Η αντίστιξη είναι ενδιαφέρουσα. Αναδυόμενες οικονομίες καλπάζουν στον διεθνοποιημένο 21ο αιώνα συνδυάζοντας άλματα τεχνολογικού εκσυγχρονισμού με την προβολή μιας αποδυτικοποιημένης παραδοσιακής εθνικής ταυτότητας. Το αεροπλανοφόρο με το τζαμί, το διαστημόπλοιο με τις ιερές αγελάδες του Ινδουισμού. Η διασύνδεση με τη Δύση με τη συμβολική αυτονόμηση από αυτήν.
Οι αντιφάσεις χαρακτηρίζουν τον πολυπολικό κόσμο στον οποίο ήδη ταξιδεύουμε. Η Ινδία είναι πυλώνας των BRICS αλλά οι στρατιώτες της συγκρούονται βίαια με τους Κινέζους στα διμερή σύνορα. Αρνήθηκε να καταδικάσει τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία είναι όμως στρατηγικός εταίρος των ΗΠΑ, της Γαλλίας - πλέον και της Ελλάδας. Η Τουρκία διατηρεί στενή συνεργασία με τη Ρωσία αλλά η συμμετοχή της στη δυτική συμμαχία παραμένει δεδομένη. Ιδρυτικό μέλος των BRICS είναι η Βραζιλία, νέο μέλος η Αργεντινή, και οι δύο επίσης υποψήφια μέλη του γεωπολιτικά δυτικού αλλά δυναμικά διευρυνόμενου ΟΟΣΑ.
Μα και η νεωτερικότητα έχει κι αυτή χαρακτηριστικά παλινδρόμησης. Για πρώτη φορά από το 90, η εξάπλωση της δυτικού τύπου παγκοσμιοποίησης έχει πλέον αντίστροφη φορά. Οδηγός εξελίξεων δεν είναι η γεωοικονομία των αγορών αλλά η ανακάμψασα ισχύς της γεωπολιτικής. Για πρώτη φορά η δυτική ηγεμονία απειλείται όχι μόνο από την άνοδο μιας ανταγωνιστικής υπερδύvαμης όπως η Κίνα αλλά από την τάση αυτονόμησης ενός διευρυνόμενου μπλοκ χωρών με επίκεντρο τις (περί την Κίνα) BRICS. Η απουσία των προέδρων Ρωσίας και Κίνας από τη σύνοδο του G20 στο Νέο Δελχί σηματοδοτεί ίσως ένα εγχείρημα αποδυνάμωσης του G20 ως πολυμερούς σχήματος, προς χάρη των BRICS. Κίνα και Ρωσία εμφανίστηκαν ευθυγραμμισμένες στις διαπραγματεύσεις για το 40 σελίδων κοινό ανακοινωθέν του G20 σε θέματα όπως η Ουκρανία και η τρομοκρατία.
Το σκηνικό κυοφορήθηκε από τις εξελίξετε των τελευταίων δεκαετιών. Οχι μόνο την μέσω εμπορίου ανάδυση της Κίνας σε οικονομική και πλέον γεωπολιτική υπερδύναμη. Οχι μόνο την είσοδο στο παγκόσμιο προσκήνιο δυνάμεων όπως η Ινδία, η Ινδονησία, η Τουρκία. Αλλά και το βαθυνόμενο ρήγμα μεταξύ εξωστρεφών ελίτ και κοινωνικά βυθιζόμενης ενδοχώρας σε χώρες όπως οι ΗΠΑ. Και τη διεθνή πόλωση μετά την εισβολή Πούτιν στην Ουκρανία, που επανέφερε τη Δύση ως γεωπολιτικό μπλοκ, πυροδοτώντας όμως την αναζήτηση ενός τρίτου δρόμου αυτονομίας από μεγάλο αριθμό “νεο-αδέσμευτων”, επικριτικών προς τη Δύση κρατών, που επιδιώκουν οικονομική και νομισματική αυτονομία από το δολάριο.
Κι έτσι από ένα πολυμερές παγκόσμιο σύστημα όπου η Δύση είχε κυρίαρχο ρόλο, κινούμαστε (ίσως) προς δύο πολυμερή συστήματα, ή προς έναν νέο πολυπολικό κόσμο ο οποίος τείνει (ίσως) προς έναν νέο διπολισμό. Πάνω από 20 χώρες έχουν αιτηθεί ένταξη στις BRICS, 7 από το G20 είναι πλέον BRICS.
Ορισμένοι φιλοδοξούν να καταστούν οι BRICS όχι μόνο γεωπολιτικός εκφραστής του Παγκόσμιου Νότου αλλά και αντίπαλος πόλος προς τη Δύση. Ομως η αντιπαράθεση “Δύση εναντίον Παγκόσμιου Νότου” δεν είναι καθόλου δεδομένη, κι όχι μόνο επειδή αρκετές BRICS συνδέονται στενά με τη Δύση. Οι εσωτερικές αντιφάσεις των BRICS προσδιορίζουν τα όρια της συλλογικής τους φιλοδοξίας. Μια ετερόκλητη ομάδα χωρών, με μεταξύ τους αντιπαλότητες (Ινδία vs Κίνα, Ιράν vs Σαουδική Αραβία, Αίγυπτος vs Αιθιοπία), οι BRICS δεν έχουν ενιαία αγορά ούτε κοινά ρυθμιστικά πρότυπα Η νομισματική αυτονόμησή τους από το δολάριο θα απαιτούσε πολύ περισσότερα από όσα η Κίνα μπορεί να προσφέρει.
Ο ΟΟΣΑ των 38 δημοκρατιών λειτουργεί πλέον ως κέντρο επεξεργασίας και υποστήριξης των πολιτικών που αποφασίζονται σε επίπεδο G7 και G20. Συνιστά επίσης ένα αξιόπιστο φόρουμ διασύνδεσης του ανεπτυγμένου κόσμου με τον Παγκόσμιο Νότο. Ο ΟΟΣΑ συνεργάζεται με την Κίνα για την εναρμόνιση προτύπων και πολιτικών της με τον ΟΟΣΑ σε τομείς από τη γεωργία και τα χημικά μέχρι την εταιρική διακυβέρνηση. Το πολυμερές “Πλαίσιο των Δύο Πυλώνων” εταιρική φορολόγησης υπό τον ΟΟΣΑ/G20 υπογράφηκε από 139 κράτη - και την Κίνα Στη βιώσιμη ανάπτυξη και καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, Δύση και Κίνα συναντώνται – όχι ενάντια στα συμφέροντα της Κίνας, που κυριαρχεί στις παγκόσμιες αλυσίδες ηλιακής ενέργειας μπαταριών και ηλεκτροκίνητων οχημάτων.
Η χρήσιμη συμβολή των BRICS είναι ο συναγερμός προς τη Δύση ότι πρέπει να θέσει τη σχέση της με τον Παγκόσμιο Νότο σε vέες βάσεις. Η Ε.Ε κινείται προς τα εκεί. Χρηματοοικονομικά εργαλεία και νέοι θεσμοί των δυτικών πολυμερών οργανισμών επιδιώκουν να κινητοποιήσουν πόρους και πράσινες επενδύσεις προς τον αναπτυσσόμενο κόσμο To G20 άνοιξε πλέον για την Αφρικανική Ενωση, και μια μόνιμη θέση για την Αφρική στο Συμβούλιο Ασφαλείας του OHE έχει την υποστήριξη Ευρώπης και ΗΠΑ To Global Strategy Group του ΟΟΣΑ τον Δεκέμβριο 2023, υπό την προεδρία της Ελλάδας, θα ανιχνεύσει τις οικονομικές επιπτώσεις αυτού του νέου παγκόσμιου γεωπολιτικού περιβάλλοντος.
*Ο καθηγητής Γιώργος Παγουλάτος είναι πρέσβης της Ελλάδας στον ΟΟΣΑ
(από την εφημερίδα “ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ”, 10/09/2023)