της Ισλαμικής Δημοκρατίας στην πραγματικότητα έχει εισέλθει σε μια περίοδο σημαντικής αλλαγής. Καθώς οι φατρίες προετοιμάζονται για τη μάχη για να διαδεχθούν τον ηλικιωμένο ανώτατο ηγέτη Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, το μέλλον του καθεστώτος διαμορφώνεται όλο και περισσότερο από τις ένοπλες δυνάμεις και τους σκληροπυρηνικούς τους.
Η πολιτική ρευστότητα έχει γίνει ένας κρίσιμος παράγοντας για την ασφάλεια της Μέσης Ανατολής, καθώς η επί δεκαετίες εχθρότητα του Ιράν με το Ισραήλ έφτασε σε επικίνδυνα νέα ύψη τις τελευταίες εβδομάδες. Καθώς η κρίση ξετυλίγεται, ένα κρίσιμο ερώτημα για την περιοχή είναι: ποιος αποφασίζει για το Ιράν;
Έχει ο Χαμενεΐ την τελική εξουσία λήψης αποφάσεων;
Ο Χαμενεΐ είναι αναμφισβήτητα ο κορυφαίος φορέας λήψης αποφάσεων για όλη τη μεγάλη εσωτερική και εξωτερική πολιτική. Ο 85χρονος απορρίπτει πολεμικά αυτό που αντιλαμβάνεται ως τυραννική Δύση, κυρίως τις ΗΠΑ και το Ισραήλ.
Λέει ότι ο ισλαμικός κόσμος πρέπει να είναι αυτοδύναμος στον αγώνα του για δικαιοσύνη και έχει υπερασπιστεί την εξωτερική και στρατιωτική πολιτική του Ιράν, καθώς και ένα αμφιλεγόμενο πυρηνικό πρόγραμμα που λέει ότι είναι καθαρά για ειρηνικούς σκοπούς, επικαλούμενος θρησκευτικά κείμενα.
Αλλά ο Χαμενεΐ είναι επίσης πραγματιστής και έχει λάβει υπόψη τις οδηγίες του προκατόχου του και μέντορά του Αγιατολάχ Ρουχολάχ Χομεϊνί ότι η επιβίωση του καθεστώτος υπερτερεί της σημασίας ακόμη και των βασικών ισλαμικών αρχών.
Ο Χαμενεΐ παίρνει υπολογίσιμα ρίσκα όταν οι αντίπαλοι περνούν τις κόκκινες γραμμές του. Αφού οι ΗΠΑ σκότωσαν το 2020 τον Κασέμ Σουλεϊμανί, τον αγαπημένο του διοικητή των Φρουρών της Επανάστασης, ενέκρινε μια πυραυλική επίθεση σε αμερικανική βάση στο Ιράκ που τραυμάτισε περισσότερους από 100 στρατιώτες, αλλά δεν προκάλεσε θάνατο.
Το τελευταίο του στοίχημα – μια απόκλιση από την καθιερωμένη προσέγγιση της «στρατηγικής υπομονής» – ακολούθησε μια ύποπτη ισραηλινή επίθεση στο προξενείο του Ιράν στη Δαμασκό την 1η Απριλίου. Θεωρώντας ότι ήταν μια επίθεση στο ιρανικό έδαφος, ο Χαμενεΐ ενέκρινε το πρώτο άμεσο χτύπημα του Ιράν στο Ισραήλ ως αντίποινα, ξεκινώντας ένα μπαράζ με περισσότερους από 300 πυραύλους και drones.
Ακόμη και αυτή η επίθεση, ωστόσο, θεωρήθηκε από την Τεχεράνη ως σχεδιασμένη για να περιορίσει την κλιμάκωση αποφεύγοντας μεγάλες απώλειες. Ιρανοί διπλωμάτες έστειλαν μηνύματα που προειδοποίησαν για τα αντίποινα, ενώ τόνισαν τον στόχο της αποτροπής. Μετά τις αντεπιθέσεις του Ισραήλ την Παρασκευή, η δημόσια απάντηση του Ιράν ήταν σιωπηλή, σηματοδοτώντας ότι το καθεστώς ήθελε να αποφύγει μια πλήρη σύγκρουση.
