τις σύγχρονες αποκλίσεις μεταξύ των αναγκών των καταναλωτών και των επενδυτών.
Επί του παρόντος, η ενέργεια από τις ΑΠΕ πωλείται στις αγορές χονδρικής με τρόπο παρόμοιο με τις παραδοσιακές μορφές ενέργειας, όπως τα ορυκτά καύσιμα. Ωστόσο, ενώ τα ορυκτά καύσιμα χρησιμοποιούνται στην παραγωγή με βάση τις εκτιμώμενες ανάγκες της αγοράς, αυτό δεν μπορεί να ισχύσει στις ΑΠΕ λόγω της εξάρτησής τους από τις καιρικές συνθήκες. Για παράδειγμα, μία μονάδα λιγνίτη μπορεί να κάψει μεγαλύτερες ποσότητες κατά τις ώρες αιχμής ώστε να εξυπηρετήσεις την αυξημένη ζήτηση. Όμως μία αιολική μονάδα μπορεί να παράγει ενέργεια μόνο όταν υπάρχει επαρκής άνεμος, κάτι που δεν μπορεί να ελεγχθεί από τους διαχειριστές της υποδομής. Αυτό σημαίνει πως μία μονάδα ΑΠΕ ενδεχομένως να παράγει περισσότερη ενέργεια σε ώρες που υπάρχει λιγότερη ζήτηση, ουσιαστικά δημιουργώντας πλεονάζοντα φορτία. Λόγω της ανισορροπίας μεταξύ προσφοράς και ζήτησης, οι τιμές ενέργειας από τις ΑΠΕ βαίνουν μειούμενες, πολλές φορές αγγίζοντας το μηδέν, ή περνώντας ακόμα και σε αρνητικές τιμές όπου αυτό επιτρέπεται. Έτσι, οι παραγωγοί ΑΠΕ αναγκάζονται να χρεωθούν επιπλέον κόστος προκειμένου να καταναλωθεί η πλεονάζουσα ενέργεια.
Το φαινόμενο αυτό γίνεται όλο και πιο σύνηθες καθώς το μερίδιο των ΑΠΕ στο σύστημα αυξάνεται. Και αυτό γιατί τα πλεονάζοντα φορτία σε ώρες χαμηλής ζήτησης πολλαπλασιάζονται δραματικά όσο οι υποδομές ΑΠΕ γίνονται πιο μεγάλες και αποδοτικές. Έτσι, οι αρνητικές τιμές ενέργειες είναι πλέον συχνές στις πιο ώριμες αγορές καθαρής ενέργειας, όπως στην Καλιφόρνια ή τη Σκανδιναβία. Ειδικά για το 2025, το σύνολο των ωρών με αρνητικές τιμές αναμένεται να φτάσει νέα ρεκόρ καθώς τα έργα ΑΠΕ που είχαν ξεκινήσει τα προηγούμενα χρόνια θα συνδεθούν στο δίκτυο, ενώ η αγορές δεν έχουν βρει ακόμα έναν αποτελεσματικό τρόπο αντιμετώπισης του προβλήματος.
Οι ώρες με αρνητικές τιμές ενέργειας για το 2024 στην Ευρώπη. Πηγή: Bloomberg.
Προς το παρόν χρησιμοποιούνται δύο τρόποι για την αντιστάθμιση του προβλήματος. Ο πρώτος, ιδιαίτερα γνωστός και στην Ελλάδα, είναι οι περικοπές. Αυτό σημαίνει πως οι διαχειριστές του ελληνικού δικτύου “πετούν” ορισμένες μονάδες έξω από το δίκτυο προσωρινά σε ώρες πλεονάζουσας παραγωγής προκειμένου να μην υπερφορτωθεί το σύστημα— κάτι που θα μπορούσε να οδηγήσει σε μαζικά μπλάκ-αουτ. Μία πιο ακραία μορφή αυτού του μέτρου είναι οι αποσυνδέσεις, οι οποίες μπορούν να προκαλέσουν σοβαρές ζημιές στον υλικοτεχνικό εξοπλισμό των μονάδων, πέρα από το οικονομικό κόστος.
Ο δεύτερος τρόπος είναι η ανάπτυξη συστημάτων αποθήκευσης στις μονάδες ΑΠΕ. Στην Ελλάδα υπάρχουν δύο βασικές προσεγγίσεις στην αποθήκευση. Η μία είναι η αντλησιοταμίευση, δηλαδή η χρήση ταμιευτήρων νερού ώστε η πλεονάζουσα ενέργεια των ΑΠΕ να μετατραπεί σε δυνητικό υδροηλεκτρικό φορτίο. Η άλλη είναι οι μπαταρίες, δηλαδή η χημική αποθήκευση ενέργειας. Το ζήτημα της αποθήκευσης έχει τεθεί πολύ έντονα στην Ελλάδα, αλλά και στην υπόλοιπη Ευρώπη, τους τελευταίους μήνες, με την κυβέρνηση να ετοιμάζει μία σειρά νομοθετικών πρωτοβουλιών για την ταχύτερη ανάπτυξη συστημάτων αποθήκευσης στις υφιστάμενες ΑΠΕ.
Φυσικά, μία άλλη μέθοδος αντιμετώπισης του ζητήματος είναι η γνωστή πρακτική του νυχτερινού τιμολογίου. Ένα απομεινάρι της εποχής του λιγνίτη, όταν οι μονάδες έπρεπε να συνεχίσουν να καίνε άνθρακα ακόμα και τις μεταμεσονύχτιες ώρες όταν η ζήτηση μειωνόταν δραματικά, η συγκεκριμένη μέθοδος έχει πλέον προσαρμοστεί στη νέα πραγματικότητα. Έτσι, η προνομιακή τιμολόγηση ισχύει για τις ώρες που θεωρητικά οι ΑΠΕ θα παράγουν περισσότερο, δηλαδή το μεσημέρι, όταν οι ηλιακές μονάδες είναι πιο αποδοτικές. Αυτή η προσέγγιση δίνει το οικονομικό κίνητρο στους καταναλωτές να μεταφέρουν τις πιο ενεργοβόρες συνήθειές τους κατά τις ώρες με αυξημένη παραγωγή ώστε να μειώνονται τα πλεονάζοντα φορτία. Βέβαια, μία τέτοια τακτική είναι αποτελεσματική μόνο όταν οι καταναλωτές μπορούν να την εφαρμόσουν— δηλαδή όταν βρίσκονται στο σωστό μέρος τη σωστή στιγμή.
Το φαινόμενο αυτό δεν είναι εντελώς άγνωστο στους καταναλωτές. Δεν χρειάζεται κανείς να έχει τεχνικές γνώσεις στο αντικείμενο ώστε να καταλάβει πως για παράδειγμα, μία μονάδα φωτοβολταϊκών θα παράγει περισσότερη ενέργεια τις ώρες με την εντονότερη ηλιοφάνεια. Εντούτοις, οι αρνητικές τιμές ενέργειας των ΑΠΕ δεν αποτυπώνονται στους λογαριασμούς ρεύματος που λαμβάνει το μέσο νοικοκυριό τις περισσότερες φορές. Αυτό συμβαίνει γιατί οι περισσότεροι πάροχοι ενέργειας έχουν σταθερά συμβόλαια, τόσο με τους καταναλωτές λιανικής, όσο και με τους παραγωγούς ενέργειας. Με αυτό το δεδομένο, ακόμα και αν οι τιμές χονδρικής κινούνται κάτω από το μηδέν, οι τιμές λιανικής παραμένουν αρκετά πιο πάνω από τον οριζόντιο άξονα.
Αυτοί που σίγουρα επηρεάζονται από τις αρνητικές τιμές ενέργειας είναι οι παραγωγοί ΑΠΕ. Με την ενέργειά τους να πωλείται με ζημία ή τις μονάδες τους να τίθενται εκτός δικτύου, οι παραγωγοί έχουν πέσει “θύματα” της ίδιας τους της επιτυχίας. Η κατάσταση αυτή σημαίνει πως αρκετοί επενδυτές εξετάζουν το ενδεχόμενο να εγκαταλείψουν την αγορά, ενώ πολλοί ενδιαφερόμενοι αποφασίζουν να μην επενδύσουν γνωρίζοντας πως δεν θα αποσβέσουν το αρχικό κεφάλαιό τους. Αυτός είναι και ένας λόγος που οι άνθρωποι της αγοράς στην Ελλάδα και άλλα ώριμα δίκτυα πιέζουν τις πολιτικές ηγεσίες για λήψη άμεσων μέτρων. Τα μέτρα αυτά μπορεί να ξεκινούν από τη χρηματοδότηση μαζικών έργων αποθήκευσης, μέχρι και την ολική απαγόρευση της κατασκευής νέων μονάδων ΑΠΕ.
Από την άλλη πλευρά, το πρόβλημα αυτό μπορεί να αποτελέσει ευκαιρία για όσους εξειδικεύονται στα συστήματα αποθήκευσης. Ήδη οι μπαταρίες θεωρούνται το next big thing της πράσινης μετάβασης. Επί του παρόντος, υπάρχει σχεδιασμός για έργα δεκάδων δισεκατομμυρίων ευρώ στην Ευρώπη, ενώ μία σειρά φιλόδοξων νεοφυών επιχειρήσεων αναζητούν την καινοτομία στον κλάδο της αποθήκευσης που θα μπορούσε να αλλάξει τα δεδομένα για την ενεργειακή αγορά. Όμως, όπως τονίζουν οι ειδικοί, οι ενδιαφερόμενοι επενδυτές και οι εμπλεκόμενες κυβερνήσεις οφείλουν να επιδείξουν ιδιαίτερη προσοχή ώστε η ανάπτυξη των συστημάτων αποθήκευσης να υλοποιηθεί με πιο ορθολογικά κριτήρια από την ανάπτυξη των ΑΠΕ.