Η κρίση του κακού καπιταλισμού είναι γεγονός. Όμως, πέρα από την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση την οποία εξέθρεψε, έχει και άλλα χαρακτηριστικά τα οποία παρουσιάζουν σημαντικό γεωπολιτικό ενδιαφέρον. Διότι, απλούστατα, ανακατανέμουν γεωπολιτικές εξουσίες οι οποίες θα σημαδέψουν και τις περισσότερες εξελίξεις του 21ου αιώνα.
Υπό αυτή την έννοια, η παρούσα χρηματοπιστωτική κρίση μάς γεννά πολλά ερωτηματικά, στα οποία οι οποιεσδήποτε επιφανειακές και συνωμοτικού χαρακτήρος απαντήσεις είναι εξόχως επικίνδυνες.
Ένα πρώτο και βασικό ερώτημα που μάς απασχολεί είναι το ακόλουθο: Πώς είναι δυνατόν να πλήττεται η διεθνής οικονομία από τόσο βαρειά πιστωτική κρίση όταν, 18 μήνες πριν, στο παγκόσμιο σύστημα κυκλοφορούσαν 1.200 δις δολλάρια ημερησίως, ήτοι περισσότερα από 365 τρις δολλάρια ετησίως; Από την άλλη πλευρά, τί θα συμβεί με τα 2,8 τρις δολλάρια που έχουν αποθεματοποιήσει η Κίνα, η Ρωσία, η Βραζιλία, η Ινδία και οι αραβικές χώρες; Πότε θα κυκλοφορήσει το χρήμα αυτό και υπό ποιες συνθήκες;
Κατά την ταπεινή μας γνώμη, οι απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά –και σε αρκετά άλλα, επίσης– έχουν ιστορικό χαρακτήρα και σηματοδοτούν σε μεγάλο βαθμό την αβέβαιη και πολύπλοκη πλέον ιστορία του 21ου αιώνα. Μία ιστορία η οποία, όπως κάθε νόμισμα, θα έχει δύο πλευρές, την καλή και την κακή. Και από αυτή την οπτική γωνία, πρέπει να ομολογηθεί ότι το περίγραμμα του 21ου αιώνα είναι πολύπλοκο και εντόνως κινητικό –σε τέτοιον δε βαθμό που δεν αποκλείεται, όπως προκύπτει από την σημερινή κρίση, να υπερισχύσουν οι κεντρόφυγες τάσεις και το συνακόλουθο χάος.
Το περιεχόμενο των ρωγμών που πλήττουν τον πλανήτη είναι αποκαλυπτικό: Θρησκευτικές διαφορές μεταξύ Ισλάμ και Δύσεωςֹ σχετική ιστορική παρακμή του Βορρά και ταχύτατα απογείωση του Νότουֹ αντιπαλότητα μεταξύ δημοκρατίας και κράτους δικαίου με τον αυταρχισμό και την διεφθαρμένη φύση τουֹ αντιπαράθεση ανοικτής κοινωνίας και εθνικισμούֹ ανταγωνισμός ανάμεσα στην ελεύθερη οικονομία και την κρατική παρέμβασηֹ σύγκρουση της γνώσης με την άγνοια και τον τυφλό φανατισμό τον οποίο η τελευταία καλλιεργείֹ αγώνας για την προστασία του περιβάλλοντος και την βιώσιμη ανάπτυξη. Αυτές είναι οι σπουδαιότερες προκλήσεις των αρχών του 21ου αιώνα, στις οποίες θα πρέπει να προστεθούν και οι φιλοδοξίες ελάχιστα δημοκρατικών χωρών να παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο στα παγκόσμια δρώμενα.
Θα πρέπει έτσι να πούμε ότι η αισιοδοξία που προέκυψε μετά την κατάρρευση του κομμουνισμού για έναν κόσμο δημοκρατικότερο, σιγά-σιγά εξανεμίζεται. Τα βάρβαρα πραξικοπήματα στην Ταϊλάνδη και στην Βιρμανία, οι εμφύλιοι πόλεμοι στην Αφρική και στην Μέση Ανατολή, ο αυταρχικός λαϊκισμός στην Λατινική Αμερική, οι καταπατήσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Ρωσία, στην Γεωργία, στην Λευκορωσία, στο Καζακστάν, στην Κίνα και αλλού, το αποκρουστικό καθεστώς της Βορείου Κορέας, σίγουρα δεν είναι παράγοντες που γεννούν αισιοδοξία και την απαιτούμενη εμπιστοσύνη προς το μέλλον.
