απασχολεί τους λήπτες αποφάσεων και την ερευνητική κοινότητα για πολλά χρόνια. Παρά τις ενδείξεις που υπήρχαν, οι μυστικές υπηρεσίες απέτυχαν οικτρά να σταματήσουν μια επίθεση μεγάλης κλίμακας που οδήγησε στη δολοφονία εκατοντάδων πολιτών.
Επιπλέον, η επιχείρηση της Χαμάς προκάλεσε την κατάρρευση της ισραηλινής «σωρευτικής αποτροπής» (cumulative deterrence) που είχε οικοδομηθεί τα τελευταία τριάντα χρόνια. Η σωρευτική αποτροπή στηρίζεται στη δυσαναλογία της αντίδρασης του αποτρέποντος (Ισραήλ) εναντίον ενός αντιπάλου (Χαμάς) που παραβιάζει συνεχώς τις κόκκινες γραμμές. Σκοπός είναι να αλλάξει η συμπεριφορά του επιτιθέμενου μακροπρόθεσμα λόγω της εξάντλησής του. Το συγκεκριμένο είδος θεωρείται πιο κατάλληλο για την περίπτωση που η απειλή προέρχεται από μη κρατικούς δρώντες.
Ούτως ή άλλως, η αποτροπή εναντίον ισλαμιστικών ένοπλων οργανώσεων θεωρείται μια σχετική έννοια. Δεν είναι εφικτό να αποτραπούν όλες οι τρομοκρατικές επιθέσεις. Εντούτοις, ορισμένες μελέτες έχουν υποστηρίξει ότι ακόμη και οι μη κρατικοί δρώντες συνυπολογίζουν το δυνητικό κόστος μιας επίθεσης. Αυτή τη φορά, όμως, η Χαμάς λειτούργησε με έναν απροσδόκητο τρόπο που καταδεικνύει τον κυρίαρχο ρόλο της ιδεολογίας στη χάραξη της στρατιωτικής της στρατηγικής. Αν και η ηγεσία της ισλαμιστικής οργάνωσης γνώριζε ότι το Ισραήλ θα αντιδράσει με όλη του την ισχύ, τελικά προχώρησε στην αιφνιδιαστική επίθεση.
Τα στρατιωτικά διδάγματα από την ισραηλινή χερσαία επιχείρηση που εξελίσσεται στην πόλη της Γάζας είναι σημαντικά, αλλά πρέπει να ιδωθούν από την κατάλληλη οπτική γωνία. Το επιχειρησιακό περιβάλλον όπου καλούνται να δράσουν οι ισραηλινές δυνάμεις είναι ιδιαίτερα αντίξοο. Ο πόλεμος εντός πόλεων είναι κυριολεκτικά ο εφιάλτης κάθε τακτικού στρατού, επειδή ο αμυνόμενος έχει το τακτικό πλεονέκτημα. Μέσα στο αστικό περιβάλλον, ολιγομελείς ομάδες μπορούν με ευκολία να στήνουν ενέδρες και να χτυπούν με αντιαρματικούς πυραύλους εχθρικούς στόχους. Ταυτόχρονα, η Χαμάς έχει μετατρέψει τους αμάχους σε «ανθρώπινες ασπίδες» για να κινητοποιήσει τη διεθνή κοινή γνώμη εναντίον της ισραηλινής ηγεσίας.
Σε κάθε περίπτωση, η ισραηλινή στρατιωτική στρατηγική εδράζεται σε ένα επιθετικό πνεύμα που επιδιώκει τη συντριπτική ήττα του αντιπάλου. Η ισραηλινή στρατιωτική φιλοσοφία περί άμυνας και επίθεσης κωδικοποιήθηκε επίσημα το 2015, όταν εκπονήθηκε το νέο δόγμα των ενόπλων δυνάμεων. Εκεί δηλώνεται ότι «η βασική υπόθεση είναι ότι ο εχθρός δεν μπορεί να νικηθεί μέσω μιας αμυντικής στάσης. Ως εκ τούτου, είναι απαραίτητη η χρήση βίας σε μια επιθετική στάση για να επιτευχθούν ξεκάθαρα στρατιωτικά αποτελέσματα». Από την ισραηλινή σκοπιά, η επίθεση υπερτερεί της άμυνας.
Πριν από την εκπόνηση του επίσημου δόγματος, το Ισραήλ είχε άτυπα υιοθετήσει το «δόγμα Dahiya» – πρόκειται για τα προάστια της νότιας Βηρυτού που ελέγχονται από τη Χεζμπολάχ. Κατά τη διάρκεια του Πολέμου των 33 Ημερών, η ισραηλινή αεροπορία ισοπέδωσε το συγκεκριμένο κομμάτι της λιβανέζικης πρωτεύουσας. Τον Οκτώβριο του 2008, ο αρχηγός ΓΕΕΘΑ Γκάντι Εϊζενκοτ δήλωσε πως ό,τι συνέβη στη νότια Βηρυτό θα συμβεί «σε κάθε χωριό από το οποίο έπεσαν πυροβολισμοί προς την κατεύθυνση του Ισραήλ. Θα ασκήσουμε δυσανάλογη δύναμη εναντίον [τους] και θα προκαλέσουμε τεράστιες ζημιές και καταστροφές». Από ό,τι φαίνεται, η ισραηλινή πολιτική και στρατιωτική ηγεσία έχει υιοθετήσει ξανά το συγκεκριμένο δόγμα για να αντιμετωπίσει τους ενόπλους της Χαμάς στη Λωρίδα της Γάζας.
Αυτό το στρατιωτικό δόγμα βασίζεται σε μια καρτεσιανή λογική που ουσιαστικά οδηγεί τους λήπτες αποφάσεων να κάνουν προβολή του εαυτού τους σε ηγεσίες που ενστερνίζονται μια πολύ διαφορετική θεώρηση των πραγμάτων. Δεν υπάρχει πάντα μία εκδοχή της πραγματικότητας. Τα ίδια μηνύματα μπορούν να ερμηνευτούν με διαφορετικούς τρόπους με βάση την ιστορία, τον πολιτισμό, τη θρησκεία ή την ιδεολογία της κάθε πλευράς. Στα μέσα της δεκαετίας του 1970, η Αντα Μπόζμαν άσκησε κριτική στη δυτικοκεντρική θεώρηση του πολέμου. Λόγω της επικράτησης του θετικισμού, ο παράγοντας θρησκεία συχνά παραμελείται από την ανάλυση των συγκρούσεων.
Ωστόσο, κάθε τρομοκρατική ενέργεια έχει μια πολιτική στόχευση που πρέπει να αναζητηθεί και να κατανοηθεί. Η επικείμενη ήττα της Χαμάς δεν πρόκειται να απαλλάξει το Ισραήλ από μια κλιμακούμενη πίεση της διεθνούς κοινότητας για δίκαιη επίλυση του παλαιστινιακού προβλήματος. Τίποτα δεν θα είναι το ίδιο από εδώ και πέρα στη Μέση Ανατολή.
*Ο κ. Μάνος Καραγιάννης είναι καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και Reader in International Security στο King’s College London. Το τελευταίο βιβλίο του «Αποτροπή και Αμυνα» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος.
(από την εφημερίδα "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ")