Πάνω από τα ερείπια του Τείχους του Βερολίνου, χάραξε μια δεύτερη Ωραία Εποχή (belle époque) για το διεθνή καπιταλισμό, έναν αιώνα μετά την πρώτη. Στη θέση της Βρετανίας, η Αμερική, αδιαφιλονίκητος ηγεμόνας του πλανήτη, ευνοούσε το δεύτερο, ιστορικό κύμα παγκοσμιοποίησης. Η τρίτη τεχνολογική επανάσταση της Πληροφορικής υποσχόταν μια νέα Οικονομία της Γνώσης, απαλλαγμένη από τα παλιά φαντάσματα των κρίσεων και των κοινωνικών αναστατώσεων. Ο νεοφιλελευθερισμός θριάμβευε σαν οικουμενική, πολιτική θρησκεία και οι αρχιερείς του παραλλήλιζαν τους αμφισβητίες με τους δογματικούς οπαδούς της επίπεδης γης.
Η εποχή αυτή αποτελεί πλέον παρελθόν. Οι νικητές του Ψυχρού Πολέμου υψώνουν νέα Τείχη στη Βαγδάτη, στη Ραμάλα και στο Ρίο Γκράντε. Το ψηφιακό κραχ και η κρίση στην αγορά ακινήτων αποκαλύπτουν τα σαθρά, οικονομικά θεμέλια της αμερικανικής ηγεμονίας, ενώ το φιάσκο στο Ιράκ αποτελεί οιωνό «ιμπεριαλιστικής υπερεπέκτασης», που στάθηκε μοιραία για όλες τις Αυτοκρατορίες από την εποχή της Ρώμης. Ο αμερικανικός αϊτός γίνεται γύπας, προκαλώντας αντιστάσεις και αντισυσπειρώσεις, από τη νέα Ρωσία του Πούτιν μέχρι τη ριζοσπαστικά μεταλλαγμένη Λατινική Αμερική. Στον καθρέφτη της πραγματικότητας, ο νεοφιλελευθερισμός δεν φαίνεται πια ως ο πιο όμορφος των δυνατών κόσμων. Η απειλή ενός νέου κραχ, τύπου 1929, προκάλεσε την πρωτοφανή στην ιστορία παρέμβαση πέντε κεντρικών τραπεζών της Βόρειας Αμερικής και της Ευρώπης για να αποτραπούν τα χειρότερα.
Μέσα από παράλληλες διαδρομές στην πολιτική οικονομία, την ιστορία και τις διεθνείς σχέσεις, ο Πέτρος Παπακωνσταντίνου προσεγγίζει το νέο καπιταλισμό της χρηματιστικής έκρηξης, των τεχνολογικών επαναστάσεων και της παγκοσμιοποίησης. Υποστηρίζει ότι το διεθνές σύστημα έχει εισέλθει σε μια δεύτερη εποχή γενικευμένης οικονομικής και γεωπολιτικής αποσταθεροποίησης, μετά από εκείνη του 1873-1945, η οποία δεν έγινε δυνατό να ξεπεραστεί παρά μόνο μέσα από τις μεγάλες καταστροφές δύο παγκοσμίων πολέμων.
Ακόμη χειρότερα: Για πρώτη φορά μετά την πρώτη βιομηχανική επανάσταση της ατμομηχανής, το σύστημα βιώνει τον κλονισμό των βαθύτερων νόμων της ύπαρξης και αναπαραγωγής του. Η «Οικονομία της Γνώσης» αποδεικνύεται όχι θαυματουργό ελιξίριο, αλλά νάρκη στα θεμέλια της καπιταλιστικής κερδοφορίας. Τα ρομπότ εξοικονομούν θέσεις εργασίας, αλλά δεν μπορούν να αγοράσουν προϊόντα. Το παγκόσμιο κοινωνικό ντάμπινγκ ενός αρπακτικού, νομαδικού καπιταλισμού, που μεταναστεύει στις χώρες χαμηλού κόστους εργασίας, κατακλύζει τις αγορές με υπερπροσφορά εμπορευμάτων, ενώ ταυτόχρονα ακρωτηριάζει τα εισοδήματα των καταναλωτών που πρέπει να τα αγοράζουν. Απέναντι στο οικολογικό πρόβλημα, που απειλεί με μη αναστρέψιμη αποσταθεροποίηση τη βιόσφαιρα, οι κυρίαρχοι του πλανήτη «μοιάζουν με τους επιβάτες της κλινάμαξας, που δεν ξυπνούν παρά τη στιγμή της σύγκρουσης».
Σ’ αυτό το φόντο, το παγκόσμιο σύστημα οδηγείται, κατά τον Πέτρο Παπακωνσταντίνου, σε ένα καινοφανές είδος «ολοκληρωτικού καπιταλισμού», πολύ διαφορετικό από το κλασικό φασιστικό φαινόμενο, αλλά όχι λιγότερο επικίνδυνο. Οι «ολιγάρχες» σε Ανατολή και Δύση τείνουν να αποκτήσουν χαρακτηριστικά κάστας. Το αναδυόμενο «τεχνο-χρηματιστικο- στρατιωτικό σύμπλεγμα» επιβάλλει στη μισθωτή εργασία μορφές «βιομηχανικής δουλοπαροικίας» με μοχλό ένα νεοαπολυταρχικό κράτος.
Ωστόσο, η εργασία και η επινοητικότητα του κοινωνικού ανθρώπου διαμορφώνουν ταυτόχρονα πλούτο και απελευθερωτικές δυνατότητες χωρίς προηγούμενο στην ιστορία του πολιτισμού. Έστω κι αν η πρόοδος συνεχίζει να μοιάζει «με το παγανιστικό εκείνο ξόανο, που πίνει νέκταρ από τα κρανία των ηττημένων». Έστω κι αν η Αριστερά, σε διεθνή κλίμακα, δεν έχει ακόμη ανασυνταχθεί αποτελεσματικά μετά την κατάρρευση του «υπαρκτού σοσιαλισμού» και την πλήρη συνθηκολόγηση της σοσιαλδημοκρατίας. Τίποτα δεν μπορεί να προεξοφληθεί, όλα τα σενάρια του μέλλοντος είναι ανοιχτά, από το καλύτερο, ως το χειρότερο. Άλλωστε, Ιστορία «δεν είναι παρά το μονοπάτι που μετατρέπει το αναπάντεχο σε αναπόδραστο».
Ο Πέτρος Παπακωνσταντίνου είναι διδάκτωρ Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών και δημοσιογράφος. Εργάζεται στην Καθημερινή ως συντάκτης διεθνών θεμάτων και αρθρογραφεί στην εβδομαδιαία εφημερίδα Πριν και στο επιστημονικό περιοδικό Ουτοπία.
Έχει πραγματοποιήσει δεκάδες δημοσιογραφικές αποστολές στο εξωτερικό, κατά κύριο λόγο στην Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή. Μεταξύ άλλων, έχει πάρει συνεντεύξεις από τους: Άγκελα Μέρκελ, Νικολά Σαρκοζί, Φελίπε Γκονσάλες, Χοσέ-Μαρία Αθνάρ, Τζέρι Άνταμς, Γιάσερ Αραφάτ, Ισμαήλ Χανίγια, Σιμόν Πέρες, Μπάσαρ αλ Άσαντ, Σαουκάτ Αζίζ, Μισέλ Μπατσελέτ, Ιζαμπέλ Αλιέντε, Ράμσεϊ Κλαρκ, Βάτσλαβ Κλάους, Ίλια Πριγκοζίν και Νόαμ Τσόμσκι.
Επιστημονικές εργασίες του, στο πεδίο της Θεωρητικής Φυσικής, έχουν δημοσιευθεί στα περιοδικά Physical Review Letters, Physical Review, Journal of Physics, Physica και Theoretical Chemistry. Προηγούμενα βιβλία του: Η Aμερικανική Τζιχάντ (2003) και Η Εποχή του Φόβου (2005).
(Πρόλογος: Κώστας Βεργόπουλος)
Συγγραφέας: Πέτρος Παπακωνσταντίνου
Υπότιτλος: Η γέννηση του ολοκληρωτικού καπιταλισμού
Εκδοτικός Οίκος: ΛΙΒΑΝΗ
Αθήνα 2008
Σειρά: ΠΟΛΙΤΙΚΗ
Σελίδες: 390
ISBN: 979-960-14-1695-3