Το 1883 ο Αλφρεντ Θάιερ Μαχάν, αξιωματικός του ναυτικού και ιστορικός των ΗΠΑ, όρισε τη σκληρή αλήθεια γύρω από την παγκόσμια ισχύ: όποιος κυβερνά τα κύματα κυβερνά και τον κόσμο. Δεν αναφερόταν μόνο στους στόλους και στα πολεμικά πλοία, αλλά στα στενά περάσματα από τα οποία διέρχεται το μεγαλύτερο μέρος του παγκόσμιου εμπορίου. Οποιος τα ελέγχει, δεν χρειάζεται να εισβάλει σε μια εχθρική χώρα. Μπορεί απλώς να στραγγαλίσει την οικονομία της. Οι ΗΠΑ το αντιλαμβάνονταν αυτό το μεγαλύτερο μέρος του 20ού αιώνα, αλλά επί πολλά χρόνια το είχαν ξεχάσει. Το θυμούνται, όμως, καλά οι εχθροί τους.
Τα τελευταία 20 χρόνια η Κίνα, η Ρωσία και το Ιράν μετέτρεψαν τα στρατηγικής σημασίας στενά περάσματα σε σκιώδη σημεία ελέγχου του πολέμου και αναδιαμόρφωσαν το παγκόσμιο εμπόριο προς το συμφέρον τους υπονομεύοντας τις ΗΠΑ. Η κυβέρνηση Μπάιντεν απαξίωσε να ασχοληθεί με το θέμα. Η κυβέρνηση Τραμπ το αντιμετωπίζει ως επείγον. Και τώρα είναι σε πλήρη εξέλιξη η μάχη γι’ αυτά τα στενά περάσματα, τις λωρίδες της ναυσιπλοΐας. Τις τελευταίες ημέρες, ο πρόεδρος Τραμπ έδωσε εντολή για εκτεταμένες αμερικανικές επιδρομές κατά των Χούθι για να ανοίξει το στενό του Μπαμπ ελ Μαντέμπ και να περνούν τα αμερικανικά πλοία και το διεθνές εμπόριο. Δεν είχε προηγηθεί ούτε αεροπορική επιδρομή ούτε άλλη αντίστοιχη στρατιωτική επιχείρηση. Απλώς οι Αρχές της Ισπανίας δεν επέτρεψαν να ελλιμενιστεί ένα πετρελαιοφόρο δεξαμενόπλοιο με αμερικανική σημαία, το «Overseas Santorini», όταν περνούσε από το Γιβραλτάρ τον Ιούλιο του 2024 με δυσκολία, καθώς του τελείωναν τα καύσιμα μετά ένα υπερατλαντικό ταξίδι από το Τέξας μέχρι το Ισραήλ.
Αυτό είναι το μοτίβο του νέου Ψυχρού Πολέμου σε ό,τι αφορά τις θαλάσσιες μετακινήσεις. Φαινομενικώς μικρές οχλήσεις σε πλοία αμερικανικών συμφερόντων, που υποβαθμίζονται ως μεμονωμένα συμβάντα. Στον κόσμο της ναυσιπλοΐας και ιδιαιτέρως στην Ευρώπη αυτά αντιμετωπίζονται με αδιαφορία, αλλά στο Πεντάγωνο τα βλέπουν αλλιώς. Γιατί κάπως έτσι αλλάζουν τα πράγματα, στην αρχή με μικρές κινήσεις, όπως είναι η άρνηση των Αρχών να επιτρέψουν την τροφοδοσία ενός πλοίου με καύσιμα, η σύναψη μιας προνομιακής συμφωνίας για τη χρήση ενός λιμανιού, μια αργή, αλλά σταθερή αλλαγή στον έλεγχο των θαλάσσιων μετακινήσεων. Και όταν δεν μπορεί πια να αγνοήσει κανείς το πρόβλημα είναι πολύ αργά, γιατί η ισορροπία δυνάμεων έχει αλλάξει. Κάποτε άλλοτε το περιστατικό με το «Overseas Santorini» θα είχε προκαλέσει διπλωματικό επεισόδιο, όμως η κυβέρνηση Μπάιντεν το άφησε να περάσει χωρίς, ίσως, ούτε να αντιληφθεί το πρόβλημα. Τα στενά περάσματα δεν είναι απλώς στρατηγικής σημασίας για τον πολεμικό σχεδιασμό. Αποτελούν κυρίως ρήγματα στην οικονομική ισχύ, σημεία πίεσης που καθορίζουν ποιος ελέγχει την κίνηση του πετρελαίου, των τροφίμων και των πρώτων υλών. Η Κίνα το καταλαβαίνει αυτό και επί δεκαετίες φρόντισε να αγοράσει μερίδια σε λιμάνια, να κλείσει μακροχρόνιες, στρατηγικής σημασίας συμφωνίες και να ετοιμάσει μια ναυτική δύναμη ικανή να επιβάλει την οικονομική κυριαρχία της. Το καταλαβαίνουν επίσης η Ρωσία και το Ιράν. Και ο κίνδυνος δεν είναι απλώς ένας ναυτικός αποκλεισμός αλλά και το ενδεχόμενο επιβράδυνσης και επιλεκτικής επιβολής άγραφων κανόνων. Οταν μια χώρα δεν μπορεί να κινήσει ελεύθερα τα προϊόντα της, η οικονομία της είναι στο έλεος όποιου ελέγχει τις λωρίδες διάβασης.
Η επόμενη παγκόσμια κρίση δεν θα αρχίσει με εκτοξεύσεις πυραύλων, ούτε με ναυμαχία. Θα αρχίσει με τον αποκλεισμό κάποιου στρατηγικής σημασίας στενού ή όταν οι σκληρές ρυθμίσεις και οι εχθρικές πολιτικές σε κάποια λιμάνια θα καταστήσουν άχρηστους τους δρόμους του εμπορίου. Την ώρα που ο πρόεδρος Τραμπ αναλάμβανε καθήκοντα, η Κίνα είχε υπό τον έλεγχό της τα δύο άκρα της διώρυγας του Παναμά και σημαντικά μερίδια στους τερματικούς σταθμούς στη διώρυγα του Σουέζ, στα Στενά του Βοσπόρου και στη σήραγγα της Μάγχης. Εχει επίσης ναυτική βάση στην είσοδο της Ερυθράς Θάλασσας και μετατρέπει έτσι ένα πέρασμα στρατηγικής σημασίας σε αμφισβητούμενα ύδατα.
Τα Στενά του Ορμούζ, από όπου διέρχεται το 20% του παγκόσμιου πετρελαίου, ελέγχονται από το Ιράν που έχει τη δυνατότητα να τα κλείσει. Το Στενό της Κορέας είναι κρίσιμο πέρασμα ανάμεσα στη Θάλασσα της Ανατολικής Κίνας, την Κίτρινη Θάλασσα και τη Θάλασσα της Ιαπωνίας και μπορεί να το ελέγξει η ηγεσία της Βόρειας Κορέας. Η μάχη για την κυριαρχία στους δρόμους του παγκόσμιου εμπορίου είναι ήδη σε εξέλιξη και όχι μόνο με τα πολεμικά πλοία και τους πυραύλους που πλήττουν τους αντάρτες Χούθι, αλλά και μέσω των οικονομικών πιέσεων, των εξαγορών λιμένων και των περιορισμών που επιβάλλουν οι ρυθμίσεις. Και για πρώτη φορά μετά από δεκαετίες οι ΗΠΑ παίρνουν πρωτοβουλία και επιτίθενται. Η κυβέρνηση Τραμπ έχει δώσει εντολή να γίνει διεξοδική έρευνα για το πώς λειτουργούν όχι μόνο τα αμερικανικά λιμάνια, αλλά όλο το παγκόσμιο εμπορικό οικοσύστημα. Και οι αμερικανικές αρχές διερευνούν τι γίνεται στη Θάλασσα της Μάγχης, στα θαλάσσια στενά στην περιοχή της Μαλαισίας, στη Βόρεια Θάλασσα, στα Στενά της Σιγκαπούρης, στη διώρυγα του Παναμά, στα Στενά του Γιβραλτάρ και στη διώρυγα του Σουέζ.
(από την εφημερίδα «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ»)