Παρά την ηλικία του, ο Χαμενεΐ παραμένει ενεργός, εκφωνώντας μακροσκελείς ομιλίες και εμφανιζόμενος στο κοινό μερικές φορές χωρίς το συνηθισμένο του ραβδί για να επιδείξει τη σωματική του υγεία. Ένας δεινός αναγνώστης της παγκόσμιας ιστορίας, φιλοσοφίας και λογοτεχνίας, ο Χαμενεΐ επιδιώκει να κάνει το Ιράν, το οποίο πολέμησε εναντίον του Ιράκ του Σαντάμ Χουσεΐν τη δεκαετία του 1980, την κατεξοχήν περιφερειακή δύναμη.
Διατηρεί τους σκληροπυρηνικούς σε σημαντικές θέσεις και έχει εκφράσει την ικανοποίησή του για τον Πρόεδρο Εμπραχίμ Ραϊσί, ο οποίος εξελέγη το 2021 με ρεκόρ χαμηλής συμμετοχής που θεωρήθηκε ως αντανάκλαση της δημόσιας δυσαρέσκειας. Σε αντίθεση με τους προηγούμενους αρχηγούς κυβερνήσεων, ο Ραϊσί δεν αμφισβήτησε τον ανώτατο ηγέτη και ακολούθησε πιστά τις οδηγίες του, ίσως για να τοποθετηθεί καλύτερα ως διάδοχος.
Είναι ο Χαμενεΐ υπό την κυριαρχία των Φρουρών της Επανάστασης;
Ο Χαμενεΐ ελέγχει το Σώμα των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης και έχει βοηθήσει να μετατραπούν στον πιο τρομερό θεσμό του Ιράν. Οι διοικητές των φρουρών είναι πιστοί σε αυτόν ως επικεφαλής των ενόπλων δυνάμεων και στην ιδεολογία του.
Αλλά ακούει τις συμβουλές τους, συμπεριλαμβανομένων των μη στρατιωτικών υποθέσεων. Οι Φρουροί χρησιμεύουν ως ο πρωταρχικός μηχανισμός του Χαμενεΐ για την άσκηση εξουσίας στο Ιράν και τη Μέση Ανατολή. Η επιρροή τους διατρέχει την εξωτερική πολιτική, την οικονομία, τα πολιτιστικά και κοινωνικά θέματα και την εσωτερική πολιτική, συμπεριλαμβανομένης της παρακολούθησης και της ανελέητης καταστολής της πολιτικής διαφωνίας. Στην ουσία είναι μια ισχυρή σκιώδης κυβέρνηση.
Πληγωμένος από τους αγώνες του Ιράν να εξασφαλίσει στρατιωτική τεχνολογία αιχμής κατά τη διάρκεια του μακροχρόνιου πολέμου του με το Ιράκ, ο Χαμενεΐ δέσμευσε τους Φρουρούς σε μια στρατηγική ασύμμετρου πολέμου, βρίσκοντας διαφορετικούς τρόπους για να πολεμήσει τους πιο συμβατικά ισχυρούς εχθρούς. Το Ιράν έχει εξουσιοδοτήσει δυνάμεις στον Λίβανο, τη Συρία, το Ιράκ και την Υεμένη, υποστήριξε Παλαιστίνιους μαχητές και ανέπτυξε βαλλιστικούς πυραύλους μεγάλου βεληνεκούς, drones και ταχύπλοα για να αντιμετωπίσει τους εχθρούς του.
Ο Χαμενεΐ και οι Φρουροί πιέζουν για πόλεμο πλήρους κλίμακας με τις ΗΠΑ ή το Ισραήλ;
Υιοθετώντας μια συγκρουσιακή στάση καθ’ όλη τη σχεδόν 35ετή θητεία του, ο Χαμενεΐ προσπάθησε να πολεμήσει συστηματικά και να υπονομεύσει τις ΗΠΑ και το Ισραήλ — αλλά χωρίς να προκαλέσει ανοιχτό πόλεμο.
Υποστηρίζοντας αντιπροσώπους όπως η Χαμάς και η Χεζμπολάχ σε όλη τη Μέση Ανατολή, έχει ορκιστεί να εκδιώξει τις ΗΠΑ από την περιοχή. Ενώ οι αμερικανικές υπηρεσίες πληροφοριών δεν βρήκαν στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι το Ιράν συμμετείχε στην επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου, η Τεχεράνη υποστήριξε τις επιθέσεις κατά του Ισραήλ για τον πόλεμο αντιποίνων στη Γάζα.
Ωστόσο, η Χεζμπολάχ του Λιβάνου, ο πιο σημαντικός πληρεξούσιος του Ιράν, έχει επιδείξει προσοχή στις αψιμαχίες της με το Ισραήλ, εκτοξεύοντας επανειλημμένα πυραύλους πάνω από τα σύνορα, ενώ δεν σταμάτησε την πλήρη σύγκρουση.
Η προσοχή του Χαμενεΐ για έναν πόλεμο πλήρους κλίμακας ισχύει επίσης για ορισμένους κορυφαίους Φρουρούς, οι οποίοι υπηρέτησαν κατά τη διάρκεια του πολέμου Ιράν-Ιράκ και τραυματίστηκαν ή έχασαν συντρόφους. Όταν το Ιράν εκτόξευσε πυραύλους στο Ισραήλ στις 13 Απριλίου, ήταν οι Φρουροί και όχι το υπουργείο Εξωτερικών που κάλεσε τον Ελβετό πρεσβευτή για να μεταφέρει ένα μήνυμα στις ΗΠΑ, σηματοδοτώντας την απροθυμία του Ιράν να κλιμακώσει τις εχθροπραξίες, σύμφωνα με υψηλόβαθμο αξιωματούχο.
Τι ρόλο παίζουν οι άλλοι κληρικοί του Ιράν στη λήψη αποφάσεων;
Οι κληρικοί του Ιράν παρέχουν θρησκευτική νομιμότητα στους ηγεμόνες της χώρας, συμπεριλαμβανομένου του ανώτατου ηγέτη, ο οποίος απαιτείται να είναι σιίτης μουσουλμάνος κληρικός. Αλλά οι περισσότεροι από αυτούς έχουν μικρή επιρροή στις καθημερινές αποφάσεις. Η Συνέλευση των Εμπειρογνωμόνων, που αποτελείται από 88 κληρικούς, είναι υπεύθυνη για τον διορισμό του επόμενου ηγέτη μετά το θάνατο του Χαμενεΐ. Υποτίθεται επίσης ότι παρακολουθεί τις ενέργειές του, αν και δεν έχει ασκήσει ποτέ καμία εποπτεία.
Κυρίως συγκεντρωμένοι στις ιερές πόλεις Κομ και Μασχάντ, οι κληρικοί δίνουν προτεραιότητα στις θρησκευτικές σπουδές και επικεντρώνονται σε πολιτιστικά και κοινωνικά ζητήματα όπως ο ρόλος των γυναικών, η επιβολή του χιτζάμπ , οι περιορισμοί στη μουσική και η απαγόρευση του αλκοόλ.
Η δημοτικότητα των κληρικών, ο αριθμός των οποίων έχει αυξηθεί σε εκατοντάδες χιλιάδες άτομα που σπουδάζουν και εργάζονται σε κρατικά χρηματοδοτούμενα ιδρύματα, έχει πρόσφατα μειωθεί. Μερικοί από τους κληρικούς με μεγαλύτερη επιρροή ελέγχουν τα επιχειρηματικά καταπιστεύματα και το κοινό συχνά τους κατηγορεί για οικονομικές ατασθαλίες. Κληρικοί έχουν δεχθεί ακόμη και επιθέσεις στους δρόμους.
Ιστορικά, οι κληρικοί διατήρησαν την ανεξαρτησία τους από κυβερνητικούς θεσμούς μέσω των ισχυρών δεσμών τους με πλούσιους εμπόρους του παζαριού. Και οι δύο ομάδες έπαιξαν σημαντικό ρόλο βοηθώντας τον Χομεϊνί να εξασφαλίσει την εξουσία στην επανάσταση του 1979.
Πόση επιρροή έχουν οι επιχειρήσεις;
Η οικονομία του Ιράν είναι κατά κύριο λόγο κρατική και εξαρτάται από τα έσοδα από το αργό πετρέλαιο. Ο ιδιωτικός τομέας έχει παραγκωνιστεί σκόπιμα για να αποτρέψει τις επιχειρήσεις από το να ασκούν υπερβολική επιρροή ή να υποστηρίζουν την πολιτική αλλαγή, λένε οι ηγέτες των επιχειρήσεων.
Το καθεστώς έχει δημιουργήσει τα δικά του δίκτυα πιστών ατόμων και οιονεί κρατικών επιχειρήσεων για τη διαχείριση του εμπορίου και της βιομηχανίας, ιδιαίτερα σε σημαντικούς τομείς όπως το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο, τα πετροχημικά, ο χάλυβας και τα αυτοκίνητα.
Οι ιδιωτικές εταιρείες που υπάρχουν σε τομείς όπως η παραγωγή τροφίμων τείνουν να είναι μικρές. Ενώ έχουν αναδυθεί ορισμένες εταιρείες τεχνολογίας, οι Ιρανοί πιστεύουν ότι ελέγχονται αυστηρά για να μην γίνουν πολύ μεγάλες ή ισχυρές.
Η διαφθορά έχει αυξηθεί σε αυτή την αδιαφανή οικονομία.
Πού βρίσκονται οι μεταρρυθμιστές και οι κεντρώοι στο πολιτικό τοπίο του Ιράν;
Από το 1997, Ιρανοί φιλελεύθεροι και κεντρώοι προσπάθησαν να πείσουν τον Χαμενεΐ να επιτρέψει πολιτικές και οικονομικές μεταρρυθμίσεις. Ωστόσο, οι μεταρρυθμιστικές πρωτοβουλίες από τον Μοχάμεντ Χαταμί, τον πρώην πρόεδρο, αντιστάθηκαν από τους σκληροπυρηνικούς που τις χαρακτήρισαν ως σχέδια για την υπονόμευση της Ισλαμικής Δημοκρατίας και την ευθυγράμμισή της με τη Δύση.
Οι υποψήφιοι μεταρρυθμιστές εμποδίστηκαν να συμμετάσχουν στις προεδρικές και ις βουλευτικές εκλογές. Το καθεστώς παρέμεινε ακλόνητο ακόμη και όταν οι μεταρρυθμιστές επιδίωξαν συμβιβασμό και στήριξαν τον κεντρώο Χασάν Ροχανί, ο οποίος κέρδισε δύο προεδρικές θητείες και βοήθησε στην επίτευξη της πυρηνικής συμφωνίας του 2015 με τις παγκόσμιες δυνάμεις, η οποία προέβλεπε χαλάρωση των κυρώσεων με αντάλλαγμα τον έλεγχο στα πυρηνικά προγράμματα του Ιράν.
Η αποτυχία αυτής της συμφωνίας, που τορπιλίστηκε από τον πρώην πρόεδρο των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ, βοήθησε τους σκληροπυρηνικούς να εδραιώσουν τον έλεγχό τους σε όλους τους κλάδους του κράτους. Τουλάχιστον τρεις μεγάλοι γύροι αντικαθεστωτικών διαδηλώσεων σε ολόκληρη τη χώρα από το 2009 έχουν καταπνιγεί, με εκατοντάδες νεκρούς.
Οι μεταρρυθμιστές θέλουν να μειώσουν τις εντάσεις —με τις ΗΠΑ και σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή— για να δώσουν προτεραιότητα στην οικονομική ανάπτυξη και να προσελκύσουν ξένες επενδύσεις. Αλλά οι σκληροπυρηνικοί θεωρούν αυτό ως δούρειο ίππο που θα επέτρεπε στην Αμερική να αλλάξει το καθεστώς στην Τεχεράνη. Οι σκληροπυρηνικοί ευνοούν τις συνεργασίες με τη Ρωσία και την Κίνα, υποστηρίζοντας ότι οι κυρώσεις των ΗΠΑ κατά του Ιράν βοηθούν τη χώρα να ενισχύσει την αυτοδυναμία της.
Ο Χαμενεΐ είχε συναναστροφές με ορισμένες από τις μεταρρυθμιστικές προσωπικότητες του Ιράν τόσο πριν όσο και μετά την επανάσταση. Αλλά δεν τους επέτρεψε πρόσφατα να μπουν σε θέσεις επιρροής, στηριζόμενοι σε σκληροπυρηνικούς πιστούς αντί για να προστατεύσει το όραμά του για το Ιράν, τόσο πριν όσο και μετά το θάνατό του.
ot.gr./ Financial Times