Στην Δύση, οι απειλές της τρομοκρατίας τροφοδοτούν τον φόβο, ο οποίος, με την σειρά του, ενθαρρύνει κινήματα που έχουν σημαία τους την ξενοφοβία και τον ρατσισμό. Ακόμα, η σχετική παρακμή της Δύσης απέναντι στην οικονομική απογείωση των χωρών του Νότου αποσταθεροποιεί τις μεσαίες τάξεις, τρέφει τις προστατευτικές πιέσεις και αποχαλινώνει φαντασιώσεις όπως, λόγου χάρη, αυτήν της Κίνας και του συναφούς κίτρινου κινδύνου. Κλασσική είναι η περίπτωση των ΗΠΑ, όπου η νεοσυντηρητική τακτική του πολέμου κατά της τρομοκρατίας κατέληξε σε πολιτική αποτυχία στο Ιράκ, σε στρατιωτικό πάθημα στο Αφγανιστάν, σε οικονομική ύφεση και σε ένα κράτος δικαίου το οποίο απαξιώθηκε στο Γκουαντάναμο. Έτσι, μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001, οι σπασμωδικές στρατηγικές και γεωπολιτικές ενέργειες της Αμερικής, αφ’ ενός, έπληξαν την απόλυτη κυριαρχία της και, αφ’ ετέρου, ακόνισαν και τις ανησυχίες ενός λαού που σήμερα ρέπει προς τον προστατευτισμό και τον απομονωτισμό.
Μέσα σε αυτό το κλίμα, η κρίση του καπιταλισμού –που ξεκίνησε στα μέσα του 2007– είναι πλέον πλανητική και όχι περιφερειακή, όπως συνέβη με την ασιατική κρίση το 1997, την ρωσική το 1998 και την αντίστοιχη της Αργεντινής το 2001. Είναι δε η κρίση του κακού καπιταλισμού. Γι’ αυτό και είναι επικίνδυνη. Υπονομεύει την παγκοσμιοποίηση και την πορεία προς την ευημερία των αναπτυσσομένων χωρών.
Μπορούμε, συνεπώς, να πούμε ότι, με την κρίση που ξέσπασε το 2007, μπαίνει τέλος σε έναν κύκλο και σε ένα οικονομικό μοντέλο. Τέλος στον κύκλο της συγκλίνουσας πτώσεως επιτοκίων και πληθωρισμού, ο οποίος διαλύθηκε όταν έσκασε η κερδοσκοπική φούσκα των πιστώσεων, όπως και αυτή του πετρελαίου και των ειδών διατροφής. Μπήκε τέλος και στο οικονομικό μοντέλο το οποίο είχε, από την μία πλευρά, τις χώρες που κατανάλωναν επί πιστώσει, εισάγοντας μαζικά τα είδη που ήθελαν, όπως η Ισπανία, οι ΗΠΑ, η Αγγλία και άλλες, και, από την άλλη, τα έθνη που αποταμίευαν και επένδυαν μαζικά για να ενισχύσουν την ανταγωνιστικότητά τους και να τονώσουν τις εξαγωγές τους. Κίνα, Ιαπωνία και Νότιος Κορέα είναι επικεφαλής των χωρών αυτών, οι οποίες όμως έπρεπε να αποφύγουν ανισορροπίες που προκύπτουν από την υποτίμηση του δολλαρίου –που είναι αμιγώς ανταγωνιστική– και την ανατίμηση του ευρώ.
Πέρα από όλα αυτά, ο πλανήτης μας –που το 2050 θα έχει 9,6 δισεκατομμύρια κατοίκους– αντιμετωπίζει και ένα πολύ σοβαρό δημογραφικό πρόβλημα -πρόβλημα το οποίο, σε συνδυασμό με όλα τα άλλα προβλήματα, δεν αντιμετωπίζεται από μία μόνον χώρα. Απαιτεί πλανητικές συνεργασίες, οι οποίες για την ώρα δεν είναι ορατές στον ορίζοντα.
(Από την εφημερίδα ΕΣΤΙΑ, 16/10/2008)