το δίλημμα σε ποια από τις δυο παραπάνω περιπτώσεις να εντάξει την κατάσταση που επικρατεί γύρω από την αναγνώριση, την κατανόηση και την αντιμετώπιση αυτού που ονομάζουμε Κλιματική Αλλαγή.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση φαίνεται αποφασισμένη: Σκληροί στόχοι μείωσης εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα, επιθετική agenda απεξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα, εκπληκτική προθυμία επιδότησης των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας με δημόσιους πόρους. Παράλληλα, πιθανότατα ανέφικτες απαιτήσεις (Euro 7 Regulations), αδιέξοδες πολιτικές (EU Sustainable Finance Taxonomy), κλπ.
Από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού, οι ΗΠΑ, τουλάχιστον στο ομοσπονδιακό επίπεδο, εμφανίζονται ικανές για ακαριαία -και ίσως, επαναλαμβανόμενη- στροφή 180 μοιρών στο θέμα της Κλιματικής Αλλαγής, συγχρονισμένη με την εναλλαγή ενοίκων στον Λευκό Οίκο. Δεν προκαλεί εντύπωση η απροθυμία των μεγάλων παικτών του ενεργειακού τομέα των ΗΠΑ να υιοθετήσουν με τρομερή αίσθηση επείγοντος την αναγκαιότητα της ενεργειακής μετάβασης…
Όσο για τον τρίτο (τρίτο;) παγκόσμιο πόλο, την Κίνα, αυτή, τουλάχιστον μέχρι πρόσφατα, δεν έδειχνε διόλου να συμμερίζεται τις περιβαλλοντικές ανησυχίες του δυτικού κόσμου -αξιοποιώντας όμως επιχειρηματικά στο έπακρο την ευκαιρία που προσφέρουν οι ανησυχίες αυτές! Η πανδημία του κορωνοϊού ανέκοψε μεν προσωρινά την ορμή της ανθρώπινης δραστηριότητας σε παγκόσμιο επίπεδο, μπορούμε όμως να είμαστε σίγουροι ότι -και παρά τις πρόσφατες υποσχέσεις της ηγεσίας της χώρας για ανθρακική ουδετερότητα μέχρι το 2060- η ατμόσφαιρα των κινεζικών μεγαλουπόλεων θα παραμένει αποπνικτική και ότι το παγκόσμιο εργοστάσιο που λέγεται Κίνα θα συνεχίσει να εκπέμπει διοξείδιο του άνθρακα με τερατώδεις ρυθμούς.
Η αλλοπρόσαλλη αυτή κατάσταση αφορά μόνο την επιφάνεια. Στο βάθος, τα πράγματα περιπλέκονται ακόμη περισσότερο. Από την μια πλευρά, στην επιστημονική κοινότητα κυριαρχεί ένα περίπου καθολικό consensus: Η Κλιματική Αλλαγή -πιο συγκεκριμένα, η υπερθέρμανση του πλανήτη- είναι πραγματικότητα και αιτία της είναι ο άνθρωπος. Δύσκολο κανείς να παραγνωρίσει την ισχύ αυτού του μηνύματος. Από την άλλη, σοβαρές επιστημονικές φωνές (όπως για παράδειγμα μια προηγούμενη δημοσίευση του καθηγητή Φώσκολου σε ετούτη την στήλη) προβάλλουν ισχυρά αντεπιχειρήματα. Οι επιστήμονες αυτοί αμφισβητούν όχι μόνο την γενεσιουργό αιτία της Κλιματικής Αλλαγής αλλά και την ίδια την κατεύθυνσή της -πόσο μάλλον το πρακτέον για την ανθρωπότητα.
Στο επίπεδο της κοινωνίας, η κοινή γνώμη ίσως δικαιολογημένα αδυνατεί να εκτιμήσει τα ούτως ή άλλως δυσπρόσιτα αντικειμενικά δεδομένα. Ούτε μπορεί να ζυγίσει το πραγματικό βάρος γνώμης και να διακρίνει τις επιμέρους επιδιώξεις όσων διαμορφώνουν το πολιτικό και οικονομικό τοπίο γύρω από την Κλιματική Αλλαγή. Κατά συνέπεια, η τεράστια μάζα των ανθρώπων άγεται και φέρεται από τις δυνατότερες φωνές, με τον περιβαλλοντικό ακτιβισμό να προκαλεί κάποιες φορές το μεγαλύτερο θόρυβο (θυμίζω το ‘πανδαιμόνιο’…). Παρ΄ όλα αυτά, ο καταναλωτής -και ιδιαίτερα ο Ευρωπαίος καταναλωτής- καλείται να αντιμετωπίσει τελικά το κόστος της ενεργειακής μετάβασης και σύντομα θα συνειδητοποιήσει το πλήρες μέγεθός του στην καθημερινότητα. Το αν και πως θα αντιδράσει μένει να το δούμε.
Μέσα στο θολό και στενάχωρο αυτό τοπίο, οι κάθε είδους παραγωγοί, διανομείς αλλά και καταναλωτές ενέργειας καλούνται να πάρουν συχνά μη αναστρέψιμες αποφάσεις οι οποίες μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα μπορεί να καθορίσουν την οικονομική τους επιβίωση. Και αυτό σε ένα καθεστώς έντονης αβεβαιότητας, η οποία στην συγκεκριμένη περίπτωσή εκτοξεύεται λόγω του εκρηκτικού μίγματος των παγκόσμιων και περιφερειακών γεωπολιτικών ανταγωνισμών και των συχνά αντιφατικών πολιτικών επιλογών σε κρατικό και διακρατικό επίπεδο.
Pandemonium
Αν η επιβίωση σε ακραίες συνθήκες απαιτεί τον δύσκολο συγκερασμό στιβαρότητας και ευελιξίας, η ευημερία σε τέτοιες συνθήκες καλεί, χωρίς αμφιβολία, για ορθές αποφάσεις. Και οι αποφάσεις αυτές προϋποθέτουν την ορθή αντίληψη της εξέλιξης των πραγμάτων, με άλλα λόγια την αποτελεσματική ‘αναγνώριση μοτίβου’ (pattern recognition).
Εδώ μπαίνει η τρίτη εκδοχή του πανδαιμόνιου, το Pandemonium, όπως το είχε προτείνει από την δεκαετία του 1950 ένας από τους πατέρες της Τεχνητής Νοημοσύνης στο MIT, ο Oliver Selfridge, και το οποίο έχει βρει πλέον ευρύτατη τεχνολογική εφαρμογή ακριβώς στον τομέα του pattern recognition. Ο Selfridge μιλούσε για τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές του μέλλοντος, όμως το σκεπτικό του ισχύει γενικότερα.
Τι μας διδάσκει το υπόδειγμα του Selfridge; Ότι για να καταλάβουμε τι τρέχει σε οποιονδήποτε χώρο, πρέπει να καταφεύγουμε σε αξιόπιστες πηγές πληροφόρησης -έστω και μερικής πληροφόρησης από κάθε πηγή- και μετά να έχουμε τον τρόπο να συνθέτουμε την συνολική εικόνα. Αλλά πως ανιχνεύουμε την αξιοπιστία των διαφόρων πηγών μας; Κάθε άτομο, εταιρία ή οργανισμός χρησιμοποιεί προφανώς τα δικά του κριτήρια. Η κοινωνία συνολικά όμως, τουλάχιστον επί του παρόντος, έχει καταλήξει: Πιστεύει όποιον φωνάζει δυνατότερα. Εξισώνει δηλαδή την ένταση της φωνής με την αξιοπιστία (όπως συμβαίνει με τα μικρά δαιμόνια μέσα στις μηχανές του Selfridge -μόνο που εκείνα είναι όντως αξιόπιστα!).
