Η αποζημίωση των ΗΠΑ για τη στρατιωτική τους στήριξη προς το Κίεβο είναι ο ένας λόγος πίσω από την απαίτηση της κυβέρνησης Τραμπ να πάρει τον έλεγχο των ορυκτών της Ουκρανίας. Ο δεύτερος, και πολύ πιο σημαντικός, λόγος είναι η υψηλή γεωπολιτική και γεωοικονομική σημασία που αποκτούν οι σπάνιες γαίες και τα κρίσιμα μέταλλα στην εποχή του παγκόσμιου τεχνο-οικονομικού μετασχηματισμού και της ενεργειακής μετάβασης.
Ενώπιον αυτού του μετασχηματισμού, η αξία των κρίσιμων ορυκτών, όπως το κοβάλτιο, ο χαλκός, το λίθιο και το νικέλιο, εκτινάσσεται και ο γεωπολιτικός ανταγωνισμός για την πρόσβαση σε αυτά κλιμακώνεται. Το 2022, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Διεθνούς Υπηρεσίας Ενέργειας (IEA), η αξία της αγοράς των ορυκτών της ενεργειακής μετάβασης είχε ήδη φτάσει τα 320 δισ. στερλίνες, έχοντας διπλασιαστεί σε σχέση με την προηγούμενη πενταετία. Η αξία αυτή αναμένεται ακόμη και να τριπλασιαστεί έως το 2040.
Ευρύ φάσμα χρήσης
Οι σπάνιες γαίες έχουν κομβική θέση μεταξύ αυτών των κρίσιμων ορυκτών. Πρακτικά πρόκειται για ένα υποσύνολο 17 κρίσιμων ορυκτών που είναι απαραίτητα στα κινητά τηλέφωνα, στα ηλεκτρικά οχήματα, στα συστήματα καθοδήγησης πυραύλων και σε άλλες ηλεκτρονικές, βιομηχανικές και ενεργειακές εφαρμογές. Παρά το όνομά τους, τα περισσότερα από τα στοιχεία σπάνιων γαιών δεν είναι στην πραγματικότητα τόσο σπάνια. Η εξόρυξη και ο καθαρισμός τους, όμως, είναι διαδικασίες εξαιρετικά δύσκολες και ρυπογόνες, γεγονός που σημαίνει ότι η παραγωγή και επεξεργασία τους περιορίζεται σε πολύ λίγες περιοχές του πλανήτη, κυρίως στην Κίνα.
Τα ακριβή κοιτάσματα σπάνιων γαιών της Ουκρανίας είναι δύσκολο να υπολογιστούν. Το 2022 η πρόεδρος της Ένωσης Γεωλόγων της Ουκρανίας Χάνα Λιβέντσεβα είχε υποστηρίξει πως η χώρα της διέθετε το 5% των παγκόσμιων ορυκτών πόρων, παρότι καλύπτει μόνο το 0,4% της επιφάνειας του πλανήτη, χάρη σε μια πολύπλοκη γεωλογία που περιλαμβάνει και τα τρία κύρια συστατικά του φλοιού της Γης. Σύμφωνα με τα στοιχεία της ίδιας της Ουκρανίας, τα οποία επικαλείται το πρακτορείο Reuters, η χώρα έχει κοιτάσματα 22 από τα 34 ορυκτά που προσδιορίζονται ως κρίσιμα από την Ε.Ε., συμπεριλαμβανομένων σπάνιων γαιών όπως το λανθάνιο, το δημήτριο, το νεοδύμιο, το έρβιο και το ύττριο.
Πριν από τον πόλεμο με τη Ρωσία, η Ουκρανία ήταν επίσης βασικός προμηθευτής τιτανίου, δίνοντας περίπου το 7% της παγκόσμιας παραγωγής το 2019, σύμφωνα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Το Κίεβο υποστήριζε επίσης ότι διαθέτει 500.000 τόνους αποθεμάτων λιθίου και το ένα πέμπτο του παγκόσμιου γραφίτη, κρίσιμου συστατικού των πυρηνικών σταθμών παραγωγής ενέργειας.
Ωστόσο, με τη Ρωσία να ελέγχει πια περίπου το ένα πέμπτο του εδάφους της Ουκρανίας, μεγάλο μέρος αυτών των αποθεμάτων έχει χαθεί. Σύμφωνα με εκτιμήσεις ουκρανικών think tanks που επικαλείται το Reuters, έως και το 40% των ορυκτών πόρων της Ουκρανίας τελεί πλέον υπό κατοχή - ανάμεσά τους και τουλάχιστον δύο από τα κοιτάσματα λιθίου της χώρας, ένα στο Ντόνετσκ και ένα άλλο στη Ζαπορίζια.
Η ασιατική υπερδύναμη
Ακόμη κι έτσι, όμως, τα ουκρανικά κοιτάσματα παραμένουν μεγάλα και, σύμφωνα με τον Guardian, ο βασικός λόγος για τον οποίο τα διεκδικεί ο Τραμπ δεν είναι άλλος από την Κίνα: Η ασιατική υπερδύναμη αποτελεί πλέον το παγκόσμιο εργοστάσιο επεξεργασίας κρίσιμων μετάλλων και ζωτικό σταθμό των παγκόσμιων αλυσίδων εφοδιασμού. Το γεγονός αυτό, όπως επισημαίνει ο Guardian, σημαίνει ότι υπάρχει δυνητική κινεζική απειλή στην πρόσβαση των ΗΠΑ σε κρίσιμα ορυκτά. Ήτοι, οι σπάνιες γαίες και τα κρίσιμα μέταλλα είναι οι δομικοί λίθοι της οικονομίας του μέλλοντος και αν δεν τους πάρουν στα χέρια τους οι ΗΠΑ θα το κάνει κάποιος άλλος - πιθανότατα η Κίνα που ήδη κυριαρχεί στην επεξεργασία τους.
Τα μερίδια της Κίνας σε παγκόσμιο επίπεδο
Η Κίνα έχει μακράν τη μεγαλύτερη ικανότητα επεξεργασίας κρίσιμων ορυκτών παγκοσμίως. Σύμφωνα με την ΙΕΑ, το παγκόσμιο μερίδιο της Κίνας στη διύλιση είναι περίπου 35% για το νικέλιο, 50% έως 70% για το λίθιο και το κοβάλτιο και σχεδόν 90% για τις σπάνιες γαίες. Η κυριαρχία της ειδικά στις σπάνιες γαίες είναι συντριπτική. Σύμφωνα με τα στοιχεία της αμερικανικής κυβέρνησης, το 2024 η Κίνα διέθετε σχεδόν το ήμισυ των παγκόσμιων αποθεμάτων σπάνιων γαιών.
(από την εφημερίδα "ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ")