Οι εκλογές της 4ης Οκτωβρίου αποτελούν ευκαιρία για την έξοδο από ένα ασυνήθιστο τούνελ. Η κυβέρνηση Καραμανλή, όπως από την αρχή διαπιστώσαμε, δεν ήταν μια συνηθισμένη κεντροδεξιά κυβέρνηση, αλλά περισσότερο μια κυβέρνηση «λαϊκής δεξιάς». Εντάχθηκε, παρά τις αντιαμερικανικές κορώνες, περισσότερο στον κύκλο συμπεριφορών των νεοσυντηρητικών.
Πρέπει να κάνουμε εδώ μια διάκριση μεταξύ νεοφιλελευθερισμού, που αποτέλεσε τον ευρύτερο συντηρητικό κύκλο από την δεκαετία του '80, και του νεοσυντηρητισμού, που θα μπορούσαμε να τον χαρακτηρίσουμε σαν το παρακμιακό τέλος του.
Ο νεοφιλελευθερισμός επηρέασε, στη φάση της ακμής του, όλα τα πολιτικά ρεύματα του αναπτυγμένου κόσμου, συντηρητικά πρωτίστως, αλλά και προοδευτικά. Έλυσε προβλήματα και δημιούργησε περισσότερα. Ως κατάληξη της πορείας του, είχαμε τον νεοσυντηρητισμό του Μπους (George W. Bush), που οδήγησε και στην παγκόσμια οικονομική κρίση.
Στη χώρα μας -που τις περισσότερες φορές τα διεθνή ρεύματα έρχονται διαθλασμένα- ως εναρκτήρια στιγμή του νεοσυντηρητισμού ίσως πρέπει να θεωρήσουμε την άνοδο του Χριστόδουλου στον αρχιεπισκοπικό θρόνο, στα μέσα της δεκαετίας του '90.
Ο Κώστας Καραμανλής στηρίχθηκε περισσότερο σ' αυτό το ρεύμα, παρά στον νεοφιλελευθερισμό, ο οποίος στην Ελλάδα επηρέασε σ' ένα βαθμό τους προοδευτικούς που ήταν στην εξουσία τη δεκαετία του '90.
Δεν είναι τυχαίο ότι το ρεύμα Καραμανλή ανήλθε στην εξουσία ηθικολογώντας αφόρητα μαζί με τον Χριστόδουλο, κλείνοντας την κοινωνία στο καβούκι της και χαϊδεύοντας τα αυτιά των λαϊκών στρωμάτων. Ήταν και στα λόγια και στην πράξη, ένα κρατιστικό κόμμα. Στη γενικότερη εθνική στρατηγική, επανήλθε στη ρητορεία της δεκαετίας του '80, που τώρα λειτουργούσε όμως ως πλαίσιο εθνικής αναδίπλωσης.
Τα στοιχεία αυτά συνέθεσαν έναν ηττοπαθή λαϊκίστικο λόγο, που χαρακτήρισε την ιδιότυπη ηγεμονία Καραμανλή. Ήταν μια ηγεμονία πρακτικού χαρακτήρα. 'Αλλωστε, δεν υπάρχει διεθνώς κανένα παράδειγμα πολιτικής ηγεσίας αυτού του ρεύματος που να είχε θεωρητικό ενδιαφέρον ή επάρκεια. Ο ίδιος ο Καραμανλής, όπως οι περισσότεροι νέο-συντηρητικοί ηγέτες, διακρίθηκε για την ικανότητά του να σχηματοποιεί τα πολιτικά επιχειρήματα και να απευθύνεται, όσο τον άκουγαν, στα απλοϊκά ακροατήρια.
Στο πλαίσιο της ηγεμονίας Καραμανλή χώρεσαν από την αρχή όλα τα συντηρητικά λαϊκίστικα ρεύματα που συνθέτουν το πολιτικό σκηνικό της χώρας:
Πιο άνετα το ΚΚΕ, με το οποίο ο Κ. Καραμανλής διατηρεί ένα αδιατάραχτο μορατόριουμ.
Αλλά και ο Αλέκος Αλαβάνος (και ο Αλέξης Τσίπρας), παρά το γεγονός ότι εκδήλωσε πρόσκαιρα μια αντικαραμανλική τακτική, η οποία του απέδωσε επίσης πρόσκαιρους δημοσκοπικούς καρπούς.
Παρόμοια στάση, από άλλη σκοπιά, έχει ο Γιώργος Καρατζαφέρης, ως αυθεντικός εκφραστής της λαϊκής δεξιάς.
Και βέβαια και το ΠΑΣΟΚ δεν έμεινε ανεπηρέαστο. 'Αλλωστε, η ύπαρξη αντίστοιχων νοοτροπιών στο ΠΑΣΟΚ, επέτρεψε στον Κ. Καραμανλή να κάνει την επιλογή του Κάρολου Παπούλια ως προέδρου της δημοκρατίας.
Τώρα το οικοδόμημα τρίζει. Το ΠΑΣΟΚ, εκ των πραγμάτων, αναδεικνύεται ως η πολιτική πρόταση τερματισμού αυτής της ηγεμονίας και των χαρακτηριστικών της. Ωστόσο, δεν έχει καταφέρει να εξέλθει ιδεολογικά από το πλαίσιο που χαρακτηρίζει ετούτη την περίοδο. Μάλιστα, πολλές από τις πρακτικές του, ακόμα και προεκλογικά, εξακολουθούν να κινούνται σ' αυτό το πνεύμα κλειστού κομματικού ομίλου, κρατισμού, εθνικής αναδίπλωσης.
Τα γεγονότα όμως, το ίδιο το εκλογικό αποτέλεσμα, οι ευθύνες διακυβέρνησης, θα ωθήσουν προς μια έξοδο, ενώ ταυτόχρονα οι αντίπαλοί του θα βρεθούν σε πολύ πιο δύσκολη κατάσταση.
Η επόμενη μέρα
Στις 5 Οκτώβρη θα έχουμε αφήσει πίσω μας μια από τις χειρότερες πολιτικές περιόδους.
Η Νέα Δημοκρατία χωρίς ηγεσία και προσανατολισμό, με αμφίπλευρες απώλειες, θα περιέλθει σε κρίση χειρότερη από αυτήν του ΠΑΣΟΚ το 2004. Ο Καραμανλής, αφήνοντας πίσω του συντρίμμια, προσπαθεί να ναρκοθετήσει τη νέα κυβέρνηση, επαναφέροντας παλιές νεοφιλελεύθερες συνταγές που δεν θα εφαρμόσει, έτσι κι αλλιώς, ο ίδιος. Η στάση του αυτή, μπορεί τελικά να αποβεί χρήσιμη για τη νέα κυβέρνηση, η οποία έχει να διαχειριστεί χειρότερο δημοσιονομικό πρόβλημα από εκείνο που άφησε ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης το 1993.
Το ΚΚΕ, παριστάνοντας τον κήνσορα της κοινωνίας, κατατρομοκρατεί τις όποιες δυνάμεις επιχειρούν να φερθούν υπεύθυνα και να συμβάλλουν στην έξοδο της χώρας από τη μιζέρια, το μηδενισμό, την παρακμή. Θα διατηρήσει οπωσδήποτε κάποιες εκλογικές δυνάμεις, αλλά θα βγει ιδεολογικά αποδυναμωμένο. Ίσως έρχεται η ώρα, ό,τι δεν κάναμε στις αρχές της δεκαετίας του '90, να γίνει τώρα, ώστε να απαλλαγεί η χώρα μας από το τελευταίο ΚΚ στην Ευρώπη. Θα πληρώσει για την απεριόριστη στήριξη στην ομάδα των νεοσυντηρητικών του Καραμανλή.
Έναρξη ενός προοδευτικού κύκλου;
Όπως όλα δείχνουν, η παγκόσμια οικονομική κρίση σήμανε το τέλος του νεοφιλελεύθερου κύκλου. Η εκλογή του Ομπάμα (Obama), που ήταν η άμεση απάντηση στο νέο-συντηρητισμό, καθώς και η ως τώρα πολιτεία του, αποτελούν σοβαρές ενδείξεις ότι μπορεί να ανοίξει ένας νέος προοδευτικός κύκλος.
Ήρθε και η ανατροπή στην Ιαπωνία, αλλά και κάποιες πολιτικές εξελίξεις στην Ευρώπη. Γιατί όχι και η Ελλάδα, σε δύσκολες συνθήκες, να μην κινηθεί προς μια τέτοια κατεύθυνση;
Τα στοιχεία σύνθεσης ενός προοδευτικού λόγου, στην γενικότητά τους, αφορούν κυρίως:
Την επαναφορά του κριτικού λόγου απέναντι στον ηθικισμό, ώστε η κοινωνία μας να ανοίξει και πάλι τους ορίζοντές της, απελευθερώνοντας δυνάμεις.
Την οικοδόμηση των πολιτικών προτάσεων σε ένα μετα-κρατιστικό και μετα-νεοφιλελεύθερο (και μετα-εκσυγχρονιστικό) πραγματιστικό πεδίο, πέραν των αποκαλυπτικού χαρακτήρα συνταγών γενικής ευτυχίας.
Το άνοιγμα και πάλι της χώρας στο ευρωπαϊκό πεδίο αναφοράς και γενικότερα στις ειρηνικές και δημοκρατικές διεθνείς εξελίξεις.
Μια τέτοια σύνθεση, συνδυασμένη με ανάλογες ανοικτές και δημοκρατικές πρακτικές, θα δώσει αυτοπεποίθηση στους πολίτες, θα ανοίξει και πάλι τους ορίζοντες της χώρας. Θα μπορέσει σε πρώτη φάση η νέα κυβέρνηση να διαχειριστεί και τα δύσκολα άμεσα πολιτικά οικονομικά και θεσμικά προβλήματα, που της κληροδότησε η πιο ανίκανη κυβέρνηση της σύγχρονης Ελλάδας.
Η 5η Οκτωβρίου, ελπίζουμε, θα είναι μια καλύτερη μέρα.
Ο Δημήτρης Καλουδιώτης είναι πολιτικός μηχανικός, πρώην γενικός γραμματέας του υπουργείου ανάπτυξης
(www.ppol.gr, 04/10/2009)