Ποιες είναι οι δυνατότερες φωνές στη σύγχρονη εποχή; Είναι οι πιο δημοφιλείς αναρτήσεις στα social media και οι ιστότοποι της πρώτης σελίδας κάθε αναζήτησης στο Google. Αυτό ισχύει για όλα τα θέματα και, εννοείται, και για το φλέγον θέμα της Κλιματικής Αλλαγής. Βέβαια, κανένας σοβαρός παίκτης της αγοράς δεν διαμορφώνει άποψη (μόνο) από τις πηγές αυτές. Αλλά για οποιοδήποτε θέμα -και για την Κλιματική Αλλαγή- τα social media και η Google είναι που καθορίζουν της γνώμη της κοινωνίας στο σύνολό της. Κατά συνέπεια, κάθε σοβαρός παίκτης οφείλει να διαβάσει το συνολικό μοτίβο το οποίο αναδύεται μέσα από τις πηγές πληροφόρησης της κοινωνίας. Και ανεξαρτήτως του τι πιστεύει ο ίδιος, να το λάβει σοβαρά υπόψη στις επιχειρηματικές αποφάσεις του.
Μπορούμε εύκολα να πάρουμε μια γεύση του συνολικού αυτού μοτίβου της αντίληψης της κοινωνίας για την Κλιματική Αλλαγή. Παραθέτω τρία βασικά ερωτήματα σχετικά με την υπερθέρμανση του πλανήτη, καθώς στον δημόσιο διάλογο αυτή είναι που έχει ταυτιστεί με την Κλιματική Αλλαγή. Τα ερωτήματα είναι διατυπωμένα στην Αγγλική όπως μπορεί ο καθένας να τα υποβάλει στη μηχανή αναζήτησης της Google (κατά προτίμηση σε incognito mode για μείωση της αναπόφευκτης παραμορφωτικής προσωποποίησης των αποτελεσμάτων):
A. Is global warming real?
B. What causes global warming?
C. What to do about global warming?
Οι ιστότοποι με την μεγαλύτερη γενική επιρροή για κάθε ερώτημα θα έρθουν στην πρώτη και σημαντική σελίδα των αποτελεσμάτων αναζήτησης, περίπου οι ίδιοι για τους περισσότερους χρήστες του διαδικτύου. Είναι κατά συνέπεια οι κύριοι πληροφοριοδότες της παγκόσμιας κοινότητας για το θέμα αυτό.
Κατά μια έννοια, μπορούμε να θεωρήσουμε τους πρώτους 10 ιστοτόπους οι οποίοι ανεβαίνουν στην κορυφή κάθε αναζήτησης ως τους ‘δαίμονες’ με την δυνατότερη φωνή. Έχει ενδιαφέρον να δούμε ποιοι είναι οι ‘δαίμονές’ μας και τι μας φωνάζουν!
Is global warming real?
Η πρώτη αναζήτηση στο Google φέρνει στις τρεις πρώτες θέσεις τις σελίδες των ιστοτόπων του National Geographic, της NASA και του WWF, ακολουθούμενες από ανάλογες σελίδες της St. Cloud Times (εφημερίδα της Minnesota), της Journal of Solar Energy Engineering (The American Society of Mechanical Engineers), του CNN-India, του πανεπιστημίου Berkeley, του Cary Institute, του ‘Carbon Brief’ και της περιβαλλοντικής οργάνωσης Union of Concerned Scientists με έδρα τις ΗΠΑ.
Εδώ δεν υπάρχουν εκπλήξεις. Με εξαίρεση τον σκεπτικισμό του αρθογράφου της εφημερίδας της Minnesota (η οποία προφανώς χαίρει, για πολιτικούς λόγους, κάποια απήχηση σε τμήμα του Αμερικανικού κοινού), η ετυμηγορία είναι ομόφωνη και συμβαδίζει με την σχεδόν καθολική συναίνεση της επιστημονικής κοινότητας: Ναι, η υπερθέρμανση του πλανήτη είναι γεγονός.
What causes global warming?
Η δεύτερη αναζήτηση φέρνει τώρα στην πρώτη θέση την περιβαλλοντική οργάνωση NRDC (Natural Resources Defense Council). Το WWF Αυστραλίας, η NASA, το National Geographic, το ‘Carbon Brief’ και η Union of Concerned Scientists εμφανίζονται ξανά, τώρα στις θέσεις 2, 3, 5, 9 και 10 αντίστοιχα. Τα κενά της δεκάδας καλύπτονται με την σειρά από τη European Commission, την εγκυκλοπαίδεια Britannica, τον ιστότοπο Sciencing.com και το πανεπιστήμιο Yale.
Και εδώ η ετυμηγορία είναι πρακτικά ομόφωνη: Για την υπερθέρμανση του πλανήτη ευθύνεται η ανθρώπινη δραστηριότητα. Κάποιοι μόνο από τους φορείς (Britannica, Sciencing.com, Yale, Union of Concerned Scientists) αφήνουν χώρο σε φυσικούς παράγοντες πέραν του ανθρώπου όπως οι ηφαιστειακές εκρήξεις, αλλά για μικρό μόνο μερίδιο ευθύνης.
What to do about global warming?
Η τρίτη αναζήτηση ξαναφέρνει στην επιφάνεια κάποιους ήδη γνώριμους φορείς από τις δυο πρώτες (NRDC, National Geographic, BBC, NASA) καθώς και κάποιους άλλους, συγκεκριμένα την NOAA (National Oceanic and Atmospheric Administration, ΗΠΑ), το David Suzuki Foundation του Καναδά, την διαδικτυακή Αμερικανική ασφαλιστική εταιρία Lemonade.com, το Solar Impulse Foundation, τον περιβαλλοντικό ιστότοπο Treehugger.com και το Scientific American.
Στις πρώτες δυο ερωτήσεις μας, το ‘πανδαιμόνιο απόψεων’, το οποίο σίγουρα υπάρχει, προφανώς λαμβάνει χώρα ίσως βαθύτερα προς στα έγκατα του παγκόσμιου ιστού, με αποτέλεσμα στην επιφάνεια να μην φτάνουν πολλά. Δεν συμβαίνει το ίδιο όμως με την τρίτη ερώτηση. Εδώ εισπράττουμε ριπές προτάσεων, οι οποίες κυμαίνονται από διαδεδομένα και σχεδόν αυτονόητα πλέον μέτρα (εξοικονόμηση ενέργειας, προώθηση των Ανανεώσιμων Πηγών) έως τα πιο αμφιλεγόμενα και ενδεχομένως δυστοπικά (πληθυσμιακός έλεγχος, one-child policy!).
Κάπου εκτός του φάσματος των προτάσεων αυτών, έρχεται η παραίνεση της NASA για ‘adaptation’, δηλαδή να μάθουμε να ζούμε στον κόσμο της Κλιματικής Αλλαγής, καθώς πολλές από τις επιπτώσεις της, τουλάχιστον μεσοπρόθεσμα, μοιάζουν τελεσίδικες.
Ο παρακάτω πίνακας αποτυπώνει το μεγαλύτερο μέρος της πανσπερμίας προτάσεων των 10 ιστοτόπων, οι οποίοι απολαμβάνουν (κατά τεκμήριο και έστω παροδικά ο καθένας) την ευρύτερη επιρροή πάνω στο κοινό του παγκόσμιου ιστού για το θέμα της αντιμετώπισης της υπερθέρμανσης του πλανήτη.
Είναι όλες αυτές οι προτάσεις ισότιμες; Ασφαλώς όχι. Κάθε αναγνώστης δικαιούται να διεισδύσει βαθύτερα σε κάθε μια και να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα.
Επίσης, σε ένα δεύτερο στάδιο, θα μπορούσαμε να αποδώσουμε σε κάθε ένα από τους φορείς των παραπάνω προτάσεων ένα συντελεστή αξιοπιστίας. (Αυτός ο συντελεστής θα αντανακλούσε τον συνδυασμό της ειδημοσύνης του φορέα, δηλαδή του πόσο καλά ο φορέας αυτός γνωρίζει την ‘αλήθεια’ για το θέμα, και της αμεροληψίας του, δηλαδή του πόσο διατεθειμένος είναι ο συγκεκριμένος φορέας να μας πει την ‘αλήθεια’ αυτή.) Εννοείται ότι μια τέτοια βαθμολόγηση θα ενείχε ένα μέτρο υποκειμενικότητας, χωρίς όμως αυτό να μειώνει την δύναμη της άσκησης αλλά, αντίθετα, να την κάνει ακόμη πιο διδακτική.
Συμπεράσματα
Η πρόχειρη διαδικτυακή επισκόπηση της θεωρούμενης ως θρυαλλίδας της Κλιματικής Αλλαγής, δηλαδή της υπερθέρμανσης του πλανήτη, που μόλις περιγράψαμε, σε καμία περίπτωση δεν διεκδικεί την ιδιότητα της ‘μελέτης’. Είναι απλώς μια quick-and-dirty απόπειρα να δούμε τι προσλαμβάνει η κοινωνία για το θέμα. Υπογραμμίζει όμως τρία καίρια σημεία, τα οποία δεν μπορεί να αγνοηθούν:
1.Η υπερθέρμανση του πλανήτη θεωρείται αδιαμφισβήτητο γεγονός από την παγκόσμια (όχι μόνον την επιστημονική) κοινότητα. Ανεξαρτήτως του τι πραγματικά συμβαίνει στην φύση και του τι μπορεί ο καθένας μας να πιστεύει για αυτό, οποιοσδήποτε παίκτης της αγοράς ενέργειας αγνοήσει την ‘πραγματικότητα’ της κοινωνίας κινδυνεύει να ισοπεδωθεί από την κολοσσιαία δύναμη αδρανείας της καθολικής αποδοχής της.
2.Το ίδιο ακριβώς ισχύει και ως προς την ερμηνεία της υπερθέρμανσης του πλανήτη: Αιτία είναι η δραστηριότητα του ανθρώπου της βιομηχανικής και μεταβιομηχανικής εποχής και οι μυριάδες εκφάνσεις της. Και εδώ, ανεξαρτήτως των επιμέρους απόψεων, οποιοσδήποτε ορθολογικός παίκτης - για τον ίδιο λόγο με το σημείο (1)- οφείλει να λειτουργήσει από την σχεδόν αξιωματική αυτή βάση.
3.Σε σχέση με τα μέτρα αντιμετώπισης της υπερθέρμανσης του πλανήτη όμως, το πεδίο είναι ανοικτό. Εδώ μιλάμε όντως για πανδαιμόνιο απόψεων. Κάποιες από αυτές, όπως η εξοικονόμηση ενέργειας και οι Ανανεώσιμες Πηγές, έχουν αποκτήσει ήδη ορμητικό ρεύμα. Η σωστή επιλογή είναι η αξιοποίηση του ρεύματος αυτού (…go with the flow). Όσον αφορά την πληθώρα εξωτικών δράσεων οι οποίες πασχίζουν να βρουν βιώσιμη θέση στην αγορά (πχ ο ενταφιασμός του CO2, η μαζική αναδάσωση, τα βιοκαύσιμα, κλπ.), όσο ευγενείς και αν ακούγονται (και πολλές όντως είναι), ο ορθολογικός χειρισμός τους επιβάλλει προσεκτικά βήματα, διαχείριση κινδύνου αλλά και την ετοιμότητα για άμεση εκμετάλλευση των κατάλληλων, και ίσως φευγαλέων, ευκαιριών οι οποίες δεν θα σταματήσουν να αναφύονται ποτέ.
Σε ένα γενικότερο επίπεδο, και μέσα στο συνολικό Πανδαιμόνιο, θα πρότεινα να κρατήσουμε, πέρα από ο,τιδήποτε άλλο, και το ηχηρό μήνυμα το οποίο εκπορεύεται από τη NASA: Ας μάθουμε όλοι μας να ζούμε με την Κλιματική Αλλαγή.
*Λίγα λόγια για τον κ. Νίκο Κοκκαλάκη είναι Principal της STRATEGY TECHNICS. Έχει εργασθεί ως ανώτατο στέλεχος των Friesland, Diageo, Shelman και Grundfos, στην οποία διετέλεσε Γενικός Διευθυντής και Διευθύνων Σύμβουλος. Είναι Διδάκτωρ Μηχανολόγος Μηχανικός ΕΜΠ και κάτοχος MBA από το University of Washington.