Σήμερα, στην Ευρωπαϊκή Ένωση λειτουργούν μονάδες ηλεκτροπαραγωγής με λιθάνθρακα ή λιγνίτη συνολικής ισχύος 152.000 MW. Το ποσοστό που αναλογεί στις λιγνιτικές μονάδες που λειτουργεί η ΔΕΗ ανέρχεται σε λιγότερο από 4%. Όμως, ενώ χώρες υψηλής έντασης άνθρακα όπως, κυρίως, η Γερμανία και η Πολωνία δεν λένε να αποστούν της χρήσης του και προγραμματίζουν τη διακοπή λειτουργίας των μονάδων τους αρκετές δεκαετίες αργότερα, εμείς στην Ελλάδα πήραμε το δρόμο χωρίς λιγνιτικό γυρισμό και ποντάρουμε τα ρέστα μας στον άνεμο, τον ήλιο, το νερό και βέβαια, τις εισαγωγές, προκειμένου να καλύψουμε το κενό στα φορτία βάσης που θα προκύψουν στη συνέχεια.
Η εμπροσθοβαρής φιλοδοξία μας να απολιγνιτοποιήσουμε πρώτοι μεταξύ όλων των υπολοίπων εταίρων μας στην Ε.Ε. συμβαδίζει με το όραμα των Βρυξελών να καταστήσει την Ευρώπη την πρώτη κλιματικά ουδέτερη ήπειρο στον κόσμο, σε μια συντονισμένη προσπάθεια να αντιμετωπισθούν οι ραγδαίες επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης. Προκαλεί, ωστόσο, απορία το γεγονός ότι ενώ είμαστε σαφώς μια χώρα που είναι ανέτοιμη για ένα τόσο φιλόδοξο, αν όχι ριψοκίνδυνο άλμα στο μέλλον –και τούτο εξαιτίας των αδυναμιών και αγκυλώσεων του πολιτικού συστήματος που απέτρεψαν στις πιο προοδευτικές ιδέες να βρουν πεδίο εφαρμογής τις προηγούμενες δεκαετίες- εν τούτοις το αποτολμούμε. Στο όνομα αυτού του εθνικού “drive” μοιάζουμε να έχουμε απεμπολήσει, μάλιστα, κάθε σκέψη για έρευνα και αξιοποίηση δυνητικών αποθεμάτων σε υδρογονάνθρακες, που κρύβουν κυρίως, οι θάλασσές μας, παρά τις δεκάδες εκθέσεις και προβλέψεις οργανισμών κύρους που αναφέρονται στην ανάγκη συνέχισης της χρήσης ορυκτών καυσίμων στην πορεία για την Ενεργειακή Μετάβαση.
Φυσικά το πρόβλημa δεν είναι, σε καμία περίπτωση, αμιγώς ελληνικό. Στην άλλη άκρη της Γης, η Ασία αντιμετωπίζει παραπλήσια προβλήματα και δη, στη νιοστή. Σύμφωνα με προειδοποίηση που απευθύνουν αναλυτές του κλάδου, περισσότερες από 620 ανθρακικές μονάδες, κρατικές και ιδιωτικές, αξίας δισεκατομμυρίων δολαρίων κινδυνεύουν να μεταπέσουν στην κατηγορία των μη χρησιμοποιούμενων στοιχείων ενεργητικού (stranded assets). Ιδίως στην Κίνα, τα σχέδια της χώρας για την κατασκευή 368 μονάδων ηλεκτροπαραγωγής με άνθρακα απειλούνται να αποτύχουν να ανακτήσουν το κόστος τους!
(Νέα Έργα Άνθρακα ανά χώρα)
Νέα έρευνα του Carbon Tracker αναφέρει συγκεκριμένα πως το 92% των νέων ανθρακικών εγκαταστάσεων που προτείνονται ή βρίσκονται υπό κατασκευή, παγκοσμίως, θα κόστιζαν απείρως περισσότερα από τα έσοδα που θα αντλούσαν στο μέλλον, ακόμη και στην περίπτωση κατά την οποία κυριαρχούσε το πιο ήπιο σενάριο όπου οι χώρες θα εφάρμοζαν πολιτικές που απέφεραν λιγότερους περιορισμούς στις εκπομπές άνθρακα και θα αποτύγχαναν να εκπληρώσουν τους στόχους της Συμφωνίας του Παρισιού για το Κλίμα.
Αλλά η Κίνα είναι ένας άλλος κόσμος. Σήμερα, διαθέτει, ακόμη, σχέδια που προβλέπουν επιπλέον 187 GW χωρητικότητας άνθρακα στα ήδη εν λειτουργία άνω των 1.000 GW! Ακολουθεί η Ινδία με σχέδια για να προσθέσει άλλα 60 GW, στα ήδη υφιστάμενα έργα ισχύος 248 GW. Είναι χαρακτηριστικό ότι η Ινδονησία, το Βιετνάμ και η Ιαπωνία αποτελούν τις υπόλοιπες από τις συνολικά, πέντε χώρες της Ασίας που προγραμματίζουν να θέσουν σε λειτουργία το 80% των νέων σταθμών άνθρακα σε παγκόσμια κλίμακα. Πρόκειται ακριβώς για αυτές τις 620 νέες μονάδες, συνολικής χωρητικότητας ισχύος άνω των 300 GW που προαναφέραμε. Η έρευνα διαπιστώνει ότι η πλειοψηφία των μονάδων ηλεκτροπαραγωγής με άνθρακα ανά τον κόσμο, θα μπορούσε να αντικατασταθεί από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας με άμεση εξοικονόμηση κόστους.
