των προσπαθειών της Δύσης επικεντρώνονταν στην εξόρυξη των Σπάνιων Γαιών. Ελάχιστη προσοχή είχε δοθεί στην κατεργασία των Σπάνιων Γαιών.
Στο βαθμό που οι προκλήσεις και οι κίνδυνοι έχουν συζητηθεί (συνήθως με ψιθυριστούς τόνους) στην ακαδημαϊκή, πολιτική και χρηματοοικονομική αρένα της Δύσης, οι συζητήσεις συνήθως είχαν περιοριστεί σε επιφανειακά ζητήματα και ποτέ δεν συνοδεύονταν από μια ολοκληρωμένη ανάλυση που να ενσωματώνει πλήρως τις επιδράσεις τους σε όλη την αλυσίδα αξίας.
Το 2010, το γεωπολιτικό συμβάν στα νησιά Σενκάκου έδωσε την πρώτη ευκαιρία στη Δύση ώστε αυτή να ξυπνήσει από το λήθαργο στον οποίο βρισκόταν: από τη δεκαετία του '90 η Δύση είχε παραδώσει όλη την αλυσίδα αξίας των Σπάνιων Γαιών στην Κίνα. Ξαφνικά, τον Σεπτέμβριο του 2010 η Κίνα σταμάτησε τη ροή των κρίσιμων αυτών πρώτων υλών. Θα έλεγε κανείς ότι η Δύση ξύπνησε από το λήθαργό της το 2010. Η απάντηση είναι κατηγορηματικά όχι! Το αφήγημα - από τα πάνω προς τα κάτω - σε όσους ασχολούμαστε με τις Σπάνιες Γαίες - ήταν: «Δεν υπάρχει πρόβλημα με τις Σπάνιες Γαίες! Έχουμε την Κίνα η οποία μας προμηθεύει με Σπάνιες Γαίες. Η ελεύθερη αγορά θα νικήσει».
Φτάσαμε λοιπόν σε μία άλλη ημερομηνία ορόσημο: τον Φεβρουάριο του 2022 η Ρωσία εισέβαλλε με επαίσχυντο τρόπο στην Ουκρανία. Δειλά-δειλά διάφοροι Οργανισμοί και συστημικά ΜΜΕ αρχίζουν να αντιλαμβάνονται ότι τελικά η ελεύθερη αγορά δεν νίκησε στην περίπτωση των Σπάνιων Γαιών. Ταυτόχρονα, ολοένα και περισσότερα think tanks παραδέχονται ότι μία από τις γεννεσιουργές αιτίες οι οποίες εξώθησαν τον Πούτιν να εισβάλλει στην Ουκρανία, ήταν οι ορυκτοί πόροι αυτής της χώρας. Πρόσφατο Ουκρανικό δημοσίευμα υποστηρίζει ότι σήμερα πάνω από 18 Ρωσικές εξορυκτικές εταιρείες δραστηριοποιούνται στα υπό κατάληψη ουκρανικά εδάφη. Σύμφωνα με το δημοσίευμα, οι Ρώσοι έχουν υφαρπάξει μέχρις σήμερα το 63% των κοιτασμάτων γαιάνθρακα της χώρας, το 11% των κοιτασμάτων πετρελαίου, το 20% των κοιτασμάτων φυσικού αερίου, το 42% των μετάλλων και το 33% των κοιτασμάτων σπάνιων γαιών και άλλων κρίσιμων ορυκτών, συμπεριλαμβανομένου του λιθίου, συνολικού ύψους άνω των $12 τρις. Αν αυτό ισχύει, τότε όσα δις ευρώ κυρώσεις και αν του επιβάλλει η ΕΕ τα $12 τρις αξία των ορυκτών πόρων που υφαρπάζει η Ρωσία είναι πολλά περισσότερα. Γι'αυτό άραγε ο Πούτιν δεν βιάζεται να φύγει από την Ουκρανία; Και αφήνει τα πράσινα κολλάρα των Βρυξελλών να επιβάλλουν βιαστικούς δυστοπικούς κανονισμούς για τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα κ.λπ καταστρέφοντας την Ευρωπαϊκή βιομηχανία; Στις 13 Ιουλίου 2021 υπεγράφη συμφωνία (MoU) μεταξύ της ΕΕ και της Ουκρανίας για την αξιοποίηση των ορυκτών πόρων της Ουκρανίας. Οι γραφειοκράτες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, μη συνηθισμένοι στα θέματα Εθνικής Ασφάλειας κρατών, καθώς βλέπουν τον κόσμο μόνο με οικονομικά-εμπορικά μυωπικά γυαλιά απέτυχαν παταγωδώς να διαβλέψουν τις γεωπολιτικές επιπτώσεις μίας τέτοιας στρατηγικής συμφωνίας. Δεν έλαβαν κανένα μέτρο πρόληψης. Ο Πούτιν, ο οποίος είχε μαγνητισθεί από τους ορυκτούς πόρους της Ουκρανίας, όπως ακριβώς είχε μαγνητισθεί ο Χίτλερ από τα μέταλλα της Βαλκανικής χερσονήσου και τα πετρέλαια της Ρουμανίας, έδρασε με παρόμοιο τρόπο. Βρισκόμαστε ίσως μπροστά στον πρώτο πόλεμο για τις πρώτες ύλες (Resource War) μέσα στην Ευρώπη μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή φέρει τεράστιες ευθύνες γι’αυτό το αποτέλεσμα.
Ταυτόχρονα, οι προσπάθειες αξιοποίησης των Ευρωπαϊκών κοιτασμάτων κρίσιμων ορυκτών εμποδίζεται όλο και περισσότερο από την αντίσταση που υψώνουν οι τοπικές κοινωνίες. Οι τοπικές κοινωνίες στην Ευρώπη δεν αποδίδουν την Κοινωνική Επιχειρησιακή Άδεια (Social Licence to Operate) για τις εξορύξεις κρίσιμων ορυκτών. Τα παραδείγματα της Πορτογαλίας και της Φινλανδίας είναι ενδεικτικά. Αναρωτιέται κανείς, σε αυτές τις αντιδράσεις παίζουν ρόλο, και τι ρόλο, οι διάφορες οικολογικές ΜΚΟ οι οποίες δραστηριοποιούνται στις Βρυξέλλες και αλλού; Υπάρχει διαφάνεια σε αυτές τις ΜΚΟ; Από πού χρηματοδοτούνται; Μήπως κρύβονται οικολογικά Qatargates στις Βρυξέλλες;
Ας γυρίσουμε στην Κίνα. Ποια είναι τα πλεονεκτήματα της Κίνας στην τρέχουσα περίοδο;
Η Κίνα απολαμβάνει σήμερα μονοπωλιακά πλεονεκτήματα στην αλυσίδα αξίας των σπάνιων γαιών σε τουλάχιστον τρία επίπεδα: σκληρές επιδοτήσεις, ήπιες επιδοτήσεις και διαρθρωτικά πλεονεκτήματα. Αυτά τα πλεονεκτήματα ενσωματώνονται στο 40ετές πρόγραμμα Εθνικής Βιομηχανικής και Αμυντικής Πολιτικής της Κίνας. Η σκληρή επιδότηση της Κίνας υπό μορφή φόρου στις εξαγωγές (13%) σπάνιων γαιών είναι ασήμαντη σε σύγκριση με τα πλεονεκτήματα των ήπιων επιδοτήσεων και άλλων διαρθρωτικών πλεονεκτημάτων που απολαμβάνει στη βιομηχανία των Σπάνιων Γαιών. Οι τρέχουσες κινεζικές ευνοϊκές έμμεσες επιδοτήσεις περιλαμβάνουν ενδεικτικά το κόστος εργασίας, το εκπαιδευτικό της πλεονέκτημα, το μηδενικό περιβαλλοντικό κόστος, το κόστος άδειας, το πρόγραμμα «One Belt One Road». Η τεράστια πλεονάζουσα παραγωγική ικανότητα στηρίζεται στο κόστος του κεφαλαίου, στην ταχύτητα αποκριτικότητας (η κινεζική κυβέρνηση μπορεί να τροποποιήσει ανά πάσα στιγμή ταχύτατα οποιουσδήποτε κανόνες, κανονισμούς ή περιορισμούς στον κλάδο των σπάνιων γαιών όπως απαιτούν εσωτερικές ή εξωτερικές συνθήκες), στον κεντρικό έλεγχο διοίκησης η οποία συντονίζει πολλές υπηρεσίες μεταξύ τους με κοινό στρατηγικό-εθνικό στόχο τις σπάνιες γαίες και στο κινεζικό ανθρώπινο κεφάλαιο (π.χ. πάνω από 100 χιλιάδες διδακτορικά στις Σπάνιες Γαίες).
Όλα τα παραπάνω αν δεν τα αναλύσει και κατανοήσει η Δύση δεν πρόκειται να κερδίσει τον πόλεμο των Σπάνιων Γαιών. Αυτή η πολιτική, όταν τη δει κανείς υπό το πρίσμα της Μεγάλης Εικόνας, έχει γεωπολιτικό-γεωστρατηγικό χαρακτήρα και όχι οικονομικό-εμπορικό χαρακτήρα όπως σκέφτονται τα πράσινα κολλάρα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Αυτά έχουν εξηγηθεί το 2018 και σχετίζονται με τα 16 ιδεογράμματα του ΚΚΚ (https://www.huffingtonpost.gr/entry/nato-ee-kai-spanies-yaies-protase-yia-demioeryia_gr_5afbc552e4b0c1cf3c0c3ecf).
Καμία από τις κορυφαίες κυβερνητικές λύσεις των χωρών της Δύσης δεν μπορεί να ξεπεράσει τα πλεονεκτήματα της Κίνας χωρίς να αναγνωρίσει και να προσαρμοσθεί σε αυτές τις θεμελιώδεις αλήθειες. Εάν η Δύση δεν αντιμετωπίσει την σκληρή-πικρή αλήθεια δεν πρόκειται να νικήσει στον πόλεμο των Σπάνιων Γαιών. Οι στόχοι της Κίνας από πάνω προς τα κάτω είναι εθνικιστικοί, οι στόχοι των Δυτικών χωρών όχι. Οι παραδοσιακές λύσεις «ελεύθερης αγοράς» στην περίπτωση των Σπάνιων Γαιών δεν λειτουργούν και θα συνεχίσουν να αποτυγχάνουν έως ότου οι επενδύσεις και η πολιτική των δυτικών χωρών προσαρμοσθούν στην πραγματικότητα. Στη Δύση πρέπει να αναπτυχθούν και να εφαρμοσθούν νέες στρατηγικές με μακροπρόθεσμους εθνικούς-κοινούς στόχους.
*Ο Δρ. Σωτήρης Καμμενόπουλος είναι κάτοχος διδακτορικού τίτλου από τη Σχολή Μηχανικών Ορυκτών Πόρων του Πολυτεχνείου Κρήτης. Οι τομείς του ερευνητικού του ενδιαφέροντος είναι η βιώσιμη αξιοποίηση των ορυκτών πόρων, η γεωπολιτική και η διαχείριση κινδύνων.
(Το άρθρο περιλαμβάνεται στο ειδικό αφιέρωμα του energia.gr για τον ένα χρόνο από το ξέσπασμα του πολέμου στην Ουκρανία)