των Ευρωπαϊκών χωρών από τη Ρωσία για την κάλυψη ενεργειακών αναγκών, η συνεχιζόμενη σύγκρουση στην Ουκρανία έχει διαταράξει σοβαρά τον ενεργειακό τομέα της Ευρώπης. Η τρέχουσα κρίση αποκαλύπτει την ευρωπαϊκή αποτυχία να αναλάβει συνεκτική συλλογική δράση ενώ εκτιμάται ότι θα αναγκάσει την ΕΕ να αναθεωρήσει την εξωτερική της πολιτική.
Τα χαμηλά αποθέματα, η αίσθηση της σπανιότητας και τα αμετάβλητα επίπεδα ζήτησης δημιούργησαν συνθήκες για τέλεια καταιγίδα. Ο παράγοντας φόβος και η πραγματική έλλειψη ώθησαν σε άνοδο τις τιμές. Η ΕΕ ξόδεψε πέρυσι πάνω από €250δις για την αγορά ΦΑ, πολλαπλάσια από προηγούμενα χρόνια.
Το ΦΑ αποτελεί σημαντικό μέρος του κύκλου παραγωγής στις βιομηχανίες χημικών, τσιμέντου, χάλυβα και χαρτιού (οκτώ εκατομμύρια θέσεις εργασίας). Οι σοβαρές οικονομικές επιπτώσεις και ο πρωτοφανής χαρακτήρας της κρίσης δεν άργησαν να φανούν. Οι πολίτες διαμαρτύρονται για τους δυσβάσταχτους λογαριασμούς ρεύματος. Εργοστάσια αλουμινίου και κατασκευαστές λιπασμάτων μειώνουν την παραγωγή. Στην Ευρωπαϊκή Ήπειρο το ‘προστατευτικό δίχτυ’ για το αυξανόμενο κόστος ενέργειας εκτιμάται ότι θα φτάσει στα €705,5δις. Στην παρούσα φάση η ΕΕ επιδιώκει να συγκεντρώσει €140δις επιβάλλοντας φόρους (windfall tax) στην ενεργειακή βιομηχανία προκειμένου να επουλώσει τις πληγές σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις.
Είναι γεγονός ότι η Ευρώπη δεν είχε άμεση λύση για το ΦΑ αφού η εξάρτησή της από τη Ρωσία υπήρξε διαχρονική.
Ιστορικά η ΕΕ υπήρξε και ο κύριος αγοραστής ρωσικού αργού πετρελαίου, έως τις 5/12/2022 που απαγόρευσε τις θαλάσσιες εισαγωγές του από τη Ρωσία και επέβαλε ανώτατο όριο τιμής $60/βαρέλι (πρωτοβουλία των G7). Στη συνέχεια αποφάσισε ανώτατο όριο τιμών και στα ρωσικά προϊόντα πετρελαίου. Ωστόσο, ορισμένοι ενεργειακοί αναλυτές ανησυχούν ότι αυτό το νέο εμπάργκο ίσως αποδιοργανώσει την αγορά.
Οι παραπάνω ενέργειες θα μειώσουν σημαντικά τα έσοδα της Ρωσίας από τις εξαγωγές ορυκτών καυσίμων. Ενδεικτική είναι και η απότομη πτώση τιμής του Ρωσικού αργού(Urals) σε σχέση με το Brent, πέρα από το cap.
Επίσης, σύμφωνα με εκτιμήσεις του IEA ο διεθνής εφοδιασμός σε εμπορεύσιμη ενέργεια από τη Ρωσία θα μειωθεί στο 13% έως το 2030 από 20% που ήταν το 2021.
Παγκόσμια Ενεργειακά δεδομένα και προβλέψεις
«Οι κυβερνητικές απαντήσεις υπόσχονται να καταστήσουν την κρίση σε ευκαιρία με μια ιστορική και οριστική καμπή προς ένα καθαρότερο, ασφαλέστερο και πιο προσιτό ενεργειακό σύστημα» δήλωσε ο Fatih Birol εκτελεστικός διευθυντής του IEA.
· Για πρώτη φορά, ένα σενάριο για την Παγκόσμια Ενεργειακή Προοπτική (WEO) βλέπει ότι η συνολική ζήτηση για ορυκτά καύσιμα θα μειώνεται σταθερά από 80% σήμερα στο 60% περίπου ως το 2050.
· Νέο ρεκόρ $1,1 τρισ εμφάνισαν οι παγκόσμιες επενδύσεις για την ενεργειακή μετάβαση το 2022 (αύξηση 31% από το προηγούμενο έτος), στο ίδιο επίπεδο με αυτές των ορυκτών καυσίμων (upstream, midstream, downstream και ηλεκτρική ενέργεια χωρίς τεχνολογίες μείωσης ρύπων), παρότι οι μακροοικονομικές συνθήκες δεν ήταν ευνοϊκές. Θα πρέπει να σημειώσουμε εντούτοις ότι πετρελαϊκοί κολοσσοί όπως Exxon και Chevron σημείωσαν τα υψηλότερα κέρδη από ποτέ (συνδυασμένο κέρδος $92 δισ).
· $495 δισ ήταν οι επενδύσεις σε ΑΠΕ (αύξηση 17%).
· Το υδρογόνο είναι ο ταχύτερα αναπτυσσόμενος τομέας με επενδύσεις που υπερτριπλασιάστηκαν από το προηγούμενο έτος παρότι η οικονομική δέσμευση ήταν μόνο $1,1 δισ (0.1% των συνολικών).
· Επομένως, οι χώρες προσαρμόζονται στις νέες συνθήκες λόγω του πολέμου ενώ οι παγκόσμιες επενδύσεις σε καθαρή ενέργεια εκτιμάται ότι θα ξεπεράσουν τα $2 τρισ δολάρια ετησίως έως το 2030.
Απαντήσεις σε παγκόσμιο επίπεδο
Οι πιο αξιοσημείωτες απαντήσεις μέχρι στιγμής περιλαμβάνουν τον νόμο για τη μείωση του πληθωρισμού των ΗΠΑ ‘Inflation Reduction Act’ (IRA), την πρόταση Fit for 55 της ΕΕ και το REPowerEU.
Ο IRA περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, και $400 δις ομοσπονδιακής χρηματοδότησης για καθαρή ενέργεια, με στόχο τη μείωση των εκπομπών άνθρακα ως το τέλος της δεκαετίας. Ο δημοκρατικός γερουσιαστής Joe Manchin που πέρυσι είχε αποσύρει την υποστήριξή στην προηγούμενη έκδοση του IRA, μιλώντας πρόσφατα στο Νταβός, απέδωσε τον νόμο στον πόλεμο Ρωσίας-Ουκρανίας. Η μεταστροφή του αυτή αντικατοπτρίζει τις προτιμήσεις των ‘πράσινων’ δημοκρατικών ψηφοφόρων στους οποίους ξαναρίχνει άγκυρες για την επανεκλογή του το 2024.
Ο ‘IRA’ είναι ένα πρώτο ‘καμπανάκι’ ώστε η ΕΕ να προχωρήσει σε σχεδιασμό και υιοθέτηση αντίστοιχου προγράμματος.
Προς το παρόν ορισμένες δεσμεύσεις φαίνονται ανώριμες και κάποιες κινήσεις αποσπασματικές.
Στη Γερμανία, για παράδειγμα, ο καγκελάριος Scholz συζήτησε πρόσφατα με εκπροσώπους περιβαλλοντικών οργανώσεων για μια κοινωνικά αποδεκτή μετάβαση στην κινητικότητα. Επίσης άκουσε τις προτάσεις της ενεργειακής βιομηχανίας BDEW να αυξηθούν στα 15 εκατομμύρια τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα στους Γερμανικούς δρόμους μέχρι το 2030, και των αυτοκινητοβιομηχανιών για υποδομές φόρτισης.
Η Ευρώπη μπορεί να κάνει βήματα υιοθετώντας αποτελεσματικότερες λύσεις στον τομέα της κατανάλωσης ενέργειας, αυξάνοντας το μερίδιο των ΑΠΕ στο ενεργειακό μείγμα και των καυσίμων χαμηλών ή μηδενικών εκπομπών άνθρακα, όπως το πράσινο υδρογόνο. Πιο άμεσες λύσεις θεωρούνται έργα με μικρούς χρόνους παράδοσης που φέρνουν γρήγορα τις προμήθειες πετρελαίου και ΦΑ στην αγορά χωρίς να κλειδώνουν την εξάρτηση.
H Ιαπωνία θα εκπονήσει ένα πρόγραμμα για Πράσινο Μετασχηματισμό(GX). Η Κορέα θα αυξήσει το μερίδιο των πυρηνικών και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο ενεργειακό της μείγμα. Κίνα και Ινδία, ενώ υποτίθεται ότι θέτουν στόχους καθαρής ενέργειας, προς το παρόν απλά επωφελούνται από την κρίση. Η Κίνα αγοράζει ρεκόρ ποσοτήτων ρωσικού LNG, πετρελαίου και άνθρακα. H Ινδία αγόρασε 33 φορές περισσότερο ρωσικό πετρέλαιο από ότι τον προηγούμενο χρόνο με τα διυλιστήριά της να το προμηθεύονται και μέσω Dubai πληρώνοντας σε dirhams.
Πάντως οι σινο-ρωσικές σχέσεις απασχολούν πολύ τη Δύση. Παράλληλα ασκούνται πιέσεις σε περιφερειακούς ηγέτες, που διατηρούσαν καλές σχέσεις με Ουάσιγκτον και Μόσχα, προκειμένου να διαλέξουν πλευρά. Οι ΗΠΑ δικαιολογούν την υποστήριξή τους στην Ουκρανία, με το σκεπτικό ότι η Μόσχα κατέχει πυρηνικά και ίσως προχωρήσει σε ενέργειες που θα απειλήσουν συμμάχους στο ΝΑΤΟ και την ευρωπαϊκή ασφάλεια. Όμως δεν λείπουν και σχολιασμοί για την εμμονή της Δύσης με τον Πούτιν που θυμίζουν Ιράκ, αλλά και σενάρια σε περίπτωση που η Ρωσία διαμορφώσει συνθήκες για ένα νέο Αφγανιστάν.
Σε κάθε περίπτωση η Ευρώπη, εφόσον απεξαρτηθεί από το ρωσικό ΦΑ, θα αναγκαστεί να συνεκτιμήσει πολλές γεωπολιτικές παραμέτρους, όπως και να διαχειριστεί τη νέα οικονομική συμμαχία Μόσχας-Πεκίνου.
* Η κα. Φωτεινή Μαλτέζου είναι Γεωφυσικός πετρελαίου (Ph.D.), (με πολυετή εμπειρία στην έρευνα υδρογονανθράκων), και δημοσιογράφος.