Εντύπωση προκαλεί ένα συγκεκριμένο σημείο της έρευνας που υποδηλώνει πως έως το 2026 η λειτουργία σχεδόν όλων των μονάδων ηλεκτροπαραγωγής με άνθρακα θα κοστίζουν περισσότερο από ότι η κατασκευή και λειτουργία νέων έργων ανανεώσιμης χωρητικότητας. Οι υπολογισμοί βασίζονται στο μειωμένο κόστος των ΑΠΕ, αλλά και στην αύξηση του κόστους του χρέους. Ακόμη και με μια συντηρητική μείωση κατά 5%, η έρευνα φανερώνει πως η ζημιογόνος δραστηριότητα άνθρακα θα διπλασιαστεί και θα φθάσει στο σχεδόν 52% έως το 2030, για να εκτιναχθεί στο 77% έως το 2040. Αυτό αυξάνει από μόνο του την πιθανότητα, μονάδες άνθρακα αξίας 220 δισ. δολαρίων, παγκοσμίως, να μετατραπούν σε μη χρησιμοποιούμενα στοιχεία ενεργητικού, τα οποία ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (ΙΕΑ) ορίζει ως εκείνα που είναι πιο φθηνά για να κλείσουν.
(Xωρητικότητα ισχύος άνθρακα σε γιγαβάτ, ανά χώρα)
Παράλληλα, αναδεικνύεται και ένα άλλο πρόβλημα: το συνολικό κόστος της επιδότησης αυτών των μονάδων θα μπορούσε να φθάσει ακόμη και 150 δισ. δολάρια, σύμφωνα με εκτιμήσεις του Carbon Tracker, σε έναν τομέα που δεσπόζουν οι κρατικές επιχορηγήσεις. Όσον αφορά πιο συγκεκριμένα στην Κίνα, το οξύμωρο είναι πως εκτός από ότι κατασκευάζει περισσότερες μονάδες παραγωγής ενέργειας από άνθρακα από οποιαδήποτε άλλη χώρα στον κόσμο, πρωτοστατεί επίσης στην ανάπτυξη των ΑΠΕ! Το Πεκίνο αποσκοπεί να έχει επιτύχει καθαρές μηδενικές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα έως το 2060, όμως η παραγωγή CO2 μπορεί να εξακολουθήσει να αυξάνεται έως το 2030!
Υπ΄αυτό το πρίσμα, η ασιατική χώρα διπλασίασε την εγκατάσταση έργων αιολικής ενέργειας το 2020 σε σύγκριση με το αμέσως προηγούμενο έτος, με 52 GW νέας χωρητικότητας να συνδέθηκαν στο δίκτυο, ενώ ακολούθησαν τα νέα έργα ηλιακής χωρητικότητας με 48 GW.
Σε κάθε περίπτωση είναι σημαντικό να αναφερθεί πως η παγκόσμια χωρητικότητα άνθρακα αυξήθηκε σε ετήσια βάση μεταξύ 2000- 2019, για να διπλασιαστεί, σχεδόν από 1.066 GW σε 2.045 GW. Ο ρυθμός ανάπτυξης επιβραδύνεται, όμως δραστικά, με την καθαρή αύξηση της τάξης των 20 GW το 2018, να θεωρείται η μικρότερη σε διάστημα αρκετών δεκαετιών. Η ραγδαία αυτή επέκταση ανθρακικών έργων ήταν αποτέλεσμα της υπόσχεσης για φθηνή ηλεκτρική ενέργεια που θα τροφοδοτούσε την οικονομική ανάπτυξη. Σήμερα, όμως ο άνθρακας είναι πιο ακριβός από τις ανανεώσιμες πηγές σχεδόν σε όλο το φάσμα των αγορών. Είναι χαρακτηριστικό ότι έργα 268 GW αποσύρθηκαν εξαιτίας ενός κύματος λουκέτων που σάρωσε την Ε.Ε και τις ΗΠΑ. Σε συνδυασμό με την επιτάχυνση της επιβράδυνσης του ρυθμού κατασκευής νέων εργοστασίων, αυτό σημαίνει ότι ο αριθμός των μονάδων άνθρακα που λειτουργούν σε όλο τον κόσμο μειώθηκε για πρώτη φορά, το 2018. Επίσης, άλλα 213 GW είναι ήδη έτοιμα να αποσυρθούν, ενώ 19 από τις συνολικά 80 χώρες του πλανήτη που χρησιμοποιούν άνθρακα για να παράγουν ηλεκτρική ενέργεια, σχεδιάζουν την πλήρη κατάργηση της χρήσης του καυσίμου.
Ο άνθρακας παράγει σχεδόν το 40% της παγκόσμιας ηλεκτρικής ενέργειας ενώ τώρα υπάρχουν 80 χώρες που χρησιμοποιούν άνθρακα, από 66 που ήταν το 2000. Παράλληλα, ο όγκος της ηλεκτρικής ενέργειας που παρήχθη από άνθρακα έχει επιπεδοποιηθεί από το 2014, που σημαίνει ότι οι μονάδες λειτουργούν λιγότερες ώρες με αποτέλεσμα να διαβρώνεται ο ανταγωνισμός του με τα άλλα καύσιμα.
Το επόμενο κεφάλαιο στη μακρά διαδρομή του άνθρακα θα είναι το κλειδί για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Η παγκόσμια κατανάλωση άνθρακα πρέπει να μειωθεί κατά περίπου 80% την τρέχουσα δεκαετία. Οι εκπομπές CO2 από τις υπάρχουσες εγκαταστάσεις είναι αρκετές, όμως, για να ξεπεράσουν το στόχο που έχει τεθεί για μέση αύξηση της θερμοκρασίας κάτω από 1,5 Κελσίου...