Οπως οι τέχνες και ο πολιτισμός, έτσι και η επιστήμη θεωρούνταν άλλοτε πολυτέλεια, την οποία οι κοινωνίες μπορούσαν να απολαύσουν μόνο σε εποχές ευημερίας. Η σημερινή δεν είναι εποχή ευημερίας, κανείς όμως δεν αμφισβητεί την ανάγκη να συνεχίσουμε την επιστημονική προσπάθεια της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Προφανώς, η καθαρή επιστήμη δεν θα μας βοηθήσει να ξεπεράσουμε την οικονομική κρίση. Ομως, συμφωνούμε πως η τεχνολογία και η καινοτομία βρίσκονται στη ρίζα της οικονομικής ισχύος. Και οι Ευρωπαίοι δεν είμαστε οι μοναδικοί που ανησυχούμε για το μέλλον της: ο Μπαράκ Ομπάμα εξέφρασε προβληματισμό στην ορκωμοσία του, ενώ στα τέλη Απριλίου ανακοίνωσε πως οι ΗΠΑ φιλοδοξούν να δαπανήσουν τουλάχιστον το 3% του ΑΕΠ τους σε έρευνα και ανάπτυξη και διεθνή επιστημονική συνεργασία.
Ελπίζω ότι το ίδιο σκεπτικό θα κυριαρχήσει στην Ευρώπη: επιστήμη και έρευνα είναι ζωτικής σημασίας στην προετοιμασία της οικονομίας μας για έναν κόσμο μετά την κρίση. Η Ευρώπη παραμένει δεύτερη μεγαλύτερη επιστημονική δύναμη στον κόσμο και μακράν κορυφαίος προορισμός επενδύσεων σε έρευνα και ανάπτυξη από αμερικανικές και ευρωπαϊκές πολυεθνικές. Ωστόσο, απέχουμε ακόμα πολύ από το να παράσχουμε τη στήριξη που χρειάζονται η επιστημονική έρευνα και οι τεχνολογικές εξελίξεις. Παρά την πρόοδο, η συνολική προσπάθεια έμεινε επί έτη στάσιμη στο 1,84% του ΑΕΠ, την ώρα που οι αμερικανικές επενδύσεις στον τομέα φθάνουν το 2,61% του ΑΕΠ και οι ιαπωνικές το 3%. Την ίδια ώρα, αναδυόμενες χώρες όπως η Κίνα σπεύδουν να καλύψουν το χάσμα από τις πιο ανεπτυγμένες.
Η πολιτική έρευνας της Ε.Ε. προσεγγίζει ένα σταυροδρόμι. Τους ερχόμενους μήνες θα δούμε τη μεσοπρόθεσμη αποτίμηση του 7ου Προγράμματος Πλαισίου (FP7), συζητήσεις για το μέλλον των Προγραμμάτων Πλαισίων γενικότερα, τις μελλοντικές δημοσιονομικές ρυθμίσεις της Ε.Ε., μια νέα Επιτροπή και ίσως και την εφαρμογή της συνθήκης της Λισσαβώνας. Ολα αυτά δίνουν νέες ευκαιρίες για τον καθορισμό των επόμενων βημάτων της Ε.Ε. προς μια νέα στρατηγική.
Προς ποια κατεύθυνση θα πρέπει να κινηθούμε; Πρέπει να ενεργήσουμε σε τρία μέτωπα: την ευρύτερης κλίμακας συνεργασία μεταξύ των χωρών-μελών, τη βελτίωση των μεθόδων κατανομής της ευρωπαϊκής χρηματοδότησης και τον συνδυασμό των πολιτικών υψηλής τεχνολογίας και βιομηχανίας.
Η επιστημονική έρευνα καθαυτή είναι μόλις ένα μέρος της εικόνας. Πολύ μεγαλύτερη πρόκληση αποτελεί η δημιουργία μιας γνήσια ευρωπαϊκής βιομηχανικής και τεχνολογικής πολιτικής. Μαζί με τη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Ερευνας, η μεγάλη καινοτομία του FP7 ήταν η υιοθέτηση πολυάριθμων Κοινών Τεχνολογικών Πρωτοβουλιών (JTI) που συνδέουν τα δημόσια ιδρύματα και τις μεγάλες ιδιωτικές εταιρείες σε τομείς όπως η αεροδιαστημική, τα ηλεκτρονικά και τα φαρμακευτικά. Οι πρωτοβουλίες αυτές θα μπορούσαν εν τέλει να ενισχύσουν μια σύγχρονη βιομηχανική πολιτική που θα εφαρμόζεται σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Στις ΗΠΑ, βιομηχανική και τεχνολογική πολιτική εφαρμόζονται με τη στήριξη να διοχετεύεται προς τις ιδιωτικές επιχειρήσεις, όχι μέσω χρηματοδότησης έρευνας αλλά μέσω προμηθειών δημοσίου. Δεν ήλθε η ώρα να εκμεταλλευθούν και οι Ευρωπαίοι τις δημόσιες προμήθειες σε τομείς όπως οι καθαρές μεταφορές, η υποδομή για την υγεία και η ενέργεια; Για να γίνει, ωστόσο, κάτι τέτοιο απαιτείται σαφές όραμα και ισχυρές δεσμεύσεις από όλα τα κράτη-μέλη και τους θεσμούς. Τα σημερινά προβλήματα μας δίνουν, μάλιστα, μια μικρή ευκαιρία, την οποία δεν πρέπει να αφήσουμε ανεκμετάλλευτη.
Ο Janez Potocnik είναι επίτροπος της Ε.Ε. για την Ερευνα. Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα www.europesworld.org
(Από την εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 21/08/2009)