και ανισορροπίες, τόσο σε γεωπολιτικό, ενεργειακό, όσο και σε επισιτιστικό επίπεδο. Η μεταφορά ισχύος από τη Δύση στην Ανατολή, οι κινήσεις αποπαγκοσμιοποίησης ακόμα και σε νομισματικό επίπεδο, η ταχύτητα ψηφιακού μετασχηματισμού οικονομιών και κοινωνιών, οι διαρκώς αυξανόμενες καταστροφές λόγω Κλιματικής Κρίσης και ο πρόσφατος εμπορικός «πόλεμος» Ε.Ε. – ΗΠΑ λόγω των τουλάχιστον 370 δις δολαρίων του I.R.A., είναι ψηφίδες του μωσαϊκού μιας νέας εποχής στην παγκόσμια ιστορία, που έχει ήδη ξεκινήσει.
Η Γεωγραφία επανέρχεται στο θρόνο της και παίρνει τα ηνία της παγκόσμιας ηγεμονίας από τους χρηματοοικονομικούς δείκτες. Το κράτος παρεμβαίνει και πάλι, για αναπλήρωση του κενού που αφήνουν οι ελλειμματικές πολιτικές των ελεύθερων αγορών, οι πανδημίες, η υπαρξιακή απειλή της ανθρωπότητας από την Κλιματική Κρίση. Η Ευρώπη, σε πλήρη στρατηγική αδυναμία, αντιμέτωπη με την ενεργειακή ένδεια, την εκτόξευση της ενεργειακής φτώχειας, τον υψηλό πληθωρισμό και τον πόλεμο στα πόδια της.
Η μονόπλευρη ευρωπαϊκή εξάρτηση κατά 40% από το ρωσικό φυσικό αέριο (κυρίως λόγω Γερμανίας) και οι απαραίτητες κυρώσεις στη Ρωσία οδήγησαν σε νέο κύκλο ανασφάλειας και υψηλών τιμών, με αποτέλεσμα, οι ευρωπαίοι καταναλωτές να προμηθεύονται φυσικό αέριο σε τιμές πέντε, ή περισσότερες φορές, υψηλότερες από τις ΗΠΑ. Η κατάσταση γίνεται πιο περίπλοκη, με την αναμενόμενη πλημμυρίδα προσέλκυσης πράσινων επενδύσεων από όλο τον κόσμο, με τα εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια που θα διαθέσουν οι ΗΠΑ στο πλαίσιο του Inflation Reduction Act (IRA), με σαφή κίνδυνο αποβιομηχάνισης της Ε.Ε., η οποία για πολλοστή φορά αμφιταλαντεύεται, χάνει πολύτιμο χρόνο, ενώ οι μεγαλύτερες οικονομίες της (κυρίως Γερμανία), αντιμετωπίζουν με ανόητο σωβινισμό, εσωστρέφεια και ψευδή αυτάρκεια την κατάσταση, μέσα από κρατικές ενισχύσεις.
Η αναζήτηση νέων λύσεων και εναλλακτικών οδών τροφοδοσίας, με την ταυτόχρονη συμπωματική εύνοια του καιρού και την πλήρωση των ευρωπαϊκών αποθηκών άνω του 90%, είχαν ως αποτέλεσμα να ξεπεραστούν οι δυσκολίες του 2022. Στον αντίποδα, με τη μείωση της εξάρτησης από τη Ρωσία στο 7%, εκτοξεύτηκε στο σχεδόν 40% η εξάρτηση από εισαγωγές LNG από τρίτες χώρες, κυρίως ΗΠΑ, Κατάρ. Η Ευρώπη αντιδρά, με επιτάχυνση εγκατάστασης ΑΠΕ και μπαταριών, μείωση κατανάλωσης, προώθηση υδρογόνου, εγκατάσταση αντλιών θερμότητας κι ενίσχυση των προγραμμάτων εξοικονόμησης.
Ταυτόχρονα, συνειδητοποιεί (;;) ότι πρέπει να αυξήσει την εγχώρια παραγωγή της (που ενώ το διάστημα 1980 – 2021, η παγκόσμια παραγωγή φυσικού αερίου είχε συνεχή αύξηση, από 1.428 bcm στα 4.037 bcm, αντίθετα η ευρωπαϊκή, είχε συνεχή και μεγάλη μείωση από 149 bcm, στα μόλις 42 bcm), δεδομένου ότι πράσινη μετάβαση δεν μπορεί να υπάρξει, χωρίς το απαραίτητο μεταβατικό καύσιμο, δηλ. το φυσικό αέριο.
