Στις συζητήσεις ήταν σαφές ότι αντιλαμβάνονται την Τουρκία ως ισχυρή χώρα που έχει βαρύνουσα άποψη (περίπου αντίστοιχη της Γερμανίας ή της Γαλλίας).
Η Ελλάδα έχει πάψει να είναι προτεραιότητα της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής. Η Αγκυρα συνομιλεί απευθείας με τους μεγάλους του κόσμου για πολύ πιο σοβαρά ζητήματα από την υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου ή το FIR Αθηνών. Αυτό δεν σημαίνει ότι η Ελλάδα έπαψε να αποτελεί πρόβλημα. Οι Τούρκοι ασχολούνται μαζί μας εξ ανάγκης, διότι είμαστε γειτονική χώρα που παρενοχλούμε δυνητικά τον τουρκικό ζωτικό χώρο. Με εμάς έχουν συνοριακές εκκρεμότητες δευτερεύουσας (για την Τουρκία) σημασίας. Επηρεάζουν όμως τα τουρκικά εθνικά συμφέροντα, και η Αγκυρα είναι αποφασισμένη να τα διασφαλίσει. Οι Ελληνες θα επεδείκνυαν μεγάλη σύνεση να επιλύσουν τις εκκρεμότητες σε διμερές επίπεδο, πριν αποφασίσει η Αγκυρα να ασχοληθεί σοβαρά και αποκλειστικώς με αυτές.
Οι τουρκικές θέσεις δεν χαρακτηρίζονταν από λογική συνέχεια. Ηταν ό,τι τους συμφέρει. Για τους Τουρκοκυπρίους, διεκδικούν και ανεξάρτητο κράτος στον βορρά και μερίδιο στα κοιτάσματα υδρογονανθράκων που βρίσκονται στον νότο. Ζητούν αναγνώριση των τετελεσμένων επειδή έχουν περάσει 50 χρόνια από την εισβολή. Δεν καλούν όμως και τους Παλαιστινίους να δεχτούν «τις πραγματικότητες επί του εδάφους», παρότι έχουν περάσει 77 χρόνια από τον εκτοπισμό τους από το Ισραήλ. Θέλουν και αποστρατιωτικοποίηση των ανατολικών νησιών του Αιγαίου κατά συμμόρφωση προς τη Συνθήκη της Λωζάννης και αναθεώρηση της Συνθήκης (όσον αφορά τη μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης και στα σύνορα). Συχνά είχαμε και αναμάσημα ιδεοληψιών που παλαιότερα ακούγονταν από ακραίους εθνικιστικούς κύκλους (π.χ. οι Τούρκοι ήταν κατά το παρελθόν πλειοψηφία στην Κύπρο αλλά τους εξεδίωξαν οι Ελληνες του νησιού).
Μετά τα Ιμια, κάποιοι στην Ελλάδα ευελπιστούσαν ότι η αμφισβήτηση της ελληνικής κυριαρχίας σε νησιά του Ανατολικού Αιγαίου είναι απλό διαπραγματευτικό χαρτί. Θα αποσυρόταν, εάν βρίσκαμε συναινετική λύση στην αύξηση των χωρικών υδάτων και στην οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας. Κατά τη συνάντηση επιβεβαιώθηκε ότι πρόκειται για κοινό τόπο όλων των Τούρκων συνομιλητών και σταθερά της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής. Κυρίαρχο ρόλο στις τοποθετήσεις τους είχε επίσης η αποστρατιωτικοποίηση των ανατολικών νησιών του Αιγαίου, «που βρίσκονται πολύ κοντά» στις τουρκικές ηπειρωτικές ακτές.
Χαρακτηριστική ήταν και η άγνοια επιμέρους πτυχών των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Κατά το παρελθόν, υπήρχαν Τούρκοι (κυρίως διπλωμάτες αλλά και πανεπιστημιακοί και λίγοι πολιτικοί) οι οποίοι γνώριζαν εις βάθος αυτά τα θέματα. Επί παραδείγματι, δεν θα εκστομούσαν το απολύτως αναληθές ότι το θέμα της εκλογής Οικουμενικού Πατριάρχη έχει επιλυθεί διότι η Τουρκία αποδίδει αυτομάτως την τουρκική υπηκοότητα σε όποιον εκλέγεται! Αυτή η άγνοια ήταν ίσως και το πιο ανησυχητικό σημείο για το μέλλον. Εχουμε πάψει να τους απασχολούμε ως ζωτικό θέμα και δεν ασχολούνται με λεπτομέρειες. Επιθυμούν μια αδρή διευθέτηση βασισμένη στο θράσος του ισχυρού έναντι του θεωρούμενου ως αδυνάμου.
Παράλληλα, εμφανίζουν και μια σειρά από φοβικά σύνδρομα, του τύπου: «Εσείς δεν μας ανησυχείτε, αλλά μας προβληματίζει το ενδεχόμενο να σας χρησιμοποιήσει κάποια μεγάλη δύναμη εις βάρος μας, όπως έγινε το 1919-22». Ακούστηκαν και κάποιες καινοφανείς απόψεις περί «δεύτερης γραμμής άμυνας» που συνδέονται με την αναβάθμιση του λιμένα της Αλεξανδρουπόλεως από το ΝΑΤΟ και τους Αμερικανούς.
Πού οφείλονται όλα αυτά; Μα, φυσικά στον Ερντογάν. Οσον καιρό η Τουρκία επεδίωκε να παραμείνει συνδεδεμένη με τη Δύση και την Ευρώπη, οι ελληνοτουρκικές σχέσεις είχαν προτεραιότητα στην άσκηση της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής. Μετά την ανάρρηση του Ερντογάν στην εξουσία, η Τουρκία ανέπτυξε περιφερειακές στρατηγικές σε Μέση Ανατολή, Ασία, Αφρική, που δεν συνδέονται με τη Δύση. Κατά συνέπεια, δεν επηρεάζονται από τις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Πρόκειται για μια εντελώς διαφορετική Τουρκία από αυτήν του 1974. Συνορεύουμε πλέον με μια χώρα που πιστεύει ότι είναι αυτοκρατορία.
*Ο κ. Αγγελος Μ. Συρίγος είναι καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, βουλευτής Ν.Δ. στην Α΄ Αθηνών.
(από την εφημερίδα "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ")