Η πιθανότητα να πάει περισσότερο αέριο στην Ευρώπη από την Ανατολική Μεσόγειο είναι χαμηλή, τουλάχιστον στο εγγύς μέλλον, παρά το γεγονός ότι η περιοχή είναι παραγωγική σε φυσικό αέριο (Εικόνα 1). Στην πραγματικότητα, είναι ακριβώς το αντίθετο. Η Αίγυπτος μόλις σταμάτησε τις εξαγωγές LNG στην Ευρώπη.
• Η ενεργειακή κατάσταση στην Αίγυπτο είναι τραγική:
- Δεν έχει αρκετό φυσικό αέριο ούτε για να καλύψει τη ζήτηση της εγχώριας κατανάλωσης
- Η γεώτρηση Orion της Eni’s ήταν η τελευταία αποτυχία
- Το κοίτασμα Zohr έχει μόνο περίπου 5 tcf, με παραγωγή περίπου τη μισή της χωρητικότητας των υποδομών του
- Η Chevron θα προσπαθήσει να επιταχύνει την ανάπτυξη του κοιτάσματος Nargis, αλλά δεν θα λύσει το πρόβλημα της Αιγύπτου – ακόμα κι αυτό καθυστερεί
- Η Αίγυπτος φέρνει FSRU για εισαγωγή LNG αυτό το καλοκαίρι, για να περιορίσει τις διακοπές ρεύματος
• Το Ισραήλ παρέχει υποστήριξη στην Αίγυπτο, αλλά εντός των ορίων:
- Εξήγαγε 8,6 bcm το 2023 και σχεδιάζει να το αυξήσει σε 21 bcm έως το 2028
- Αλλά είναι απίθανο να αυξηθούν περαιτέρω οι εξαγωγές φυσικού αερίου από το Ισραήλ προς την Αίγυπτο
- Η Chevron είναι απασχολημένη με τις επεκτάσεις των κοιτασμάτων Tamar και Leviathan
- Ο πόλεμος της Γάζας δεν έχει άμεσο αντίκτυπο στις εξελίξεις του φυσικού αερίου στο Ισραήλ ή στην περιοχή, αλλά οι εταιρείες πετρελαίου και φυσικού αερίου σταθμίζουν τους κινδύνους και είναι πιο προσεκτικές
• Στην Κύπρο η κατάσταση του φυσικού αερίου είναι μικτή:
- Μετά τις ενθαρρυντικές ενδείξεις ότι η ανάπτυξη του κοιτάσματος Αφροδίτη πρόκειται να προχωρήσει, έχει πλήξει άλλο ένα εμπόδιο, με την κυβέρνηση να μην αποδέχεται το αναθεωρημένο σχέδιο της Chevron και να της δίνει προθεσμία έξι μηνών για να επανέλθει με δέσμευση να ξεκινήσει το FEED με βάση ένα αναπτυξιακό σχέδιο του 2019
- Φαίνεται πλέον πολύ πιθανό ότι η Eni θα ηγηθεί των εξαγωγών φυσικού αερίου, από την Cronos στο τεμάχιο 6 (Εικόνα 1)
- Η Eni ελπίζει να μεταφέρει το φυσικό αέριο απευθείας στις εγκαταστάσεις επεξεργασίας του Zohr και από εκεί στη Damietta για εξαγωγές LNG στην Ιταλία
- Όμως η EGAS αγοράζει όλο το φυσικό αέριο στην Αίγυπτο, καθιστώντας πολύ πιθανό ότι κάποιο -αν όχι όλο- φυσικό αέριο από το Cronos θα καταλήξει να τροφοδοτεί την εγχώρια αγορά της Αιγύπτου
Εικόνα 1: Κοιτάσματα φυσικού αερίου Ανατολικής Μεσογείου
Η Κύπρος θα μπορούσε ενδεχομένως να επανεμφανιστεί ως βάση για την κατασκευή μιας εγκατάστασης υγροποίησης LNG για το κυπριακό και επίσης το ισραηλινό αέριο -επιστρέφοντας στα σχέδια του 2013- αν και προς το παρόν αυτό δεν είναι στο τραπέζι.
Τα ενεργειακά δεινά της Αιγύπτου
Η υποβολή του επικαιροποιημένου σχεδίου ανάπτυξης του φυσικού αερίου του Αφροδίτη από τη Chevron στις αρχές Απριλίου και η επακόλουθη δήλωση του υπουργού Ενέργειας κ. Παπαναστασίου ότι οι προηγούμενες «δυσκολίες ξεπεράστηκαν», θεωρήθηκαν καλά νέα όχι μόνο για την Κύπρο αλλά και για την Αίγυπτο. Αλλά στη συνέχεια το σχέδιο δεν εγκρίθηκε και τώρα πρέπει να περιμένουμε έξι μήνες, τον χρόνο που δόθηκε στη Chevron για να απαντήσει και να επιβεβαιώσει την ετοιμότητά του να προχωρήσει στη σχεδίαση FEED, για να δούμε τι θα γίνει.
Μέχρι πέρυσι η Αίγυπτος ήταν εξαγωγέας LNG. Όμως, η αυξανόμενη εγχώρια ζήτηση και η τριετής συνεχής μείωση της παραγωγής φυσικού αερίου έχουν πλέον σταματήσει σε αυτό. Από την κορύφωσή της το 2021, η παραγωγή φυσικού αερίου της Αιγύπτου έχει μειωθεί από σχεδόν 200 εκατομμύρια κυβικά μέτρα την ημέρα (mcm/d) σε λιγότερο από 150 mcm/d τώρα, παραμένοντας σε ταχεία πτώση χωρίς κανένα σημάδι ανάκαμψης. Αυτό ισοδυναμεί με μέση ετήσια μείωση της παραγωγής φυσικού αερίου κατά 8 bcm/έτος.
Και αυτό συμβαίνει σε μια περόοδο που η γρήγορη αύξηση του πληθυσμού σημαίνει ότι η ενεργειακή ζήτηση της Αιγύπτου θα συνεχίσει να αυξάνεται. Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας μπορούν να βοηθήσουν, αλλά θα χρειαστεί χρόνος για να γίνει αισθητός ο αντίκτυπός τους.
Κατά τη διάρκεια των καυτών καλοκαιρινών μηνών η εγχώρια ζήτηση για φυσικό αέριο αναμένεται να προσεγγίσει τα 200 mcm/d, λόγω χρήσης για ψύξη για αποφυγή υπερβολικής ζέστης. Η Αίγυπτος θα δυσκολευτεί να το προσφέρει αυτό, ακόμη και με εισαγωγές φυσικού αερίου από το Ισραήλ.
Αυτές οι προκλητικές και πολύ δύσκολες εξελίξεις έχουν μετατρέψει τη χώρα από εξαγωγέα σε εισαγωγέα LNG, για άλλη μια φορά.
Η τελευταία φορά που συνέβη αυτό ήταν το 2015-2017, αλλά η ανακάλυψη του ᾽γιγαντιαίου᾽ κοιτάσματος Zohr το 2015 το ανέτρεψε. Όχι μόνο η Αίγυπτος σταμάτησε να εισάγει LNG το 2018, μετά την έναρξη της παραγωγής φυσικού αερίου στο Zohr το 2017, αλλά έως το 2021/2022 οι εξαγωγές LNG της αυξήθηκαν στα 9 bcm/έτος. Με τις υψηλές τιμές του φυσικού αερίου, αυτές οι εξαγωγές έφεραν $8 δισεκατομμύρια δολάρια κέρδη στη χώρα, απαραίτητα έσοδα το 2022.
Αυτό όμως δεν έμελλε να διαρκέσει. Η πτώση στην παραγωγή φυσικού αερίου μείωσε τις εξαγωγές LNG κατά πάνω από 50% το 2023. Η παραγωγή φυσικού αερίου στο Zohr έχει πλέον πέσει σε περίπου 56 mcm/d και αναμένεται να μειωθεί περαιτέρω στα 45 mcm/d -το μισό της σχεδιασμένης χωρητικότητας- έως το τέλος του 2024. Ως αποτέλεσμα, οι εξαγωγές LNG συρρικνώθηκαν σε πολύ χαμηλά επίπεδα, και τώρα σταμἀτησαν.
