Αφήνοντας στην άκρη την πρωτοφανή ιδεολογική σημασιολογία της συμφωνίας, διαπιστώνουμε πρώτον ότι, από πλευράς Ριάντ, η εξομάλυνση των σχέσεων με την Τεχεράνη αποτελεί την τελική σφραγίδα στην επιδείνωση των ήδη τεταμένων σχέσεων με την Ουάσινγκτον: η Σαουδική Αραβία απομακρύνεται ριζικά από την αμερικανική γραμμή συμφερόντων, τη στιγμή που έχει βελτιώσει τις σχέσεις της με τη Ρωσία, με ενδεικτική την ουδέτερη στάση της σχετικά με την εισβολή στην Ουκρανία.
Ωστόσο, το σημαντικότερο δεδομένο που απορρέει από την εν λόγω συμφωνία είναι η de facto εγκαθίδρυση της Κίνας ως μείζονος στρατηγικού παράγοντα στην περιοχή του Κόλπου και η ανάλογη αποκαθήλωση της εθνικής, εμπορικής και ενεργειακής ασφάλειας των ΗΠΑ, μόλις μια μέρα μετά από τη δήλωση του νέου υπουργού Εξωτερικών, Τσιν Γκανγκ, ότι τα δύο κράτη οδεύουν σε "αναπόφευκτη σύγκρουση και αναμέτρηση", αν η Ουάσινγκτον δεν "φρενάρει", υιοθετώντας προσέγγιση δίκαιου, βασισμένου σε κανόνες ανταγωνισμού. Προς επίρρωσιν των κινεζικών προθέσεων, στις 14 Μαρτίου ο Σι θα βεβαιώσει πως πρόκειται να υπερασπιστεί τα συμφέροντα της χώρας του μέσω της μετατροπής των κινεζικών ενόπλων δυνάμεων σε ένα "μεγάλο Σινικό Τείχος από ατσάλι". Ταυτόχρονα, αναφορικά με το ουκρανικό μέτωπο, το Πεκίνο επιδιώκει να καταστεί ειρηνευτική δύναμη για/μετά το τέλος του πολέμου, με τον Σι να πραγματοποιεί συνάντηση στη Μόσχα με τον Ρώσο ομόλογό του, Βλαντίμιρ Πούτιν, με προγραμματισμένη για τη συνέχεια διαδικτυακή συνάντηση με τον Ουκρανό πρόεδρο, Βολοντίμιρ Ζελένσκι.
Από πλευράς ΗΠΑ, η απομάκρυνση από τα γεγονότα στη Μέση Ανατολή και η συμφωνία Ριάντ-Τεχεράνης, σε συνδυασμό, μεταξύ πολλών άλλων, με την αδυναμία αποτροπής και διαχείρισης του πολέμου στην Ουκρανία και τον προσεταιρισμό Μόσχας-Πεκίνου, εντείνουν ακόμα περισσότερο την θεώρηση ότι η μονοπωλιακή ισχύς τους έχει προ πολλού υπονομευτεί. Είναι πλέον ξεκάθαρο ότι ο κόσμος δεν γίνεται αντιληπτός ως καθορισμένος από την στρατηγική και (λόγω αυτού) κανονιστική ηγεμονία των ΗΠΑ, αλλά ως ένα πλαίσιο με πολλαπλές εσωτερικές, αντικρουόμενες δυνάμεις. Οι εξελίξεις αυτές σηματοδοτούν τη μετάβαση σε μια νέα εποχή πολυδιάσπασης της "Δύσης", όπου οι ΗΠΑ δεν κατέχουν το ρόλο της μίας και μοναδικής πλανητικής δύναμης – σε ένα πολυπολικό εκκρεμές με διαφορετικά, ασύμμετρα μεταξύ τους κέντρα εξουσίας: πρωτίστως την Κίνα και τους εταίρους της, η οποία φαίνεται έτοιμη να παρουσιαστεί αναμφισβήτητα ως η μεγαλύτερη δύναμη στον πλανήτη.
Με οδηγό μια πρόσφατη έκδοση
Τα παραπάνω γεγονότα αποτελούν λογικές συνέπειες της δομικής κρίσης στο μεταψυχροπολεμικό, δυτικοκεντρικό φάσμα κυριαρχίας, την οποία σκιαγραφεί με άρτιο τρόπο ο Δημήτρης Β. Πεπόνης στο βιβλίο του Το Τέλος της Μεγάλης Παρέκκλισης (Επιμ. Σ. Μητραλέξης & Στ. Ρέππας, εκδ. Τόπος/mέta 2023). Πυρήνας του επιχειρήματος του Πεπόνη είναι ότι όσα εκτυλίσσονται μπροστά μας δεν αποτελούν εκφάνσεις κάποιας αόριστης αποπαγκοσμιοποίησης, αλλά, ακριβέστερα, της αναίρεσης του ευρωαμερικανοκινούμενου δυτικοκεντρισμού της παγκοσμιοποίησης, και επιστροφής σε μια φυσική (υπό την έννοια της μακράς διάρκειας) οικονομική τάξη με κέντρο βάρους την Ασία. Η "Μεγάλη Παρέκκλιση", υπό αυτό το πρίσμα, συνίσταται στον ιστορικό κύκλο δύο αιώνων κατά τον οποίο η διατλαντική "Δύση" αξίωσε κυριαρχία στο πεδίο των πλανητικών οικονομικών και κανονιστικών ρυθμίσεων, ανακόπτοντας μια περίοδο 18 αιώνων (1ος-19ος), όπου οι μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου βρίσκονταν στην Ασία, και η οποία επιστρέφει.
Η "αποδυτικοποίηση της Δύσης" και η επακόλουθη πολυδιάσπασή της οφείλεται, για τον Πεπόνη, εν πολλοίς στην απόπειρα του διατλαντικού συστήματος να ενσωματώσει, και να καταστήσει "δυτικές", χώρες της Ανατολικής Ασίας, όπως η Νότια Κορέα και η Ιαπωνία. Αυτό δε φαίνεται να αλλάζει στο εγγύς μέλλον, καθώς (για να επιστρέψουμε στον οικονομικό γίγαντα του καιρού μας) η Κίνα τη δεκαετία του 2030 αναμένεται να καταστεί η μεγαλύτερη οικονομία στον πλανήτη και με ονομαστικούς όρους (έχοντας γίνει ήδη το μεγαλύτερο εμπορικό έθνος το 2013). Από αμερικανική σκοπιά, αυτή η οικονομική εξέλιξη και τα ιδεολογικά της σημαίνοντα μπορούν να αποτραπούν μονάχα μέσω της εγκόλπωσης και δυτικοποίησης της Ινδίας (η οποία αναμένεται επίσης μέχρι τα μέσα του 21ου αιώνα να έχει ανάλογη οικονομική άνοδο), κάτι που θα συνεπάγεται, εντούτοις, την περαιτέρω διεύρυνση της έννοιας "φιλελεύθερη δημοκρατία" και την οριστική μετατόπιση του συστημικού επικέντρου από τον Ατλαντικό Βορρά στην Ασία και τον Νότο.
Η ευρωκεντρική αποκλειστικότητα της οικουμενικότητας επί του άξονα Δύσης-Ανατολής έχει, ως εκ τούτου, φτάσει στο λογικό της τέλος, και θα παραχωρήσει τη θέση της σε ένα πολυδιασπασμένο, πολυπολικό περιβάλλον επί του άξονα Βορρά-Νότου. Καίρια, συνεπώς, είναι η ανάγκη διεύρυνσης του πεδίου ανάλυσης και υιοθέτησης νέων, μη δυτικογενών εννοιολογικών οχημάτων, τα οποία δεν θα καθοδηγούνται, όπως σχολιάζει ο Πεπόνης, από την "εκκοσμικευμένη φαντασίωση ενός μονοπολικού μεσσιανισμού". Η παραδοχή του "τέλους ενός κόσμου" είναι απαραίτητο να συνοδευτεί από την κατασκευή διαφορετικών τρόπων αντίληψης των οικονομικών-πολιτικών-ιδεολογικών διαστάσεων, αποστασιοποιημένων από όσους κάνουν λόγο για μονοδιάστατες αναζωπυρώσεις των ψυχροπολεμικών διαμαχών και πλανητικές κυριαρχίες.
Η de facto επιστροφή στην εποχή των μεγάλων δυνάμεων και των πολεμικών συγκρούσεων έγινε ορατή και από την εισβολή στην Ουκρανία, η οποία πρέπει να γίνει κατανοητή ακριβώς ως η στρατιωτική, εδαφική έκφανση της μετάβασης από τη μεταπολεμική τάξη της αμερικανικής ηγεμονίας προς μια νέα πλανητική τάξη πολυπολικότητας (όπως απέδειξε και η ανικανότητα των ΗΠΑ να αποτρέψουν το ρωσικό τετελεσμένο γεγονός). Σε αυτό το πλαίσιο, Κίνα και Ινδία θα αναλάβουν ρόλο διασώστη για την κατάρρευση του δυτικοκεντρικού πλανητικού συστήματος, σε συνεργασία με τη Ρωσία ως υπερασπιστή των συμφερόντων του πλανητικού Νότου. Οι ΗΠΑ, επομένως, πρέπει να επιλέξουν είτε να επιμείνουν στις προνομιακές τους γραμμές και να αποδεχτούν μια περιφερειακή θέση στα παγκόσμια πράγματα, είτε να μετασχηματιστούν ριζικά, απεκδυόμενες τις προνομιακές τους γραμμές, ώστε να διατηρήσουν κάποια μορφή κεντρικότητας.
Το σίγουρο είναι ότι η Ευρώπη έχει ήδη απωλέσει το διεθνές της εκτόπισμα, αλλά και μετατρέπεται σταδιακά από ενεργό υποκείμενο σε παθητικό αντικείμενο των διεθνών υποθέσεων. Η απόπειρά της να επιβάλλει, πέραν οικονομικών κυρώσεων, το κανονιστικό βάρος της διχοτομίας "δημοκρατίες/αυταρχίες" στο πλανητικό σύνολο ωχριά έναντι του βεληνεκούς των οικονομιών της Αφροευρασίας. Το θέμα, όμως, δεν είναι απλά το πώς της αποδοχής αυτής της κολοσσιαίων διαστάσεων συστημικής αλλαγής, αλλά πρώτιστα το εάν. Η Ε.Ε. μοιάζει να μην αναζητεί καν τον όποιο νέο ρόλο της, φορώντας ακόμα τα ιδεολογικά ματογυάλια της φαντασίωσης του διατλαντικού μονοπολισμού. Η απομυθοποίηση της Δύσης έχει ήδη τελεστεί. Μένει μόνο να δούμε αν ο νέος κόσμος που αναδύεται θα είναι εξίσου μυθοποιημένος.
*Ο Δημήτρης Τσιρίμπας είναι κάτοχος διπλώματος μεταπτυχιακών σπουδών στην Πολιτική Θεωρία από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Το βιβλίο "Το τέλος της Μεγάλης Παρέκκλισης: Από την Ουκρανία και την Πανδημία στη Νέα Πλανητική Τάξη" θα παρουσιασθεί την Τρίτη 25 Απριλίου (ώρα 7 μ.μ._ στο καφέ του κήπου του Αρχαιολογικού Μουσείου (οδός Πατησίων) με ομιλητές τους Κώστα Ήσυχο (τ. αν. υπουργό Άμυνας), Βιβή Κεφαλά (καθ. Πανεπιστημίου Πελοποννήσου), Κώστα Κουτσουρέλη (συγγραφέα), Νίκο Ξυδάκη (τ. αν. υπουργό Εξωτερικών) και Σωτήρη Ρούσσο (καθ. Πανεπιστημίου Πελοποννήσου). Συντονίζει ο δημοσιογράφος Κώστας Ράπτης.
(από capital.gr)