλλα λάθη και σχεδιασμοί που δεν μπορούν να λειτουργήσουν και καταλήγουν αναξιοποίητοι, όπως, για παράδειγμα, το σύστημα εισροών - εκροών, στο οποίο πρατήρια και εταιρείες επένδυσαν πάνω από 100 εκατ. ευρώ. Και αυτό διότι υπάρχουν ακόμη σημαντικές εκκρεμότητες, με αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, το σύστημα να μην λειτουργεί ολοκληρωμένα και αποτελεσματικά, να μην υπάρχουν επαρκείς τρόποι διασταύρωσης στοιχείων, να μην έχει εκδοθεί η υπουργική απόφαση για τις φορολογικές αποθήκες και να μην έχουν οριστεί προδιαγραφές για τα GPS στα βυτιοφόρα.
Από την πλευρά της η ΑΑΔΕ, σημειώνει πως τα συγκριτικά έσοδα ειδικού φόρου κατανάλωσης εννεαμήνου για τα έτη 2015-2019 εμφανίζουν μικρή μείωση της κατανάλωσης βενζίνης, μεγάλες αυξήσεις στα έσοδα από πετρέλαιο κίνησης και υγραέριο κίνησης, τα οποία πιθανολογείται πως οφείλονται στις αλλαγές των καταναλωτικών προτιμήσεων στην απόκτηση οχημάτων. Τα έσοδα από πετρέλαιο θέρμανσης εμφανίζεται να έχουν ξεπεράσει κατά 0,4% τα έσοδα του 2015.
Η ΑΑΔΕ εξηγεί πως οι τελωνειακές υπηρεσίες της «έχουν εκπονήσει επιχειρησιακά σχέδια ελέγχου καυσίμων με στόχο την εντατικοποίηση και τον συντονισμό στον τομέα του ελέγχου, ενώ πραγματοποιεί τελωνειακές επιχειρήσεις στις οποίες συμμετέχουν όλες οι τελωνειακές μονάδες, σε πανελλαδική κλίμακα, σε διαφορετικά σημεία και χρονικές περιόδους, καθ’ όλο το 24ωρο και την εβδομάδα. Επιπλέον, διενεργούνται έλεγχοι άμεσης επέμβασης (εντός 1 ώρας) και στοχευμένοι σε πρατήρια υγρών καυσίμων από κλιμάκια ελέγχου της τελωνειακής και φορολογικής υπηρεσίας με βάση τους συναγερμούς του συστήματος εισροών - εκροών. Πρόσθετοι έλεγχοι δίωξης διενεργούνται από εννέα κινητές ομάδες ελέγχου (ΚΟΕ). Επίσης, έλεγχοι δίωξης διενεργούνται με τα αντιλαθρεμπορικά σκάφη στον θαλάσσιο χώρο, με τη συνδρομή της θαλάσσιας ομάδας ελέγχου (ΘΟΕ)».
Υπογραμμίζει επίσης πως «με ίδια μέσα η ΑΑΔΕ δημιούργησε ηλεκτρονική εφαρμογή καταγραφής των συνοδευτικών παραστατικών που καλύπτουν τη διακίνηση φορτηγών οχημάτων, καθώς και των αγαθών που εισέρχονται και εξέρχονται από τη χώρα μας και ανέπτυξε κοινά κλιμάκια από τελωνειακούς και εφοριακούς ελεγκτές στους οδικούς άξονες που συνδέουν τη χώρα μας με τη Βουλγαρία. Με τον τρόπο αυτό καταγράφονται ηλεκτρονικά, σε πραγματικό χρόνο, κατά την είσοδο και την έξοδο, μεγάλος αριθμός οχημάτων και τα συνοδευτικά έγγραφά τους, καθιστώντας την εφαρμογή μια επιπλέον πηγή πληροφοριών ύποπτων φορτίων που διαβιβάζονται σε τελωνεία και ΔΟΥ και σε ορισμένες περιπτώσεις που χρειάζεται κοινή δράση στο συντονιστικό επιχειρησιακό κέντρο (ΣΕΚ) κατά του λαθρεμπορίου προϊόντων που υπόκεινται σε ΕΦΚ».
Επίσης, έχει συσταθεί στην ΑΑΔΕ μεικτό διυπηρεσιακό συλλογικό όργανο, το συντονιστικό επιχειρησιακό κέντρο (ΣΕΚ), με τη συμμετοχή όλων των υπηρεσιών δίωξης (Λιμενικό Σώμα, Ελληνική Αστυνομία, Γενική Διεύθυνση Τελωνείων και ΕΦΚ, ΣΔΟΕ, Γενική Γραμματεία Καταπολέμησης της Διαφθοράς, Γενική Γραμματεία Εμπορίου, Διεύθυνση Εσωτερικών Υποθέσεων) για την αντιμετώπιση του λαθρεμπορίου προϊόντων που υπόκεινται σε ΕΦΚ. Στον τομέα των καυσίμων, το 2017 ανέλαβε 3 υποθέσεις, το 2018 ασχολήθηκε με 12 υποθέσεις και το 2019 με 19 υποθέσεις. Από αυτές τις υποθέσεις έχουν κατασχεθεί 6 δεξαμενές και 146.160 Kgr μείγματα πετρελαίου.