Ακόμη πιο σημαντικό, το Zohr υπολογίζεται τώρα ότι διαθέτει αποδεδειγμένα αποθέματα μόνο 275 bcm, κάτω από το ένα τρίτο των 850 bcm επί τόπου αποθεμάτων που ανακοίνωσε η Eni όταν ανακαλύφθηκε το κοίτασμα το 2016. Σε αυτό το επίπεδο, το Zohr κατατάσσεται πίσω από το Leviathan, με αποδεδειγμένα αποθέματα 480 bcm, και Tamar, με 315bcm, του Ισραήλ. Με βάση την ποσότητα φυσικού αερίου που έχει παραχθεί μέχρι στιγμής, τα εναπομείναντα αποθέματα φυσικού αερίου του Zohr έχουν τώρα αναθεωρηθεί προς τα κάτω σε περίπου 142 bcm, περιορίζοντας την παραγωγή στα μέσα της δεκαετίας του 2030, αφήνοντας την Αίγυπτο με τεράστιο πρόβλημα.
Και υπάρχουν και άλλα άσχημα νέα. Η υψηλών προσδοκιών γεώτρηση Orion της Eni νωρίτερα φέτος ήταν ανεπιτυχής. Η Αίγυπτος εξακολουθεί να χρειάζεται απεγνωσμένα μια σημαντική ανακάλυψη φυσικού αερίου για να στηρίξει τη φθίνουσα παραγωγή της.
Ως αποτέλεσμα, είναι απίθανο η Αίγυπτος να μπορέσει να εξάγει LNG στην Ευρώπη αυτό το καλοκαίρι και πιθανότατα και μετά, τη στιγμή που, λόγω της δεινής οικονομικής κατάστασής της, τέτοιες εξαγωγές θα είχαν εξασφαλίσει στη χώρα τα τόσο απαραίτητα έσοδα. Και επιπλέον, οι ελλείψεις φυσικού αερίου είναι η αιτία για συχνές διακοπές ρεύματος.
Δεδομένων των οικονομικών προβλημάτων της, η Αίγυπτος αντιμετωπίζει επίσης δυσκολίες να πληρώσει στις εταιρείες πετρελαίου και φυσικού αερίου χρήματα που οφείλονται για προμήθειες φυσικού αερίου, που ανέρχονται σε περίπου $1,5 δισεκατομμύρια δολάρια. Το εξωτερικό χρέος της χώρας είναι $165 δισ. δολάρια.
Ωστόσο, το ΔΝΤ, η Παγκόσμια Τράπεζα, η ΕΕ και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα ήρθαν να το σώσουν με οικονομική στήριξη σχεδόν $50 δισεκατομμυρίων δολαρίων.
Αλλά η Chevron μπορεί να έρχεται στη διάσωση. Σχεδιάζει να επενδύσει $3 δισεκατομμύρια δολάρια σε δύο χρόνια, ξεκινώντας από το 1ο εξάμηνο του 2024, για την ανάπτυξη του κοιτάσματος αερίου Nargis που ανακάλυψε με την Eni στην υπεράκτια (Εικόνα 2). Αλλά ακόμη και για αυτό τα νέα δεν είναι καλά. Το φυσικό αέριο που υπάρχει στο κοίτασμα σήμερα εκτιμάται ότι είναι μικρότερο από 80 bcm, σε σύγκριση με τις αρχικές εκτιμήσεις αποθεμάτων κοντά στα 100 bcm και η ανάπτυξη ενδέχεται να καθυστερήσει μέχρι το επόμενο έτος.
Εικόνα 2: Κοίτασμα φυσικού αερίου Nargis στην αιγυπτιακή ΑΟΖ
Εν τω μεταξύ, σε μια σημαντική αλλαγή, η Αίγυπτος προμηθεύεται fast-track FSRU για να επιτρέψει την εισαγωγή LNG και να εξασφαλίσει επαρκή παροχή φυσικού αερίου για ψύξη κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Έχει ήδη εισαγάγει δύο φορτία LNG φέτος. Χωρίς τέτοιες εισαγωγές, η χώρα κινδυνεύει να αντιμετωπίσει σοβαρές διακοπές ηλεκτρικού ρεύματος.
Συμφώνησε να χρησιμοποιήσει το FSRU της Ιορδανίας στην Άκαμπα και έκλεισε μια συμφωνία για τη μίσθωση ενός FSRU από τη Νορβηγική Hoegh.
Επιπλέον, τα μέτρα που έλαβε πρόσφατα η κυβέρνηση θα μπορούσαν ενδεχομένως να αυξήσουν τις ανακαλύψεις και την παραγωγή κοιτασμάτων φυσικού αερίου και έτσι να περιορίσουν τελικά την ανάγκη για εισαγωγές. Αλλά αυτό θα πάρει χρόνο.
Ωστόσο, προκειμένου να διασφαλιστεί μακροπρόθεσμη ενεργειακή ασφάλεια, η Αίγυπτος χρειάζεται ακόμη περισσότερο φυσικό αέριο. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι εξαγωγές από την Κύπρο έχουν αποκτήσει τέτοια σημασία και επείγουσα ανάγκη.
Ισραήλ
Η Chevron επεκτείνει ετην παραγωγή φυσικού αερίου από το Tamar και Leviathan στο Ισραήλ (Εικόνα 3), με το μεγαλύτερο μέρος να δεσμεύεται για εξαγωγή στην Αίγυπτο. Παρά τις πολιτικές εντάσεις λόγω του πολέμου στη Γάζα, το Ισραήλ αύξησε τις εξαγωγές του φυσικού αερίου στην Αίγυπτο σε 8,6 bcm το 2023 και αυτές αναμένεται να ξεπεράσουν τα 21 bcm/έτος μέχρι το 2028.
Εικόνα 3: Ισραηλινά κοιτάσματα φυσικού αερίου
Ακόμη και μετά από αυτές τις εξαγωγές, το Ισραήλ θα εξακολουθεί να έχει περίπου 8-10 bcm πλεονάζουσα ικανότητα για εξαγωγή. Με τη Chevron να έχει εγκαταλείψει την ιδέα να κατασκευάσει ένα FLNG πάνω από το Leviathan και η BP και η ADNOC να έχουν παγοποιήσει την προσφορά τους για να πάρουν το 50% της NewMed, το Ισραήλ θα είναι απρόθυμο να το εξάγει ακόμα περισσότερο φυσικό αέριο στην Αίγυπτο και θα αναζητήσει άλλες εξαγωγικές αγορές. Μια επιλογή είναι να αναβιώσει η ιδέα να γίνει αυτό μέσω ενός τερματικού LNG στην Κύπρο.
Ευκαιρία για την Κύπρο
Αυτές οι εξελίξεις παρέχουν στην Κύπρο την ευκαιρία να εξάγει φυσικό αέριο στη δεκτική αγορά της Αιγύπτου και στη διαδικασία να αποκτήσει σημαντικό πολιτικό κεφάλαιο. Αυτή είναι μια πρωταρχική περίπτωση όπου «η ενέργεια μπορεί να διευκολύνει την ειρήνη, τη σταθερότητα και την ευημερία στην περιοχή».
Το φυσικό αέριο είναι κρίσιμο για τη μελλοντική ενεργειακή ασφάλεια της Αιγύπτου αλλά και για την πολιτική της σταθερότητα. Οι επαναλαμβανόμενες ελλείψεις φυσικού αερίου και καυσίμων και οι διακοπές ρεύματος συνέβαλαν στην πτώση του προέδρου Μόρσι το 2011. Αυτό βαραίνει πολύ στο μυαλό των ηγεμόνων της Αιγύπτου.
Η Αίγυπτος και η Κύπρος έχουν ιστορικούς δεσμούς φιλίας και συνεργασίας που χρονολογούνται από την αρχαιότητα. Η εξαγωγή φυσικού αερίου από την Κύπρο στην Αίγυπτο μπορεί να ενισχύσει αυτούς τους δεσμούς, με τον ίδιο τρόπο που η εξαγωγή ισραηλινού φυσικού αερίου έφερε την Αίγυπτο και το Ισραήλ πιο κοντά, ακόμη και εν μέσω του πολέμου της Γάζας.
Μεταξύ Αφροδίτης και Κρόνος, η Κύπρος έχει τη δυνατότητα να εξάγει έως και 10 bcm/έτος στην Αίγυπτο, ξεκινώντας από το 2027/2028, εφόσον ληφθούν αποφάσεις φέτος. Αυτό μπορεί να κάνει τη διαφορά στη διασφάλιση της μελλοντικής ενεργειακής ασφάλειας της Αιγύπτου. Το υπουργείο ενέργειας της Κύπρου θα πρέπει να επισπεύσει τη διαδικασία λήψης αποφάσεων και να διευκολύνει την ταχεία ανάπτυξη αυτών των έργων.
Ωστόσο, υπάρχει ανησυχία ότι η κοινοπραξία Chevron, Shell και NewMed παίζει με τον χρόνο και μπορεί να μην βιάζεται να ξεκινήσει σύντομα την ανάπτυξη. Αυτό εξηγεί την απάντηση του υπουργού όταν ρωτήθηκε «αν υπάρχει χρονοδιάγραμμα για να απαντηθεί στη βελτιωμένη πρόταση της Chevron». Άφησε τα πράγματα ανοιχτά, κάνοντας λόγο για «έναρξη σχεδιασμού» ώστε η κοινοπραξία «να μας δώσει μια κατεύθυνση και κάποιο χρονοδιάγραμμα για την εκμετάλλευση του κοιτάσματος».
Η ανάπτυξη των ανακαλύψεων στο τεμάχιο 6 και η εξαγωγή στην Αίγυπτο ενδέχεται να προχωρήσουν ταχύτερα. Ο Διευθύνων Σύμβουλος της Eni, Claudio Descalzi, είχε συνάντηση με τον Πρόεδρο Χριστοδουλίδη στα τέλη Απριλίου, κατά την οποία συζήτησαν τις προτάσεις της Eni για τα σχέδια ανάπτυξης και παραγωγής για το Cronos I και II. Η Eni ανέλαβε να επιταχύνει την ανάπτυξη για εξαγωγή στην Αίγυπτο χρησιμοποιώντας τις υποχρησιμοποιούμενες εγκαταστάσεις της Zohr. Μέρος του φυσικού αερίου μπορεί να υγροποιηθεί στη Damietta για εξαγωγή στην Ιταλία.
Ο υπουργός ενέργειας της Κύπρου δήλωσε ότι η ExxonMobil έχει εντοπίσει νέους στόχους στα τεμάχια 5 και 10 και σχεδιάζει να πραγματοποιήσει γεωτρήσεις αργότερα φέτος ή του χρόνου. Είπε ότι υπάρχουν ελπιδοφόρες ενδείξεις για ανακαλύψεις στο τεμάχιο 5. Η ExxonMobil σχεδιάζει επίσης νέα επιβεβαιωτική γεώτρηση στο Γλαύκος, που υπολογίζεται να περιέχει 5 tcf ,στο τεμάχιο 10 το 2024.
Η στρατηγική της ExxonMobil στην Κύπρο βασίζεται σε υψηλό ρίσκο-υψηλή ανταμοιβή. Έχει ήδη επισημάνει ότι εάν οι γεωτρήσεις είναι επιτυχείς, μπορεί να εξετάσει το ενδεχόμενο εξαγωγής του φυσικού αερίου σε παγκόσμιες και ευρωπαϊκές αγορές με την κατασκευή ενός νέου τερματικού σταθμού LNG στην Κύπρο. Αλλά το νωρίτερο που θα μπορούσε να συμβεί αυτό είναι στις αρχές της δεκαετίας του 2030.
Οι επόμενοι μήνες θα είναι κρίσιμοι για την υλοποίηση των πολυσυζητημένων σχεδίων ανάπτυξης και εξαγωγής κυπριακού φυσικού αερίου. Όμως, δεδομένης της προηγούμενης ιστορίας της δημιουργίας ελπίδων, μόνο για να δούμε σχέδια να έρχονται και να φεύγουν με το φυσικό αέριο να παραμένει στον βυθό της θάλασσας, στην καλύτερη περίπτωση θα πρέπει να παραμείνουμε προσεκτικά αισιόδοξοι.
*Senior Fellow Global Energy Center, Atlantic Council