Οι υψηλές κερδοφόρες τιμές πετρελαίου προκάλεσαν τους παραγωγούς να απελευθερώσουν τα αποθέματά τους, αλλά οι εν λόγω ποσότητες αγοράστηκαν στη συνέχεια από κερδοσκόπους, οι οποίοι είναι τώρα «ενοικιαστές» των αποθεμάτων.
Πριν λίγες εβδομάδες, όταν οι τιμές πετρελαίου ενισχύονταν όλο και περισσότερο, το κύριο θέμα των συζητήσεων ήταν ο ρόλος που διαδραματίζουν τα οικονομικά στοιχεία και η κερδοσκοπία στην άνοδο των πετρελαϊκών τιμών.
Παρόλο που το αμερικανικό αργό έχει υποχωρήσει κατά 20% από το ρεκόρ που κατέγραψε στις 11 Ιουλίου, οι εν λόγω συζητήσεις δεν πρέπει να μπουν στο περιθώριο, καθώς υπάρχουν σαφείς υπαινιγμοί ότι οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι προσπαθούν να τις αγνοήσουν.
Φυσικά, εάν οι υψηλότερες τιμές οφείλονται στα οικονομικά θεμέλια, οι αγορές πετρελαίου κινούνται ανάλογα. Εάν όμως οφείλονται στην κερδοσκοπία, τότε οι αξιωματούχοι - κερδοσκόποι πρέπει να λάβουν δραστικά μέτρα, προκειμένου να περιοριστεί το τεράστιο κόστος που έχουν επιβάλει στην παγκόσμια οικονομία.
Όταν λοιπόν, συγκεντρωθούν όλα τα απαραίτητα στοιχεία, τότε μπορεί να θεωρηθεί η κερδοσκοπία υπαίτια για την ενίσχυση των τιμών. Ενώ οι περισσότεροι συναλλασσόμενοι διαμαρτύρονται για την άνθηση της κερδοσκοπίας, οι οικονομολόγοι εστιάζουν την προσοχή τους στα οικονομικά στοιχεία.
Ένα επιχείρημα που χρησιμοποιείται συχνά από τους οικονομολόγους είναι ότι οι υψηλές τιμές πετρελαίου οφείλονται στο εξασθενημένο αμερικανικό νόμισμα. Επειδή η αξία του πετρελαίου υπολογίζεται σε δολάρια, το εξασθενημένο δολάριο καθιστά το πετρέλαιο φθηνότερο για τις υπόλοιπες χώρες, στις οποίες έχει αυξηθεί η ζήτηση.
Ένα δεύτερο επιχείρημα που ακούγεται εξίσου συχνά είναι ότι οι ανοδικές τάσεις του πετρελαίου οφείλονται στα χαμηλά επιτόκια και στις προβλέψεις για περαιτέρω αύξηση των τιμών μακροπρόθεσμα. Το γεγονός αυτό συντελεί στη μείωση της προσφοράς, καθώς οι παραγωγοί αποθηκεύουν το πετρέλαιο, προκειμένου να το διοχετεύσουν στην αγορά αργότερα, σε υψηλότερες τιμές.
Το τρίτο επιχείρημα είναι ότι εάν η κερδοσκοπία ήταν υπεύθυνη για την αύξηση των τιμών, τότε θα ενισχύονταν τα αποθέματα, καθώς οι κερδοσκόποι δεν καταναλώνουν πετρέλαιο, αλλά αντίθετα το αποθηκεύουν για να το πωλήσουν αργότερα. Μέχρι τώρα δεν έχει παρατηρηθεί αύξηση αποθεμάτων, οπότε δεν υπάρχει και κερδοσκοπία.
Κανένα από τα τρία επιχειρήματα δεν ευσταθεί. Η τιμή του πετρελαίου έχει αρχίσει να κινείται ανοδικά, προτού το δολάριο αρχίσει την πτωτική του πορεία. Αυτό σημαίνει ότι οι τιμές του αργού έχουν ενισχυθεί σε άλλα κράτη, στα οποία θα έπρεπε κανονικά η ζήτηση να έχει υποχωρήσει και όχι να έχει αυξηθεί.
Επιπλέον, το πετρέλαιο ευθύνεται για την εξασθένηση του αμερικανικού νομίσματος, και όχι το αντίθετο. Αυτό συμβαίνει γιατί οι υψηλές τιμές πετρελαίου προκαλούν την ενίσχυση του πληθωρισμού στις Ηνωμένες Πολιτείες, επιδεινώνοντας παράλληλα το εμπορικό έλλειμμα και αυξάνοντας τις πιθανότητες για ύφεση της αμερικανικής οικονομίας, καθώς αυξάνεται η φορολογία στις καταναλωτικές δαπάνες.
Την ίδια στιγμή δεν έχει παρατηρηθεί καμία ασυνήθιστη μείωση της παραγωγής, αναφερόμενος ως προς το δεύτερο επιχείρημα. Αντίθετα, η ραγδαία άνοδος των τιμών προσέφεραν στους ανεξάρτητους παραγωγούς ένα επιπλέον κίνητρο για να προχωρήσουν σε αύξηση της προσφοράς τους. Η τελευταία φορά, που το πετρέλαιο άγγιξε τα τωρινά επίπεδα, ήταν το 1980, γεγονός που αποδεικνύει ότι η αποθήκευση του αργού στο έδαφος, μπορεί να αποδειχτεί μεγάλο λάθος.
Ο ΟΠΕΚ συγχρόνως έχει ισχυρά συμφέροντα για να διατηρήσει σταθερά τα επίπεδα της παραγωγής. Θέλει να κρατήσει τις τιμές χαμηλά προκειμένου να διατηρηθεί το ενδιαφέρον των επενδυτών για το πετρέλαιο για να μην στραφούν σε εναλλακτικές μορφές ενέργειας. Επομένως το επιχείρημα περί αποθήκευσης μάλλον έχει αποτύχει να αναγνωρίσει διαφορετικά είδη αποθεμάτων.
Το συμπέρασμα είναι λοιπόν ότι οι υψηλές κερδοφόρες τιμές προκάλεσαν τους παραγωγούς να απελευθερώσουν τα αποθέματα, αλλά οι εν λόγω ποσότητες αγοράστηκαν στην συνέχεια από κερδοσκόπους , οι οποίοι είναι τώρα «ενοικιαστές» των αποθεμάτων. Οι κερδοσκόποι καθοδηγούν τις τιμές και παράλληλα αυξάνουν τα αποθέματα, ακόμα και όταν τα συνολικά εμπορικά αποθέματα παραμένουν σχεδόν αμετάβλητα.
Επιπλέον, η κερδοσκοπία των πετρελαϊκών αγορών μπορεί να έχει προκαλέσει τον «απόηχο» της κερδοσκοπίας, βάσει της οποίας οι καταναλωτές αγοράζουν διυλισμένα προϊόντα, προκειμένου να προστατευτούν από τη μελλοντική άνοδο των τιμών. Στη συνέχεια μεταφέρουν τις εν λόγω ποσότητες σε λειτουργικούς χώρους, αυξάνοντας τα συνολικά διυλισμένα αποθέματα, χωρίς όμως αυτή η αύξηση να συγκαταλέγεται στα αναφερόμενα εμπορικά αποθέματα.
Για να αποδειχθεί ότι η κερδοσκοπία είναι υπεύθυνη για την άνοδο των τιμών, είναι σαφώς δύσκολο, καθώς σχεδόν πάντα συμβαίνει πίσω από ισχυρά θεμέλια. Ωστόσο υπάρχουν αξιόλογα στοιχεία που μπορούν να αποδείξουν ότι στις πετρελαϊκές αγορές σήμερα η κερδοσκοπία ακμάζει.
Ένα βασικό στοιχείο είναι ότι έχει αλλάξει ο χαρακτήρας των διαπραγματεύσεων, καθώς στους κερδοσκόπους (χρηματοοικονομικοί όμιλοι και αντισταθμιστικά ταμεία) αναλογεί περίπου το 70% των συναλλαγών. Σημειώνεται ότι πριν επτά χρόνια το αντίστοιχο ποσοστό ανερχόταν στο 37%.
Παράλληλα δεν έχουν σημειωθεί αλλαγές στην ζήτηση και στην προσφορά, που να δικαιολογούν ενδεχομένως την ραγδαία άνοδο των τιμών. Επιπλέον, η «συμπεριφορά» των τιμών πετρελαίου είναι απόλυτα σύμφωνη με την κερδοσκοπία. Τον Ιούνιο, το αργό υποχώρησε μέσα σε μία ημέρα 11 δολάρια και τον Ιούλιο κατέγραψε πτώση της τάξεως των 15 δολαρίων μέσα σε τρεις ημέρες. Αυτή η ρευστότητα δεν ταιριάζει σε μια αγορά που στηρίζεται πάνω σε γερά θεμέλια.
Παρά το μέγεθος της αγοράς, η κερδοσκοπία μπορεί να επηρεάσει τις τιμές, λόγω της ανελαστικότητας της ζήτησης και της προσφοράς. Η ζήτηση, συγκεκριμένα του πετρελαίου, είναι δύσκολο να αλλάξει, λόγω της αδράνειας και της καθορισμένης τεχνολογίας, ενώ παράλληλα η αλλαγή της προσαρμογής της προσφοράς χρειάζεται μεγάλο χρονικό διάστημα. Τα χαρακτηριστικά αυτά καθιστούν την πετρελαϊκή αγορά ευάλωτη στην κερδοσκοπία.
Αυτές οι αγορές κερδοσκοπίας πρέπει να καταγράφονται στα επίσημα αποθέματα, καθώς οι εν λόγω αγορές αντιστοιχούν σε μικρό μερίδιο της συνολικής αγοράς και καθώς το παγκόσμιο σύστημα αποθεμάτων έχει μεγάλα περιθώρια προσαρμογής. Επομένως οι στρατηγικές κερδοσκοπίας μπορούν να αντέξουν μεγάλο χρονικό διάστημα προτού τα οικονομικά στοιχεία τις καταρρίψουν, όπως φαίνεται ότι έχει αρχίσει να συμβαίνει την τελευταία περίοδο.
Με τις τιμές σταδιακά να υποχωρούν, η επιτακτική ανάγκη της άμεσης δράσης έχει την τάση σιγά σιγά να ξεχνιέται. Αυτή είναι η αιτία για την ύπαρξη του αποτυχημένου καθεστώτος. Αφήνοντας αμετάβλητο το τρέχον σύστημα σημαίνει ότι η παγκόσμια οικονομική αστάθεια θα διαιωνίζεται και τελικά η κερδοσκοπία δεν θα αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά ποτέ.
Απλά ας αναλογιστούμε, πώς αυτή η σύντομη περίοδος συνέβαλε στην ενίσχυση του πληθωρισμού παγκοσμίως, στην μείωση των εισοδημάτων, στην εξασθένηση του δολαρίου, στην επιδείνωση του αμερικανικού εμπορικού ελλείμματος, στην παγκόσμια χρηματοοικονομική αστάθεια και στην αύξηση των πιθανοτήτων για παγκόσμια ύφεση. Όλα αυτά αποτελούν ένα συνταρακτικό κατηγορητήριο, το οποίο αξίζει την άμεση πολιτική δράση.
Ο Τόμας Πάλεϊ είναι κορυφαίος οικονομολόγος της σινοαμερικανικής Επιτροπής Ελέγχου για ζητήματα Οικονομικών και Ασφαλείας και συγγραφέας του βιβλίου «Post-Keynesian Economics».
(Από την εφημερίδα Η ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ, 06/08/2008)