Παράλληλα, απαιτεί νέες πολιτικές απεξάρτησης και στρατηγικής αυτονομίας, η εξάρτηση της Ε.Ε. από κρίσιμες πρώτες ύλες (κυρίως από την Κίνα), απαραίτητες για την πράσινη μετάβαση. Θυμίζω ότι η Κίνα είναι η κυρίαρχη χώρα στην αγορά κρίσιμων πρώτων υλών, με το 45% του παγκόσμιου μεριδίου αγοράς, ενώ στη 2η θέση, βρίσκονται οι ΗΠΑ με μόλις το 7% της διεθνούς αγοράς. Η κινεζική κυριαρχία επεκτείνεται με το 50% των κατασκευών ανεμογεννητριών, το 80% των φωτοβολταϊκών και το σχεδόν 90% των μπαταριών.
Το πρόβλημα τίθεται στις πραγματικές του διαστάσεις, όταν συνυπολογιστεί ότι για την υλοποίηση του Σεναρίου Βιώσιμης Ανάπτυξης δημιουργούνται ασφυκτικές πιέσεις για πολύ μεγαλύτερες παραγωγές σε χαλκό, λίθιο, κοβάλτιο κ.α., που σε ορισμένα από αυτά μπορεί να απαιτηθεί η 40πλάσια ποσότητα, σε σχέση με τις σημερινές ποσότητες εξόρυξης. Για να είναι συγκρίσιμα τα μεγέθη και οι απαιτήσεις, θυμίζουμε ότι τα κρίσιμα ορυκτά που απαιτούνται για την κατασκευή ενός ηλεκτρικού Ι.Χ., σε σύγκριση με τα συμβατικά, εκτοξεύονται από τα 40 kg/όχημα, σε πάνω από 200 kg/όχημα, ενώ για τα υπεράκτια αιολικά απαιτούνται πάνω από 15.000 kg/ΜW, για τα χερσαία αιολικά πάνω από 10.000 kg/ΜW, ενώ για τα φωτοβολταϊκά πάνω από 7.000 kg/ΜW.
Οφείλουμε να δούμε πλέον κατάματα την πραγματικότητα, τις καταστροφικές επιπτώσεις της Κλιματικής Κρίσης, να εντοπίσουμε τα λάθη μας και να μάθουμε από αυτά, να σχεδιάσουμε την επόμενη δεκαετία, παράλληλα με την ανάδειξη της χώρας σε έναν σημαντικό ενεργειακό κόμβο ολόκληρης της ΕΕ.
Αν μπορούμε να συνοψίσουμε τις ευκαιρίες και προοπτικές που διανοίγονται για τη χώρα, να ξεκινήσουμε από τη βέβαιη ύπαρξη σημαντικών ελληνικών κοιτασμάτων υδρογονανθράκων, που μπορούν να δημιουργήσουν πολύ μεγάλα δημόσια έσοδα. Με τη νομοθέτηση το 2013 του «Εθνικού Λογαριασμού Κοινωνικής Αλληλεγγύης Γενεών», το σύνολο αυτών των εσόδων προορίζεται για στήριξη του εθνικού ασφαλιστικού συστήματος, των ερευνητικών προγραμμάτων σε ελληνικά ερευνητικά ιδρύματα και ΑΕΙ, καθώς και δράσεων πράσινης ανάπτυξης στις περιφέρειες, όπου εντοπίζονται κοιτάσματα.
Η ευρύτερη προοπτική του εγχειρήματος, είναι η δημιουργία ενός νέου βιομηχανικού cluster, που να αξιοποιεί το σύνολο των προοπτικών της πράσινης μετάβασης. Έρευνες υδρογονανθράκων, κατασκευή αγωγών, ναυπηγοεπισκευαστικές δραστηριότητες, βιομηχανία μετάλλου, υποθαλάσσια ηλεκτρική διασύνδεση χωρών, εξοικονόμηση ενέργειας, με ταυτόχρονη δημιουργία χιλιάδων νέων καλοπληρωμένων θέσεων εργασίας σε τεχνικό, οικονομικό και τεχνολογικό επίπεδο.
Η προώθηση των ερευνών υδρογονανθράκων με τις αναγκαίες υποδομές (εξέδρες άντλησης, λιμενικές υποδομές, εργασίες συντήρησης και αναβάθμισης, κ.α.) καθώς και η κατασκευή των αγωγών φυσικού αερίου (IGB, EASTMED, κ.α.), όπως και τα υποθαλάσσια καλώδια σύνδεσης της Ελλάδας με π.χ. Ισραήλ, Αίγυπτο, μπορούν να βασιστούν στην εξαιρετική υποδομή και τεχνογνωσία της Ελλάδας σε θέματα ναυπηγείων (πχ Σκαραμαγκάς, Ελευσίνα, Νεώριο), καθώς και στην παγκόσμιου επιπέδου Βιομηχανία Μετάλλου της χώρας σε σωλήνες φυσικού αερίου και υδρογόνου, καθώς και καλωδίων.
Η Ελλάδα μπορεί να διαμορφώσει συνθήκες διεθνούς πρωτοπορίας και σε τομείς Εξοικονόμησης Ενέργειας, όπως κάνει ήδη από το 2014, που κατέχει τη 2η καλύτερη ευρωπαϊκή θέση με το πρόγραμμα ‘’Εξοικονομώ κατ’ Οίκον’’, στο οποίο η μέγιστη πλειοψηφία των πρώτων υλών που χρησιμοποιούνται (μονωτικά υλικά, αλουμίνια, κ.α.), είναι ελληνικής κατασκευής.
Ήδη από το 2014, είναι η 6η καλύτερη χώρα στον κόσμο, στην κατά κεφαλήν παραγωγή φωτοβολταϊκής ενέργειας και η 6η καλύτερη στην Ε.Ε., στην παραγωγή πράσινου ηλεκτρισμού από αιολικά και φωτοβολταικά.
Διαθέτει μερικές από τις καλύτερες στον κόσμο, βιομηχανίες κατασκευής ηλιακών θερμοσιφώνων (οι οποίοι εξοικονομούν το 30% της οικιακής κατανάλωσης ρεύματος), βιομηχανίες βιομηχανικών μπαταριών, εταιρίες προστασίας από αυξομειώσεις τάσεων και εταιρίες παραγωγής έξυπνων μετρητών – συστημάτων αυτοματισμού.
Τώρα, είναι η στιγμή να διαμορφωθεί στην ενέργεια ένας νέος ελπιδοφόρος τομέας εθνικής οικονομίας, στην καρδιά της παραγωγής εθνικού πλούτου, με βάση ελληνικές εταιρείες – παραγωγούς, πρωταγωνιστές στην Ε.Ε. και τον υπόλοιπο κόσμο, δημιουργώντας νέες θέσεις εργασίας και με ταυτόχρονη αξιοποίηση των φυσικών πόρων που διαθέτει η πατρίδας μας. Μια νέα εθνική προσπάθεια να αποκτήσει πολιτική, οικονομική και κοινωνική προτεραιότητα το “Made in Greece”.
Η γεωπολιτική σπουδαιότητα των φυσικών μας πόρων είναι προφανής. Τα ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα κατοχυρώνονται ακόμη περισσότερο, εκτός από την αμυντική και οικονομική ισχύ, τόσο λόγω των επενδυτών – εταιρειών που έχουν επενδύσει στην εξόρυξη των υδρογονανθράκων της περιοχής, όσο και από τη σπουδαιότητα που αποκτά η χώρα, στην Ενεργειακή Ασφάλεια και Τροφοδοσία ολόκληρης της Ευρώπης, ως μια νέα πηγή.
Οι επιμέρους ψηφίδες αυτής της νέας αναπτυξιακής προοπτικής της χώρας, ήδη μεγαλουργούν διεθνώς από μόνες τους.
Χρέος μας να τις εντάξουμε οργανωμένα και δημιουργικά στη νέα Μεγάλη Ιδέα, το πατριωτικό Όραμα μιας Ελλάδας περήφανης, που αναβαθμίζεται σε κορυφαία πηγή ενεργειακής αυτάρκειας της Ε.Ε. στο δρόμο της Πράσινης Μετάβασης.
*Ο κ. Γιάννης Μανιάτης είναι καθηγητής του Πανεπιστημίου Πειραιά και πρώην Υπουργός Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής
(Το άρθρο περιλαμβάνεται στο ειδικό αφιέρωμα του energia.gr για τον ένα χρόνο από το ξέσπασμα του πολέμου στην Ουκρανία)