Το Μεσοπρόθεσμο Σχέδιο παρουσίασε ο ίδιος ο πρωθυπουργός στο Υπουργικό Συμβούλιο λέγοντας ότι «το καινούριο δημοσιονομικό πλαίσιο έχει πια συγκεκριμένες οροφές δαπανών σε ετήσια βάση. Αρα, οι οροφές δαπανών αποσυνδέονται σε ένα βαθμό από την πορεία των εσόδων». Είναι βέβαια αρκετά παράδοξο να διαφημίζει ένας πρωθυπουργός ότι από τώρα και στο εξής αποποιείται του δικαίωματός του να ασκεί δημοσιονομική πολιτική προς όφελος της χώρας που κυβερνά. Αλλά εκεί είμαστε.
Η αποσύνδεση των δημοσίων δαπανών από την πορεία των εσόδων δεν είναι βέβαια ιδέα της κυβέρνησης, είναι εντολή της ΕΕ που ανέλαβε η Τράπεζα της Ελλάδος να εκλαϊκεύσει και να εξηγήσει μέσα από την Εκθεση του Διοικητή της τον Απρίλιο που μας πέρασε. Εκεί μαθαίνουμε (σελ. 173 της Εκθεσης) ότι «κύριος στόχος των δημοσιονομικών κανόνων είναι η θέσπιση κινήτρων και περιορισμών, έτσι ώστε να διασφαλίζεται η χάραξη συνετής δημοσιονομικής πολιτικής και να προωθούνται βιώσιμες πολιτικές». Δηλαδή η Επιτροπή αποφασίζει να ακυρώσει την εκλεγμένη κυβέρνηση της χώρας επειδή την θεωρεί επιρρεπή σε ασύνετες πρωτοβουλίες. Συνεπώς η Επιτροπή εκπόνησε κάποιους κανόνες δαπανών που εφαρμόζονται αυτομάτως και απαλλάσσουν την κυβέρνηση από τον κόπο να σκεφτεί τί να πράξει.
Για να δούμε ποιά είναι τα κύρια χαρακτηριστικά των κανόνων δαπανών:
- «Στοχεύουν στις δημόσιες δαπάνες, που μεταξύ των μεγεθών του προϋπολογισμού είναι εκείνο που ελέγχεται πιο άμεσα από την κυβέρνηση.... Ετσι διασφαλίζεται υψηλότερος βαθμός λογοδοσίας» (Εννοεί μάλλον προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή)
- «Στοχεύουν στην εξάλειψη των προκυκλικών υπερβάσεων δαπανών έναντι των βασικών στόχων, που αποτελούν το βασικό παράγοντα δημιουργίας ελλειμμάτων». Εδώ θέλει να πει ότι εάν η οικονομία πάει καλά, αυτή η ευημερία δεν πρέπει επ’ ουδενί λόγω να διαχυθεί στον πληθυσμό μέσω των κρατικών δαπανών. Πρέπει να δεσμευτεί κάπου, και θα δούμε παρακάτω τί εννοούν.
- «Δεν εμποδίζουν τη λειτουργία των αυτόματων σταθεροποιητών». Αυτό είναι κραυγαλέα αναληθές. Ασφαλώς την εμποδίζουν, αφού οι αυτόματοι σταθεροποιητές εξ ορισμού συμμεταβάλλονται μαζί με το μέγεθος που αφορούν. Αν, για παράδειγμα, αυξάνονται οι πληγέντες από θεομηνίες πρέπει να αυξάνονται αντίστοιχα και οι κρατικές δαπάνες αρωγής και ενίσχυσής τους. Δεν υπάρχει εδώ κάποια άλλη, μαγική ερμηνεία. Οι κανόνες δαπανών ισοδυναμούν με κατάργηση (αν αυτό μπορεί κάποιος να το διανοηθεί) των αυτόματων σταθεροποιητών.
Η Εκθεση του Διοικητή της ΤτΕ συνεχίζει με μια εκτενέστατη συνηγορία για τους κανόνες δαπανών. Μας λέει ότι ότι οι κανόνες πρέπει να είναι πολυετείς «καθώς ο μεσοπρόθεσμος σχεδιασμός είναι περισσότερο δεσμευτικός και η παραβίαση του κανόνα καθίσταται δυσκολότερη. Τα ετήσια ανώτατα όρια δαπανών επιτρέπουν κάποια διακριτική ευχέρεια στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής ώστε να μπορούν να προσαρμόζουν τα επίπεδά τους, αποκλίνοντας από την επίτευξη δημοσιονομικής πειθαρχίας». Με άλλα λόγια, μας λέει η ΤτΕ ότι δεν πρέπει να επιτρέπεται καμμία διακριτική ευχέρεια στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής να προσαρμόζουν τα επίπεδα [των δαπανών]! Τότε τί τους θέλουμε? Δεν χρειαζόμαστε υπουργείο Οικονομικών, ας ζητήσουμε από την κυρία Lagarde να μας στείλει έναν επίτροπο, φτηνότερα θα μας έρθει.
Αναφέρεται στην Εκθεση ότι εξαιρούνται από τους κανόνες δαπανών οι δαπάνες τόκων (αλλοίμονο!) αλλά και οι δημόσιες επενδύσεις και τα συγχρηματοδοτούμενα από την ΕΕ προγράμματα. Οι μεν δημόσιες επενδύσεις στην Ελλάδα δεν υλοποιούν κάποια αναπτυξιακή πολιτική, δυστυχώς. Απλώς χρηματοδοτούν μια χαμηλής εντάσεως διαφθορά σε όλη την επικράτεια, κυρίως μέσω των Περιφερειών. Αντιθέτως, τα συγχρηματοδοτούμενα από την ΕΕ προγράμματα (βλέπε Ταμείο Ανάκαμψης) ασφαλώς προωθούν μια κάποια αντίληψη περί ανάπτυξης, που δεν έχει καμμία σχέση με τις πραγματικές ανάγκες της Ελλάδος. Συνεπώς ενώ από τους Ελληνες ιθύνοντες αφαιρείται επισήμως κάθε δυνατότητα άσκησης δημοσιονομικής πολιτικής (διότι μπορεί να φανούν ασύνετοι), η ΕΕ και τα όργανά της εξαιρούνται του κανόνα αυτού.
Αλλά τί γίνεται όταν η οικονομία πάει καλά και έχουμε πρωτογενή πλεονάσματα? Πώς διαχέεται το όφελος ώστε να δημιουργήσουμε τον επιθυμητό ενάρετο κύκλο (virtuous circle)? H Εκθεση μας λέει ότι «τυχόν δημοσιονομικός χώρος θα αξιοποιείται είτε για τη δημιουργία αποθεματικού (fiscal buffers) είτε για τη μείωση του δημόσιου χρέους, ενώ οποιοδήποτε έκτακτο δημοσιονομικό μέτρο στην πλευρά των δαπανών θα πρέπει να χρηματοδοτείται από μέτρο ισόποσης αύξησης των εσόδων». Με τον τρόπο αυτό η ίδια η ΤτΕ ομολογεί ότι δεν πιστεύει στην ανάπτυξη που οφελεί όλους, ή πιθανώς δεν την θέλει. Αν η κυβέρνηση θέλει να ωφελήσει κάποιους πρέπει πρώτα να βλάψει κάποιους άλλους.
Ας πούνε καθαρά οι υποστηρικτές των κανόνων δαπανών ότι η υιοθέτησή τους ισοδυναμεί με εγκατάλειψη κάθε σκέψης μακροπρόθεσμης βελτίωσης του βιοτικού επιπέδου του πληθυσμού. Οποια πρόσκαιρη έστω και συγκυριακή βελτίωση των μεγεθών θα πρέπει να πηγαίνει στον κορβανά του δημοσίου χρέους, που δεν έχει πάτο. Οι «κανόνες δαπανών» που υιοθετεί η κυβέρνηση με το Μεσοπρόθεσμο Σχέδιό της είναι η αποθέωση της ελαφρώς παρανοϊκής νοοτροπίας που κυριαρχεί στην ΕΕ και επιδιώκει να υποκαταστήσει με αστυνομικά μέτρα τη φυσιολογική λειτουργία της οικονομίας.
*Ανώτερο Διευθυντικό Στέλεχος μεγάλου Ελληνικού Ομίλου Επιχειρήσεων