Εκείνες, δηλαδή, που δεν απέμειναν να παρατηρούν απαθώς τα τρένα να περνούν, αλλά ανασκουμπώθηκε και ανέτρεξε στο οπλοστάσιο της ιστορίας της, για να δώσει τη μάχη της επιβίωσης και της ανέλιξης με τους καλύτερους όρους - ή ακόμη καλύτερα, με τους δικούς της όρους!
Η Λισαβόνα σχεδίασε μια νέα πολιτική που ονομάστηκε «Mar-Portugal Plan», η οποία αναφέρεται ευθέως στους δεσμούς της χώρας με την θάλασσα. Στο πλαίσιο αυτό, η κυβέρνηση εκπόνησε την «National Ocean Strategy 2013-2020», με σκοπό να λειτουργήσει ως οδικός χάρτης που θα οδηγήσει την χώρα σε μια οικονομία η οποία θα βασίζεται στις ναυτιλιακές δραστηριότητες και στο θαλάσσιο εμπόριο.
Αν και για την ευόδωση των στόχων που περιλαμβάνονται σε αυτόν τον οδικό χάρτη, απαιτούνται βήματα όπως η ανάπτυξη της τεχνολογίας και η δημιουργία εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού, το πρώτιστο παραμένει ένα: Η μεγάλη επέκταση της υφαλοκρηπίδας της χώρας.
Για το λόγο αυτό το πορτογαλικό κοινοβούλιο υπέβαλε, τον Μάιο του 2009, επίσημο αίτημα στην ειδική επιτροπή ΟΗΕ η οποία εξετάζει έκτοτε τα νομικά επιχειρήματα της Λισαβόνας, με την απόφαση να αναμένεται το αργότερο το 2021, όταν λήγει η διορία που έχει τεθεί. Και το κυριότερο; Όλη αυτή η εθνική προσπάθεια δεν διατυμπανίζεται...
Η μεγάλη οικονομική κατηφόρα ο λόγος πίσω από το τολμηρό σχέδιο
Στο γύρισμα του αιώνα, το 2001, η χώρα της Ιβηρικής είχε μπει σε τροχιά βαθιάς ύφεσης, με το ποσοστό ανεργίας να φτάνει στο 18% και την ανεργία των νέων να ξεπερνά το 40%. Μια δεκαετία αργότερα, με αφορμή την υπαγωγή της στα Μνημόνια, η κυβέρνηση υποχρεώθηκε να λάβει μέτρα αυστηρής λιτότητας που έκαναν τα πράγματα ακόμη χειρότερα για την οικονομία και τον λαό.
Καθώς η ένταξη της χώρας στην ευρωζώνη σήμαινε πως δεν μπορούσε να έχει δική της νομισματική πολιτική και όπως συνέβη με όλες τις χώρες- συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας- που εφήρμοσαν Μνημόνια, εξαρτάτο για τα πάντα από τις Βρυξέλες και την Φραγκφούρτη. Υπ’ αυτή την έννοια, η πρόσδεσή της στα κέντρα λήψης αποφάσεων της ηπειρωτικής Ευρώπης την καθιστούσαν ανίκανη να αντιδράσει αποτελεσματικά.
Για την ηγεσία της μικρής χώρας της Ιβηρικής ήταν μια κομβική στιγμή. Για να μπορέσει να αναπτυχθεί έπρεπε να κρατήσει αποστάσεις από την ηπειρωτική Ευρώπη και να ξανοιχτεί, για άλλη μια φορά, στον Ατλαντικό Ωκεανό, από τον οποίο πλούτισε και έγινε μεγάλη δύναμη στο παρελθόν. Έπρεπε να επανεφεύρει την ναυτική ταυτότητά της, προσαρμοσμένη στη σύγχρονη εποιχή.
Η επιλογή των ηγετών της ήταν μονόδρομος: Η Πορτογαλία χρειαζόταν να στραφεί ξανά στον Ατλαντικό, να ξαναγίνει χώρα ναυτικών, όπως έκανε αρκετούς αιώνες πριν γίνει παγκόσμια δύναμη. Όπως συνέβη, όμως, με όλες σχεδόν τις αποικιοκρατικές δυνάμεις που μεγαλούργησαν και κυριάρχησαν στο παρελθόν, όταν έχασαν τον απευθείας έλεγχο των περιοχών που εξουσίαζαν, κατέρρευσαν και περιορίστηκαν στα εθνικά σύνορά τους.
Η σημερινή Πορτογαλία αποτελείται από τρεις γεωγραφικές ζώνες: Την καθαυτή χερσαία χώρας της Ιβηρικής καθώς και δύο αυτόνομα νησιωτικά συμπλέγματα. Το αρχιπέλαγος Μαδέρα και το αρχιπέλαγος των Αζορών που βρίσκονται σχεδόν στη μέση της απόστασης ανάμεσα σε Ευρώπη και Νότια Αμερική, στον Ατλαντικό Ωκεανό.
Και οι τρεις αυτές γεωγραφικές περιοχές διαθέτουν χωρικά ύδατα και Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ). Τα χωρικά ύδατα της Πορτογαλίας εκτείνονται σε απόσταση 22,2 χιλιομέτρων από τις ακτές της ηπειρωτικής χώρας, κάτι που ισχύει και για τα νησιωτικά συμπλέγματα στον Ατλαντικό. Ταυτόχρονα, όπως ορίζει το άρθρο 16 της Συνθήκης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας, όλες αυτές οι περιοχές διαθέτουν και ΑΟΖ που εκτείνονται σε απόσταση 370,4 χιλιομέτρων από τις ακτές κάθε πορτογαλικούς εθνικού εδάφους, χερσαίου ή μη, με ό,τι και εάν αυτό συνεπάγεται για τα δικαιώματα της χώρας.
Ένα νησί κάνει όλη την διαφορά
Σύμφωνα με τη Συνθήκη του ΟΗΕ ως Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη θεωρείται η θαλάσσια έκταση εντός της οποίας ένα κράτος έχει δικαίωμα έρευνας, ή κάθε άλλης εκμετάλλευσης των θαλασσίων πόρων, συμπεριλαμβανομένης της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από το νερό και τον άνεμο. Η ΑΟΖ εκτείνεται πέραν των χωρικών υδάτων μιας χώρας και φθάνει στα 200 ναυτικά μίλια από την ακτογραμμή. Η χρήση του όρου μπορεί να περιλαμβάνει, ονομαστικά, μόνο την υφαλοκρηπίδα, όμως σε ό,τι αφορά στο διεθνές δίκαιο και τα συνεπαγόμενα δικαιώματα αποτελούν δύο ξεχωριστές ζώνες, καθώς η ΑΟΖ δεν συμπεριλαμβάνει τα χωρικά ύδατα, ούτε και την υφαλοκρηπίδα, πέραν των 200 ναυτικών μιλίων. Επομένως, η διαφορά χωρικών υδάτων και ΑΟΖ είναι πως τα χωρικά ύδατα αφορούν σε πλήρη κυριαρχία, ενώ η ΑΟΖ αποτελεί απλό κυριαρχικό δικαίωμα, που αναφέρεται στη δικαιοδοσία του παράκτιου κράτους, για υποθαλάσσια εκμετάλλευση, με την επιφάνεια της θάλασσας να παραμένει ως διεθνή ύδατα.
Η διαφοροποίηση αυτή είναι σημαντική, καθώς όποιος διαθέτει νησιά διαθέτει ένα μεγάλο όπλο στρατηγικής σημασίας στην κατοχή του. Για το λόγο αυτό, άλλωστε, η Αργεντινή, μεταξύ άλλων, διεκδικεί τα νησιά Φώλκλαντς από το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ιαπωνία κάτι βραχονησίδες στην Θάλασσα της ανατολικής Κίνας και το Πεκίνο κατασκευάζει τεχνητά νησιά στη Νότια Σινική Θάλασσα!
Στην περίπτωση της Πορτογαλίας, τα δύο αυτόνομα αρχιπελάγη, των Αζορών και της Μαδέρα και των Αζορών κατέχουν μια τεράστια ΑΟΖ που εκτείνεται, η μεν πρώτη στα 953.000 τετρ. χιλιόμετρα, η δε δεύτερη, στα 446.000 τετρ. χιλιόμετρα, γεγονός που την καθιστούν την 4η μεγαλύτερη στην Ευρώπη και την 21η παγκοσμίως.
Μάλλον κάτι το εντυπωσιακό για μια χώρα με μόλις 10 εκατ. πληθυσμό…
Θα πίστευε κανείς ότι θα αρκούσε. Η Λισαβόνα δεν αρκείτει, όμως, σε αυτό. Όπως προβλέπει η Συνθήκη του Δικαίου της Θάλασσας του ΟΗΕ, ένα κράτος μπορεί να διεκδικήσει την επέκταση της υφαλοκρηπίδας σε απόσταση μέχρι και 648 χιλιόμετρα από την ακτογραμμή της. Πρακτικά, αυτό σημαίνει ότι ένα κράτος μπορεί να έχει αποκλειστικά δικαιώματα στον υποθαλάσσιο πλούτο αυτής της καθορισμένης ζώνης, αλλά όχι και στην επιφάνειά της.
Τα σχέδια των Πορτογάλων ενισχύονται από την ιδιάζουσα ποικιλομορφία του βυθού του Ατλαντικού, στο τμήμα που βρίσκονται τα δύο αρχιπελάγη, σε αντίθεση, με την φυσιολογία του Ωκεανού στο τμήμα του, στην Βόρεια Θάλασσα, καθώς εκεί, τα νερά είναι κυρίως αβαθή και οι υφαλοκρηπίδες των χωρών στην περιοχή εκείνη είναι εκτεταμένες, κάτι που δεν ευνοεί τυχόν επιδιώξεις τους να διεκδικήσουν μεγαλύτερο κομμάτι ΑΟΖ από τους γείτονές τους.
Η φυσιολογία του Ατλαντικού στις ζώνες επιρροής της Πορτογαλίας είναι εκείνη που επιτρέπουν στην χώρα να διεκδικεί την επέκταση της υφαλοκρηπίδας της στα 2.1 εκατ. τετρ. χιλιόμετρα! Εάν εγκριθεί το σχέδιό της, η Πορτογαλία θα υπερδιπλασιάσει την γεωγραφική έκτασή της, στα 3,8 εκατ. τετρ. χιλιόμετρα, γεγονός που θα την καταστήσει - συνυπολογιζομένων των θαλάσσιων τμημάτων- σε μια από τις μεγαλύτερες χώρες στον κόσμο, που θα διαθέτει μόλις 3% χερσαία επικράτεια!
Ο απώτερος στόχος
Οι θέσεις της Πορτογαλίας στον ΟΗΕ είναι ισχυρές. Αν ο διεθνής Οργανισμός ανάψει το πράσινο φως, η Λισαβόνα θα θέσει σε κίνηση το «Mar-Portugal Plan», στο πλαίσιο του οποίου προβλέπεται η κατασκευή νέων ναυπηγείων και λιμανιών, καθώς και η δημιουργία ενός ευρέος φάσματος παροχής ναυτιλιακών υπηρεσιών και προϊόντων, με απώτερο στόχο την ανάπτυξη του διεθνούς ναυτιλιακού εμπορίου, χάρη στην στρατηγική θέση της χώρας στον Ατλαντικό.
Παράλληλα με το ναυτιλιακό εμπόριο και τις συναφείς δραστηριότητες, το σχέδιο της Λισαβόνας περιλαμβάνει την εκμετάλλευση του αχανούς υποθαλάσιου ορυκτού πλούτου που κρύβεται κάτω από τις ζώνες που ελέγχει στον Ωκεανό.
Στρατηγικός στόχος της χώρας της Ιβηρικής είναι το μερίδιο των ναυτιλιακών δραστηριοτήτων της από τον Ατλαντικό, να φθάσει στο 50% του ΑΕΠ. Όμως, κάτι το τόσο φιλόδοξο, δεν μπορεί να εκπληρωθεί μόνο από τα όσα προβλέπει ένας οδικός χάρτης. Όπως υποστηρίζουν ειδικοί αναλυτές, η Πορτογαλία θα χρειαστεί να οικοδομήσει μια νέα ιδεολογία, που θα έγκειται στην εθνική επανασύνδεση με τη θάλασσα και τις ευκαιρίες που κομίζει. Μια ιδεολογική στροφή αυτού του βεληνεκούς θεωρείται εκ των ων ουκ άνευ.
Απομένει να φανεί το πώς μια παρόμοια εξέλιξη θα επηρεάσει τις σχέσεις της χώρας με τις Βρυξέλλες, και το εάν οι παραδοσιακές ευρωπαϊκές δυνάμεις θα αντιδράσουν στην ανάδυση της Πορτογαλίας ως μεγάλος και σημαντικός «παίκτης» στην Ε.Ε.
Η φυλετική ανθρωπολογία των Ιβήρων- Οι διαφορές με τους Έλληνες
Γιατί όμως οι Ίβηρες δεν κάθονται «στα αυγά τους», δεν υποκύπτουν στην...θαλπωρή της απραξίας και επιμένουν να διευρύνουν το φάσμα των φιλοδοξιών τους, υπέρ του κοινωνικού και εθνικού καλού; Μια εξήγηση γι' αυτό είναι η νοοτροπία που πηγάζει από τα φυλετικά χαρακτηρστικά. Ο Πορτογάλος ανήκει στον Κρομανοειδή τύπο του ευρωπαϊκού χώρου. Διακρίνεται για τα ιδιαίτερα σωματομετρικά χαρακτηριστικά του που τον διαφοροποιούν από τους υπόλοιπους Μεσογειακούς λαούς, όπως είναι οι Ισπανοί, οι Ιταλοί και οι Έλληνες.
Ως προς τα ψυχικά γνωρίσματα, ο Κρομανοειδής, παρότι είναι δραστήριος και τολμηρός είναι μάλλον επιφυλακτικός ως χαρακτήρας. Εμφανίζει συχνά ενστικτώδη συμπεριφορά, έχει μικρή έφεση στην βαθύτερη μελέτη, ενώ είναι ευκολόπιστος και υποτάσσεται εύκολα στο κυρίαρχο κοινωνικό πρότυπο. Έχει κατατομή κατάλληλη για σκληρά και βίαια αθλήματα. Εμφανίζει ενεργητικότητα αλλά μετρημένη κοινωνική συμπεριφορά.
Αν δεν σας λέει τίποτε το απόσπασμα περί ψυχικών γνωρισμάτων, να θυμίσουμε πως οι Πορτογάλοι υποτάχτηκαν μοιρολατρικά στη μακροβιέστερη δικτατορία στην Ευρώπη. Από τον Μάιο του 1926 έως και τον Απρίλιο του 1974 η Πορτογαλία κυβερνήθηκε από το φασιστικό καθεστώς του δικτάτορα Αντόνιο ντε Ολιβέϊρα Σαλαζάρ.
Καθόλη τη διάρκεια της πορτογαλικής χούντας δεν υπήρξε καμία λαϊκή εξέγερση, ή διαμαρτυρία. Ούτε υπήρξαν εκδηλώσεις του πορτογαλικού λαού που να συνέβαλαν στην κατάρρευση της 48χρονης δικτατορίας, κατά τη διάρκεια της «Επανάστασης των Γαρυφάλλων.»
Έκτοτε, ο Πορτογάλος έζησε μια απείρως πιο μετρημένη ζωή σε σύγκριση με τον «επαναστάτη», Έλληνα. Βίωσε τις επώδυνες συνέπειες της οικονομικής κρίσης και τα μνημόνια που του επιβλήθηκαν, επιδεικνύοντας ισχυρή συνεκτικότητα και καρτερία που προσιδίαζε στιγμές-στιγμές, σε μοιρολατρία.
Η Πορτογαλία των 10,32 εκατ. κατοίκων, υπήχθη το 2011 στο πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής, λαμβάνοντας δάνεια 78 δισ. ευρώ από την Ε.Ε. και το ΔΝΤ, προκειμένου να αποτραπεί η χρεοκοπία της. Τρία χρόνια αργότερα η χώρα έβγαινε από τη μέγγενη των μνημονίων. Σε αυτό συνέβαλε τόσο η νοοτροπία του «μέσου» Πορτογάλου, όσο και η συμπεριφορά των παραδοσιακών κομμάτων εξουσίας που επέλεξαν να μην έρθουν σε ρήξη με τους «θεσμούς», να εργαστούν συγκροτημένα και να μην καταγγείλουν την Ευρώπη για τα όλα τα δεινά τους.
Εν τέλει, αν και ξεκίνησε φτωχότερη, το 1974, η Πορτογαλία έχει ξεπεράσει την Ελλάδα σε οικονομική ανάπτυξη. Το πορτογαλικό έθνος, όπως το ελληνικό, έγινε υπερδύναμη, χάρη στη θάλασσα και παρήγαγε μεγάλο πλούτο. Σήμερα στρέφεται εκ νέου στο νερό για να ξαναβρεί την χαμένη αίγλη του και για να εξασφαλίσει την ευζωΐα των πολιτών του.
(αμυντικές δαπάνες Πορτογαλίας 2010-2018)
Για να είμαστε, όμως, δίκαιοι, θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι για τους Ίβηρες ήταν απείρως πιο εύκολο να αποδράσουν από τα μνημόνια, και αποκαταστήσουν επαφή με την ανάπτυξη, επειδή δεν είχαν να ξοδεύουν απίθανα ποσά για την άμυνά τους, ούτε έχουν κάποιον εχθρό να τους απειλεί από το πρωί έως το βράδυ, ή να τους εκβιάζει να μην επεκτείνουν τα χωρικά ύδατά τους, όπως η Ελλάδα.
Συγκριτικά, στις ένοπλες δυνάμεις της Πορτογαλίας υπηρετούν περί τους 33.000 άνδρες και γυναίκες. Η χώρα διαθέτει μόλις 100 άρματα μάχης, 100 μαχητικά αεροσκάφη, 40 πολεμικά πλοία, δύο υποβρύχια και ο προϋπολογισμός Άμυνας ανερχόταν σε 3.358 δισ. δολάρια το 2019 (1,41% του ΑΕΠ). Το ανώτερο που έχει δαπανηθεί είναι 4.881 δισ. δολάρια.
Τα αντίστοιχα νούμερα για την Ελλάδα είναι: 107.593 άνδρες και γυναίκες υπό τα όπλα, καθώς και 4.844 δισ. δολάρια (2,24% του ΑΕΠ) προϋπολογισμός Άμυνας πέρυσι. Το ανώτερο που έχει δαπανηθεί ξεπερνά τα 9 δισ. δολάρια...
Είναι όμως αυτό μια απολύτως πειστική εξήγηση;