Γιά νά ἐπιτύχουν αὐτό τόν στόχο ὅμως, ἐξασφαλίζοντας ταυτόχρονα καί τήν ἀμερικανική παγκόσμια ἡγεμονία, κάποιοι ἰσχυροί (πρώην μαρξιστές) νεοσυντηρητικοί κύκλοι στίς ΗΠΑ ἐπινόησαν τήν πολιτική τῆς ἀλλαγῆς καθεστῶτος (regime change) σέ ὅλες τίς χῶρες τοῦ κόσμου, ἀκόμη καί μέ πόλεμο, ὥστε αὐτές νά γίνουν δημοκρατικές καί σύμμαχοι ἤ ὑποτελεῖς τῶν ΗΠΑ.
Ἡ πολιτική αὐτή, σέ κάποιο βαθμό, ἐγκαινιάστηκε μέ τόν πρῶτο πόλεμο στόν Ἀραβικό Κόλπο ἐπί Προεδρίας τοῦ Μπούς τοῦ πρεσβύτερου, ἀλλά πραγματικά ἀπογειώθηκε μέ τόν δεύτερο πόλεμο καί τούς πολέμους πού ἀκολούθησαν μετά τό χτύπημα στούς Δίδυμους Πύργους στήν Ν. Ὑόρκη τόν Σεπτέμβριο τοῦ 2001. Τί εἶχε γίνει; Οἱ νεοσυντηρητικοί στήν κυβέρνηση Μπούς τοῦ νεότερου (Τσένεϊ, Γούλφοβιτς, Πέρλ κ.ἄ.) ἔπεισαν τόν Πρόεδρο Μπούς νά υἱοθετήσει μιά μελέτη γιά τήν ἄμυνα τοῦ Ἰσραήλ, πού συνιστοῦσε μιά σειρά ἀπό πολέμους γιά νά ἀποδυναμωθοῦν ἤ ἐξουδετερωθοῦν οἱ ἐχθροί τοῦ Ἰσραήλ στήν Μ. Ἀνατολή, καί νά μετατρέψει τίς συστάσεις τῆς μελέτης αὐτῆς σέ ἀμερικανική πολιτική. Ἔτσι, προέκυψε ἡ πολιτική τῶν ἑπτά πολέμων στούς ὁποίους ἀναφέρθηκε σέ σειρά συνεντεύξεών του ὁ στρατηγός Γουέσλευ Κλάρκ. Μέ μία διαφορά. Τό Ἰράν, πού ἦταν πρῶτο στήν μελέτη γιά τό Ἰσραήλ, τοποθετήθηκε στήν τελευταία θέση τῆς ἀμερικανικῆς λίστας.
Ἡ πολιτική τῆς ἀλλαγῆς καθεστῶτος μέσῳ πολέμου ἀπετέλεσε μιά ριζική ἀλλαγή στήν πάγια πολιτική τῶν ΗΠΑ στήν Μ. Ἀνατολή, πού στόχο εἶχε τήν διατήρηση τῆς σταθερότητας, ὥστε νά μή διακόπτεται ἡ τόσο σημαντική γιά τήν παγκόσμια οἰκονομία ροή τοῦ πετρελαίου. Ὅπως ἦταν ἤ θά ἔπρεπε νά ἦταν ἀναμενόμενο, ἡ πολιτική αὐτή ἀπέτυχε νά παγιώσει τήν ἀσφάλεια, τήν σταθερότητα καί τήν εἰρήνη στήν Μ. Ἀνατολή. Ἀντίθετα, εἶχε ὡς θύματα χιλιάδες Ἀμερικανούς καί συμμάχους τους ἀλλά καί δεκάδες χιλιάδες Ἰρακινῶν, ἐξαφάνισε τά φιλοδυτικά στοιχεῖα στήν μεσαία τάξη καί στήν χριστιανική κοινότητα τοῦ Ἰράκ, ἀποσταθεροποίησε τό Ἰράκ καί τήν Μ. Ἀνατολή, ἐνίσχυσε τόν κύριο ἀντίπαλο τοῦ Ἰράκ, τό Ἰράν, μετέτρεψε τά τεράστια πλεονάσματα τῶν ΗΠΑ σέ τεράστια ἐλλείμματα, καί ἀπέφερε τεράστια κέρδη σέ λίγες ἑταιρεῖες τοῦ στρατιωτικοῦ καί βιομηχανικοῦ συγκροτήματος τῶν ΗΠΑ (Χαλιμπάρτον κ.ἄ.). Ἡ πολιτική αὐτή ὅμως πέτυχε νά ἐξουδετερώσει ἤ νά ἀποδυναμώσει τούς ἐχθρούς τοῦ Ἰσραήλ στήν περιοχή, μέ μόνη ἐξαίρεση τό Ἰράν (Βλ. α.α. John J. Mearsheimer and Stephen M. Walt. Τό ἰσραηλινό λόμπυ καί ἡ ἐξωτερική πολιτική τῶν ΗΠΑ, Θύραθεν, Ἀθήνα, 2006, καί Stephen J. Sniegoski, The Transparent Cabal: The Neoconservative Agenda, War in the Middle East and the National Interest of Israel, Enigma Editions, Norfolk, Virginia, 2008.)
Ἤδη, μέ τήν εἰσβολή τοῦ Ἰσραήλ στήν Λωρίδα τῆς Γάζας καί τήν ἐπίθεση στήν Ἰρανική Πρεσβεία στήν Δαμασκό, ἀπειλεῖται μιά νέα εὐρύτερη ἀνάφλεξη στήν περιοχή μέ ἄγνωστες συνέπειες γιά τόν κόσμο. Ἄς ἐλπίσουμε ὅτι ἡ σωφροσύνη τελικά θά ἐπικρατήσει καί, μέ τήν βοήθεια τῆς διεθνοῦς κοινότητας, ἰδίως δέ τῶν ΗΠΑ, τά δύο μέρη θά σταματήσουν ἄμεσα τήν αἱματοχυσία καί θά ξεκινήσουν διαπραγματεύσεις μέ στόχο τήν λύση τῶν δύο κρατῶν, μέ διεθνῆ ἐχέγγυα γιά τήν ἀσφάλεια τόσο τοῦ Ἰσραήλ ὅσο καί τῆς Παλαιστίνης.
Σέ μία ἄλλη πλευρά τῆς γῆς, τήν Ἀνατολική Εὐρώπη, γιά τήν προώθηση τῆς πολιτικῆς τῆς ἀλλαγῆς καθεστῶτος καί τῆς ἀποφυγῆς τῆς ἕνωσης τῆς Εὐρασίας, πού θά ἀπειλοῦσε τήν ἀμερικανική παγκόσμια ἡγεμονία, χρησιμοποιήθηκε ἡ ἐπέκταση τοῦ ΝΑΤΟ. (Βλ α.α. Zbignew Brzezinski, Ἡ Μεγάλη Σκακιέρα, Ἡ ἀμερικανική ὑπεροχή καί οἱ γεωστρατηγικές της ἐπιταγές, Λιβάνης, Ἀθήνα, 1988, A Geostrategy for Eurasia, Foreign Affairs, Vol. 76, No. 5, September/October 1997 καί An Agenda for NATO: Toward a Global Security Web, Foreign Affairs, Vol. 88, No. 5, September/October 2009). Μέχρι τό 2008, ἡ πολιτική αὐτή ἦταν, ἐν πολλοῖς, ἐπιτυχής, σέ ὅλες τίς χῶρες τῆς περιοχῆς μέ ἐξαίρεση τήν Σερβία, ὅπου οἱ νατοϊκές δυνάμεις διέπραξαν σειρά ἐγκλημάτων πολέμου καί κατέληξαν νά κάνουν ἐθνοκάθαρση τῶν Σέρβων στήν πανάρχαια ἑστία τους, στό Κοσσυφοπέδιο καί στά Μετόχια.
Τό 2008 ὅμως αὐτή ἡ πολιτική σκόνταψε στήν ἔντονη ἀντίδραση τῆς Ρωσσίας, ἡ ὁποία στήν διάσκεψη τοῦ ΝΑΤΟ στό Βουκουρέστι, στήν ὁποία ἦταν προσκεκλημένη ὡς ἑταῖρος τῆς Δύσης, προειδοποίησε ὅτι ἡ ἔνταξη τῆς Γεωργίας καί τῆς Οὐκρανίας στό ΝΑΤΟ θά ἦταν αἰτία πολέμου γιά τήν Ρωσσία, προειδοποίηση πού ἔκανε τόν Πρόεδρο τῆς Γαλλίας Σαρκοζύ καί τήν Καγκελλάριο τῆς Γερμανίας Μέρκελ νά διστάσουν πρίν ὑποχωρήσουν στίς πιέσεις τοῦ Προέδρου Μπούς τοῦ νεότερου. Μέχρι τότε, οἱ σχέσεις τοῦ ΝΑΤΟ μέ τήν Ρωσσία ἦταν ἁρμονικές, καί μάλιστα τό 2001 ὁ Πρόεδρος Πούτιν εἶχε ζητήσει νά γίνει καί ἡ Ρωσσία δεκτή στό ΝΑΤΟ, χωρίς ὅμως ἐπιτυχία.
Τήν ἀπόφαση τοῦ 2008 νά ἐνταχθοῦν στό ΝΑΤΟ ἡ Γεωργία καί ἡ Οὐκρανία ἀκολούθησε τόν ἴδιο χρόνο ὁ πόλεμος στήν Γεωργία. Καί ἕξι χρόνια μετά, τό 2014, ἀκολούθησε τό μέ ἀμερικανική ὑποστήριξη πραξικόπημα καί ἡ βίαιη ἀνατροπή τοῦ δημοκρατικά ἐκλεγμένου Προέδρου τῆς Οὐκρανίας Γιανουκόβιτς, γιατί ἀντέδρασε στήν ἔνταξη τῆς Οὐκρανίας στήν ΕΕ, ὡς ἀσύμφορη γιά τήν Οὐκρανία, ἀφοῦ θά τερμάτιζε τήν εἰδική ἐμπορική σχέση μέ τήν Ρωσσία. Ἀμέσως μετά, τό κοινοβούλιο τῆς Κριμαίας κήρυξε τήν ἀνεξαρτησία τῆς Κριμαίας ἀπό τήν Οὐκρανία, πού ἐγκρίθηκε μέ τεράστια πλειοψηφία ἀπό τόν λαό τῆς Κριμαίας, καί ἀναγνωρίστηκε ἀπό τήν Ρωσσία, ὄχι ὅμως καί ἀπό τήν Δύση.
Ἀκολούθησαν ὀκτώ χρόνια διωγμῶν Ρώσσων καί Ρωσσόφωνων καί πόλεμος στήν Ἀνατολική Οὐκρανία. Μέ τίς συνθῆκες τοῦ Μίνσκ φάνηκε ὅτι μιά εἰρηνική λύση θά ἦταν δυνατή, ἀφοῦ αὐτές προέβλεπαν ἕνα μεγάλο βαθμό αὐτονομίας τῶν Ρώσσων καί Ρωσσόφωνων στήν Ἀνατολική Οὐκρανία. Ἀλλά, ὅπως δήλωσε ἡ πρώην πλέον Καγκελλάριος τῆς Γερμανίας, μετά τήν ἔναρξη τοῦ πολέμου στήν Οὐκρανία τόν Φεβρουάριο τοῦ 2023 οἱ συνθῆκες αὐτές σκοπό εἶχαν ἁπλά νά κερδίσουν χρόνο γιά νά προετοιμαστεῖ ἡ Οὐκρανία γιά τόν πόλεμο, πού ἦταν ἀναπόφευκτος.
Μία ἀκόμη ἐλπίδα γιά εἰρήνη γεννήθηκε ὅταν τόν Δεκέμβριο τοῦ 2022 ἡ Ρωσσία πρότεινε μιά εἰρηνική ἐπίλυση τῆς διαφορᾶς μέ βάση τήν διατήρηση τῆς οὐδετερότητας τῆς Οὐκρανίας (ὅ,τι ζήτησαν καί ἔλαβαν οἱ ΗΠΑ ἀπό τήν Κόυβα τό 1962 καί ὅ,τι προβλέπει τό ἀμερικανικό δόγμα Μονρόε.) Ἀλλά, ἐνθαρρυμένη ἀπό τήν Δύση, ἡ κυβέρνηση τοῦ Κιέβου ἀπέρριψε καί αὐτή τήν πρόταση. Καί ἡ τελευταία ἐλπίδα γιά εἰρήνη ἐξαφανίστηκε ὅταν οἱ ΗΠΑ καί τό Ἡνωμένο Βασίλειο τορπίλλισαν τήν συμφωνία Ρώσσων καί Οὐκρανῶν στήν Κωνσταντινούπολη τόν Μάρτιο τοῦ 2023. (Βλ. α.α. John J. Mearsheimer, Why the Ukraine Crisis Is the West’s Fault: The Liberal Delusions That Provoked Putin, Foreign Affairs, Vol. 93, No. 5 September/October 2014.)
Τά ἀποτελέσματα αὐτῶν τῶν ἐπιλογῶν ἀπό τήν πλευρά κυρίως τῶν ΗΠΑ στήν Οὐκρανία ἦταν ἡ καταστροφή τῆς Οὐκρανίας, ἡ διακοπή τῶν ἐμπορικῶν σχέσεων ΕΕ – Ρωσίας (ἀλληλεξάρτησης πού ἀποτέλεσε τήν βάση τῆς μεταπολεμικῆς εἰρήνης καί εὐημερίας τῆς Δυτ. Εὐρώπης), σέ ὄφελος τῶν ΗΠΑ, ἡ ἐνδυνάμωση τῆς Ρωσσίας καί ἡ προσέγγισή της μέ τήν Κίνα, τήν Ἰνδία καί τίς ἄλλες χῶρες τῶν BRICS, συμμαχίας ἡ ὁποία συνεχῶς διευρύνεται, καί πλέον ἡ ἀπειλή καταστροφῆς τοῦ κόσμου μέ ἕνα πυρηνικό πόλεμο. Δηλαδή ἡ πλήρης ἀποτυχία τῆς πολιτικῆς τῆς ἀλλαγῆς καθεστῶτος μέ ὄχημα τήν ἐπέκταση τοῦ ΝΑΤΟ πρός ἀνατολάς.
Ἤδη εἶναι καιρός νά δοθεῖ ἕνα τέλος σέ αὐτή τήν ἀποτυχημένη κι ἐπικίνδυνη πολιτική, πρίν εἶναι πολύ ἀργά, γιά ὅλο τόν κόσμο. Ἄς ἀφήσουμε τά εὐφυολογήματα περί σωστῆς πλευρᾶς τῆς ἱστορίας. Ἄν καταστραφεῖ ὁ κόσμος, δέν θά ὑπάρξει οὔτε σωστή, οὔτε λάθος πλευρά. Καί ἡ Ἑλλάς, ὡς μέλος τῆς Δύσης μέ παραδοσιακές σχέσεις καί μέ τήν Ρωσσία καί μέ τήν Οὐκρανία, ὀφείλει νά συνεισφέρει στήν ἀναζήτηση μιᾶς ἀμοιβαίας ἐπωφελοῦς καί δίκαιης λύσης.
Στήν διαπραγμάτευση ἡ κάθε πλευρά πρέπει νά προσπαθήσει νά ἱκανοποιήσει τίς θεμελιώδεις ἀπαιτήσεις τῆς ἄλλης πλευρᾶς. Γιά τήν Οὐκρανία καί τήν Δύση, ἡ πιό θεμελιώδης ἀπαίτηση εἶναι ἡ ἀκεραιότητα καί ἡ βιωσιμότητα τῆς χώρας. Γιά τήν Ρωσσία καί τούς συμμάχους της, ἡ πιό θεμελιώδης ἀπαίτηση εἶναι ἡ οὐδετερότητα τῆς Οὐκρανίας καί ἡ ἀναγνώριση τῆς ρωσσικῆς κυριαρχίας στήν Κριμαία. Μιά βάση γιά τήν διαπραγμάτευση γιά τήν οὐδετερότητα τῆς Οὐκρανίας θά μποροῦσε νά εἶναι τό ἑλβετικό μοντέλο (ἔξω ἀπό τήν ΕΕ καί τό ΝΑΤΟ) ἤ τό αὐστριακό μοντέλο (μέσα στήν ΕΕ, ἀλλά ἔξω ἀπό τό ΝΑΤΟ.) Τό μεγάλο πρόβλημα εἶναι τό ἐδαφικό. Καί αὐτό γιατί, ἐνῷ μέχρι τόν Μάρτιο τοῦ 2023, ἡ Ρωσσία ἀπαιτοῦσε μόνο τήν Κριμαία, σήμερα ἀπαιτεῖ πολύ περισσότερα ἐδάφη.
Ἄς ἐλπίσουμε ὅτι οἱ ἐκλογές γιά τό Εὐρωπαϊκό Κοινοβούλιο καί οἱ προεδρικές ἐκλογές στίς ΗΠΑ θά εὐνοήσουν αὐτή τήν εἰρηνική ἐξέλιξη, πού θά βάλει ἕνα τέλος στήν πολιτική τῆς ἀλλαγῆς καθεστῶτος μέσῳ τοῦ πολέμου καί θά ὁδηγήσει σέ ἕνα εἰρηνικό, πολυπολικό κόσμο, πού θά μπορέσει νά ἀντιμετωπίσει τίς προκλήσεις τοῦ μέλλοντος.
*τ. Ἀνώτερο Στέλεχος τῆς Νομικῆς Ὑπηρεσίας τῆς Γραμματείας τοῦ ΟΗΕ (Γραμματείας τῆς Ἐπιτροπῆς τοῦ ΟΗΕ γιά τό Διεθνές Ἐμπορικό Δίκαιο)