Οι προσπάθειες της Ε.Ε. για διαφοροποίηση των πηγών τροφοδοσίας της σε φυσικό αέριο, αφορούν κατά κύριο λόγο στη δυνατότητα ανάπτυξης του νότιου ενεργειακού διαδρόμου που θα συνδέει τις ευρωπαϊκές αγορές με τα κοιτάσματα των χωρών της Κασπίας και της Μ. Ανατολής.
Καθώς τα σημαντικότερα κοιτάσματα φυσικού αερίου ευρίσκονται σε Τουρκμενιστάν και Ιράν και λιγότερο σε Αζερμπαϊτζάν και Καζακστάν, οι εξελίξεις στη περιοχή ασφαλώς και ενδιαφέρουν την Ε.Ε. και ιδιαίτερα χώρες όπως η Ελλάδα που εμπλέκονται στους γεωπολιτικούς ανταγωνισμούς για την κατασκευή των διηπειρωτικών αγωγών μεταφοράς και τον έλεγχο των ενδιάμεσων αγορών ενέργειας.
Η ολοκλήρωση των εργασιών της Συνδιάσκεψης των αρχηγών των πέντε παράκτιων χωρών της Κασπίας (Αζερμπαϊτζάν, Ιράν, Καζακστάν, Τουρκμενιστάν, Ρωσία) στη Τεχεράνη στις 16.10.07 συνοδεύθηκε από την υπογραφή μίας διακήρυξης και από παράπλευρες δηλώσεις των προέδρων Putin και Ahmadinejad το περιεχόμενο των οποίων υπερέβη τους στόχους της ημερήσιας διάταξης της συνάντησης.
Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζει η πρόταση Putin, που περιελήφθη στη τελική διακήρυξη (αρθ. 4), για την κατασκευή ενός υδάτινου δρόμου που θα συνδέει την Κασπία Θάλασσα με τη θάλασσα του Αζόφ και τον Εύξεινο Πόντο, για την ενίσχυση των διεθνών μεταφορών, μέσω των ποταμών Βόλγα και Ντον.
Μια πρόταση η οποία όχι μόνο ενισχύει τη μεταφορά φορτίων πετρελαίου από ελεγχόμενες από τη Ρωσία περιοχές, αλλά επιτρέπει και τη μεταφορά μονάδων του ρωσικού στόλου του Εύξεινου Πόντου στη Κασπία. Η διακήρυξη της Τεχεράνης μεταθέτει, για μια ακόμη φορά, στο μέλλον την αποσαφήνιση του νομικού καθεστώτος της Κασπίας. Διευκρινίζει όμως ενδιαφέροντα θέματα που σχετίζονται με τις τρέχουσες εξελίξεις.
Ετσι διατυπώνεται η συμφωνία (άρθρο 5) ότι πρόσβαση στην εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών της Κασπίας έχουν μόνον οι παράκτιες χώρες και επομένως ακόμη κι αν μελλοντικά ισχύσει το Δίκαιο της Θάλασσας, δεν θα επιτραπεί η πρόσβαση τρίτων σε αυτές.
Επίσης διακηρύσσεται ότι δικαιώματα ναυσιπλοϊας και αλιείας έχουν μόνο πλοία με σημαίες των παράκτιων χωρών (αρθρ. 7), δυσχεραίνοντας τα σχέδια ευρωπαίων και ιδιαίτερα ελληνικών εφοπλιστικών κύκλων για διείσδυσή τους στη περιοχή αυτή. Η πλέον όμως σημαντική εξέλιξη είναι αυτή που εκφράζεται σε σειρά άρθρων της διακήρυξης (αρθρ. 1,2,3,19,20,23 κ.α.) με τα οποία πέραν της συμφωνίας για τη συνέχιση των προσπαθειών επίτευξης μιας κοινά αποδεκτής λύσης για το νομικό καθεστώς της Κασπίας, δημιουργείται εκ των πραγμάτων η απαρχή ενός περιφερειακού οργανισμού πολιτικής, οικονομικής και στρατιωτικής συνεργασίας με συνεχείς συναντήσεις των αρχηγών κρατών, των υπουργών εξωτερικών και ειδικών σε θέματα πολιτικής, διπλωματίας, εμπορίου, επιστήμης, τεχνολογιών, πολιτισμού και δημόσιας διοίκησης. Γεγονός που επιβεβαιώθηκε και από σχετικές δηλώσεις του Ιρανού Προέδρου Ahmadinejad μετά το πέρας της Συνδιάσκεψης.
Συμπερασματικά η συνάντηση της Τεχεράνης επέτρεψε στη ρωσική εξωτερική πολιτική να προωθήσει μια σειρά από πολιτικούς στόχους που ενισχύουν τη παρουσία της στις χώρες της Κασπίας και το Ιράν.
Μέσα από μια σειρά συστηματικών και σταθερών κινήσεων η ρωσική εξωτερική πολιτική και με βασικό πολιτικό εργαλείο τα οφέλη από μια συγκλίνουσα ενεργειακή πολιτική των παραγωγών χωρών αποκαθιστά βαθμιαία την πολιτική και την στρατιωτική επιρροή της στην ασιατική ενδοχώρα και ενισχύει τους δίαυλους πολιτικής και οικονομικής συνεργασίας με τις χώρες της Μ. Ανατολής.
* Ο Δημήτρης Μαυράκης είναι Αναπληρωτής Καθηγητής, Δ/ντης ΚΕΠΑ