Ωστόσο, όπως ανακοίνωσε ο Αμερικανός Πρόεδρος, ο Ουκρανός ομόλογός του, με νέα επιστολή του, δηλώνει πρόθυμος να υπογράψει την περιβόητη, πλέον, συμφωνία για τα κρίσιμα ορυκτά της χώρας του. Όμως, γιατί είναι τόσο σημαντικά για τον Ντόναλντ Τραμπ και τη Δύση, συνολικά, τα κρίσιμα ορυκτά της Ουκρανίας;
Προσπαθώντας να σκιαγραφήσουν μία απάντηση στο ερώτημα, οι Financial Times σημειώνει, κατ’ αρχάς, ότι το ενδιαφέρον του Τραμπ για τις σπάνιες γαίες – τα τόσο απαραίτητα αυτά υλικά για προϊόντα όπως τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα, τα κινητά τηλέφωνα και τόσα άλλα - δεν είναι καινούργιο. Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ, κατά την πρώτη θητεία του, το 2017, είχε υπογράψει εκτελεστικό διάταγμα για την εξασφάλιση προμηθειών κρίσιμων ορυκτών, ενώ το 2020 ακολούθησε ένα άλλο που επικεντρωνόταν στην κυριαρχία της Κίνας στην προμήθεια στοιχείων σπάνιων γαιών. Το πρόσφατο ενδιαφέρον του Προέδρου να αποκτήσουν οι ΗΠΑ τον έλεγχο της Γροιλανδίας προέρχεται επίσης από τους ορυκτούς πόρους της μεγαλύτερης νήσου στον κόσμο.
Βέβαια, η αξία του κλάδου των σπάνιων γαιών παγκοσμίως ανερχόταν το 2023 σε μόλις 7 δις δολάρια περίπου, σύμφωνα με την ερευνητική ομάδα Project Blue. Και στην Ουκρανία, δεν υπάρχουν εμπορικά αποθέματα σπάνιων γαιών, σύμφωνα με το Γεωλογικό Ινστιτούτο των ΗΠΑ. Ωστόσο, ο Τραμπ είναι αποφασισμένος να καταλάβει μεγαλύτερο μερίδιο της αγοράς σπάνιων γαιών. Η κινεζική κυριαρχία στη διύλιση και παραγωγή αυτών των στοιχείων, λένε ειδικοί του κλάδου, αποτελεί απειλή για τις ΗΠΑ, τις δυτικές εταιρείες και τις αλυσίδες εφοδιασμού τους.
Τι είναι οι σπάνιες γαίες;
Υπάρχουν 17 στοιχεία σπάνιων γαιών που, παρά το όνομά τους, δεν είναι ιδιαίτερα σπάνια. Είναι ζωτικής σημασίας για τη μετάβαση στην καθαρή ενέργεια και χρησιμοποιούνται σε μια σειρά από βιομηχανίες και προϊόντα, όπως smartphone, τηλεοράσεις, ανεμογεννήτριες και καταλύτες αυτοκινήτων.
Τα μέταλλα βρίσκονται σε ορισμένα πυριγενή πετρώματα και κοιτάσματα αργίλου σε όλο τον κόσμο, αλλά η εξόρυξή τους είναι δαπανηρή και περιλαμβάνει μια περίπλοκη διαδικασία.
Επίσης, είναι ζωτικής σημασίας για την παραγωγή μόνιμων μαγνητών που χρησιμοποιούνται σε μαχητικά αεροσκάφη και πυραύλους. Ως αποτέλεσμα, εμφανίζονται τόσο στους καταλόγους της ΕΕ όσο και των ΗΠΑ με κρίσιμα ορυκτά και οι οποίοι περιλαμβάνουν λίθιο, νικέλιο και κοβάλτιο.
Σε ποιες περιοχές του πλανήτη απαντούν οι σπάνιες γαίες;
Η Κίνα διαθέτει κάτι λιγότερο από τα μισά αποθέματα σπάνιων γαιών στον κόσμο, με τη Βραζιλία, την Ινδία και την Αυστραλία να έχουν επίσης μεγάλο μερίδιο, σύμφωνα με το Αμερικανικό Γεωλογικό Ινστιτούτο. Το μεγαλύτερο ορυχείο σπάνιων γαιών στον κόσμο είναι το Bayan Obo στην κινεζική επαρχία της Εσωτερικής Μογγολίας, το οποίο παράγει σπάνια μέταλλα καθώς και σιδηρομετάλλευμα.
Αν και οι σπάνιες γαίες δεν θεωρούνται πραγματικά σπάνιες, η συγκέντρωση μετάλλων που βρίσκονται σε κάθε δεδομένο κοίτασμα συχνά δεν είναι αρκετή για να καταστήσει την τοποθεσία οικονομικά βιώσιμη για εξόρυξη. «Αυτό που είναι σπάνιο με αυτά [ενν. τα σπάνια μέταλλα] είναι το να εμφανίζονται σε υψηλές συγκεντρώσεις», σημειώνει η Sally Gibson, καθηγήτρια πετρολογίας και γεωχημείας στο Πανεπιστήμιο του Cambridge. Όπως προσθέτει, τα κοιτάσματα συνήθως έχουν διάμετρο μικρότερη από ένα χιλιόμετρο, γεγονός που καθιστά δύσκολη την ανεύρεση τους.
Οι σπάνιες γαίες εξορύσσονται συνήθως ως υποπροϊόν άλλων πιο γνωστών και ευρέως χρησιμοποιούμενων ορυκτών, όπως ο σίδηρος και ο φώσφορος, που ανακαλύπτονται μαζί με αυτά. Παρά το ενδιαφέρον του Προέδρου Τραμπ για τις σπάνιες γαίες στην Ουκρανία, δεν υπάρχουν ενεργά ορυχεία ή κοιτάσματα υπό ανάπτυξη στη χώρα, σύμφωνα με την Benchmark Mineral Intelligence.
Γιατί είναι τόσο δύσκολη η εξόρυξή τους;
Η παραγωγή σπάνιων γαιών είναι εξαιρετικά περίπλοκη και δαπανηρή. Η εξαγωγή τους από πετρώματα και πηλό και η διύλισή τους ώστε να μετατραπούν σε προϊόντα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για βιομηχανικούς σκοπούς είναι μια χρονοβόρα διαδικασία, επειδή τα μέταλλα πρέπει να διαχωριστούν και να καθαριστούν μεμονωμένα. Περιλαμβάνει πολλά στάδια και είναι δύσκολη γιατί τα μέταλλα έχουν παρόμοια χημικά χαρακτηριστικά, που κάνουν τον διαχωρισμό τους ιδιαίτερα δύσκολο.
«Εκεί όπου τα πράγματα γίνονται όντως δύσκολα είναι στο στάδιο της διύλισης», δήλωσε στους Financial Times ο Pierre Josso, αναπληρωτής διευθυντής του Κέντρου Πληροφοριών για Κρίσιμα Ορυκτά του Ηνωμένου Βασιλείου. «Το να καταφέρουμε να τα διαχωρίσουμε σε μεμονωμένα στοιχεία απαιτεί πολύ χρόνο και ενέργεια».
Μάλιστα, μπορεί να είναι μια βρώμικη διαδικασία, καθώς ορισμένα από τα μεταλλεύματα που περιέχουν σπάνιες γαίες έχουν ραδιενεργά στοιχεία, όπως το θόριο. Αυτό σημαίνει ότι οι μονάδες επεξεργασίας μπορεί να καταλήξουν να έχουν ραδιενεργά απόβλητα, η απαλλαγή από τα οποία είναι δύσκολη και δαπανηρή.
Γιατί η Κίνα κυριαρχεί στην παγκόσμια αγορά σπάνιων γαιών;
Η Κίνα επενδύει στη διύλιση και την επεξεργασία σπάνιων γαιών εδώ και 30 χρόνια και ελέγχει το 90% της παγκόσμιας ικανότητας επεξεργασίας, σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας. «Μπορείτε να εξορύξετε οπουδήποτε στον κόσμο, αλλά αν δεν δημιουργήσετε επίσης την ικανότητα τήξης και διύλισης, θα στείλετε το μετάλλευμά σας στην Κίνα για διύλιση», τονίζει ο Josso.
Η κυριαρχία της Κίνας στα αποθέματα των σπάνιων γαιών του πλανήτη
πηγή: Financial Times
Η βιομηχανία έχει επίγνωση του κινδύνου που επιφυλάσσει για τις δυτικές εταιρείες η κυριαρχία της Κίνας στην αλυσίδα εφοδιασμού. «Γνωρίζουμε εδώ και πολύ καιρό ότι αποτελεί ένα τρωτό σημείο στρατηγικής σημασίας, αλλά η ενδιάμεση επεξεργασία [που περιλαμβάνει αποθήκευση και μεταφορά] είναι διαδικασία εξαιρετικά μεγάλης έντασης κεφαλαίου για να δημιουργηθεί», υπογραμμίζει η Gracelin Baskaran, διευθύντρια στο Κέντρο Στρατηγικών και Διεθνών Σπουδών των ΗΠΑ (US Center for Strategic and International Studies).
Εξάλλου, η Κίνα συνέχισε να παράγει σπάνιες γαίες σε μεγάλες ποσότητες, παρά την πτώση των τιμών καθώς η προσφορά υπερβαίνει τη ζήτηση. Η ανάπτυξη της κινεζικής προσφοράς έχει αυξηθεί ταχύτερα από τη ζήτηση από το 2020 και μετά. Η πλεονάζουσα προσφορά αναμένεται να διατηρηθεί τουλάχιστον έως το 2026 ή το 2027, σύμφωνα με το Benchmark Mineral Intelligence.
Γιατί είναι τόσο σημαντικές οι σπάνιες γαίες;
Οι δυτικές κυβερνήσεις ανησυχούν για την κυριαρχία της Κίνας στην αγορά σπάνιων γαιών λόγω της σημασίας τους σε μια σειρά τομέων, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που θεωρούνται κρίσιμοι για την εθνική ασφάλεια, όπως η άμυνα. Αυτή η εξάρτηση από την Κίνα εκθέτει τη Δύση σε αλλαγές στις πολιτικές της ασιατικής οικονομικής υπερδύναμης, οι οποίες θα μπορούσαν να προκαλέσουν χάος στις αλυσίδες εφοδιασμού και την οικονομική ευεξία των εταιρειών που εξαρτώνται από τα μέταλλα αυτά για τα προϊόντα τους.
Οι ανησυχίες για την Κίνα χρονολογούνται τουλάχιστον από το 2010, όταν η Ένωση Μαγνητικών Υλικών των ΗΠΑ προειδοποιούσε για μια «επικείμενη κρίση σπάνιων γαιών» την οποία θεωρούσε ως απειλή για την αμερικανική οικονομία και εθνική ασφάλεια.
Παρά τους φόβους αυτούς, η Δύση απέτυχε να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων. Για παράδειγμα, η ΕΕ εξακολουθεί να μην εξορύσσει στοιχεία σπάνιων γαιών, ενώ, αντίθετα, σύμφωνα με την Κομισιόν, εισάγει το 98% των μαγνητών της από σπάνιες γαίες με προέλευση την Κίνα.
Η Κίνα έδειξε πώς θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί την κυριαρχία της στην αγορά τον Δεκέμβριο του 2023, όταν απαγόρευσε την εξαγωγή τεχνολογίας επεξεργασίας σπάνιων γαιών. Σύμφωνα με τον Baskaran, υπάρχουν ορισμένα μέρη της επεξεργασίας, τα οποία η Δύση δεν έμαθε ποτέ να κάνει. «Βρισκόμαστε σε αυτήν την πραγματικά ευάλωτη γεωπολιτικά εποχή. Η αμυντική μας βιομηχανική βάση έχει αποδυναμωθεί τόσο πολύ. Δεν έχουμε τις δυνατότητες να αυξήσουμε την παραγωγή αυτού που χρειαζόμαστε», καταλήγει η Αμερικανίδα ειδικός.