Πρώτα πρώτα, ίσως όλοι εισπράττουμε το ωραίο σύνθημα. Πραγματικά είναι απλό και ωραίο. Οχι μόνο γιατί μας λείπει τόσο το πράσινο χρώμα, ιδιαίτερα σε μας που ζούμε στις γκρίζες τσιμεντένιες πόλεις. Αλλά και γιατί οι περισσότεροι έχουμε απογοητευθεί από την ανάπτυξη που γνωρίσαμε έως τώρα. Αυτοί που ζουν αποκλειστικά από τη μισθωτή εργασία είναι τώρα άνεργοι ή κινδυνεύουν να πέσουν στην ανεργία. Δεν έχουν, συνεπώς, πόρους να ζήσουν. Οι πολυπληθείς μεσαίες τάξεις, τα ελεύθερα επαγγέλματα, οι έμποροι και εμποράκοι, οι τεχνίτες κ.ά. βλέπουν τις δουλειές τους να περιορίζονται και αναγκάζονται να μειώσουν παραγγελίες, υπαλληλικό προσωπικό και να αρκεσθούν σε μικρότερα κέρδη ή να αναπληρώνουν τις ζημίες από τα περιουσιακά τους αποθέματα. Τη μεγαλύτερη ζημία από την «παλιά ανάπτυξη» την υπέστησαν οι αγρότες. Με το σύστημα των επιδοτήσεων έχασαν και το επάγγελμά τους (την πανάρχαια τέχνη να καλλιεργούν φυτά και να τρέφουν ζώα) και τη γη τους, που είναι προϋπόθεση του επαγγέλματος. Μεγάλο μέρος της γης μεταβλήθηκε σε οικόπεδα, δρόμους, πλατείες, γήπεδα ή σε άγονες χέρσες εκτάσεις. Το υπόλοιπο δηλητηριάσθηκε, εν μέρει ανεπανόρθωτα, από τη σπάταλη χρήση λιπασμάτων και χημικών ζιζανιοκτόνων.
Κι όμως, η «παλιά ανάπτυξη» εξακολουθεί να παράγει πλούτο, εξάλλου, δεν έχουμε «άλλη ανάπτυξη» ούτε γνωρίσαμε, που να παράγει πλούτο με τέτοιον δυναμισμό και με αλάνθαστες μέχρι τώρα ισορροπίες. Δεν ήξερε να κατανέμει τον πλούτο δίκαια, δηλαδή σύμφωνα με τις ανάγκες του καθενός. Ηξερε, όμως, να τον κατανέμει σύμφωνα με τις ικανότητες του καθενός και στο σημείο αυτό ήταν αδυσώπητη και όταν χρειαζόταν και εγκληματική.
Ηρθε η κρίση και «ξαφνικά εντός μου άλλαξε ο ρυθμός του κόσμου». Το ΠΑΣΟΚ εξαπέλυσε την «Πράσινη Ανάπτυξη», που εκτός από την ωραιότητα έχει και άλλα χαρίσματα. Είναι αρκετά γενική ώστε ο καθένας με τον όρο αυτό να εννοεί αυτό που θέλει και κυρίως αυτό που επιθυμεί. Αλλος θέλει πάρκο στη γειτονιά του, άλλοι δεν θέλουν κάδους σκουπιδιών στο πεζοδρόμιο και, φυσικά, κανένας δεν θέλει χαβούζα που να συγκεντρώνει τα σκουπίδια του Λεκανοπεδίου. Ολοι θέλουμε εργοστάσια και δουλειές, αλλά μακριά από το δικό μας σπίτι και όλοι οι καταπατητές και αυθαιρεσιούχοι «παλαιάς γενεάς» έγιναν οι πιο φανατικοί οπαδοί της Πράσινης Ανάπτυξης, επειδή δεν θέλουν άλλους καταπατητές και αυθαιρεσιούχους δίπλα τους. Το ΠΑΣΟΚ έχει απαράμιλλη ικανότητα να εξαπολύει τέτοια συνθήματα. Θυμηθείτε εκείνο το σύνθημα των «μη προνομιούχων» που έβαλε δυναμίτη στην κοινωνία του ’70 και του ’80. Ολοι το αποδέχθηκαν με ενθουσιασμό επειδή κανένας δεν θεωρούσε τον εαυτό του «προνομιούχο». Ακόμη και οι πιο προνομιούχες τάξεις είχαν και αυτές τους «μη προνομιούχους».
Το ΠΑΣΟΚ δεν αρνείται τίποτα. Οπως δεν αρνείται καμιά μορφή λαϊκού αγώνα. Οπως δεν αρνείται την απεργία στο λιμάνι του Πειραιά αποκρύπτοντας επιμελώς τη φαυλότητά της. Αποδέχεται την Πράσινη Ανάπτυξη έτσι όπως την εννοεί και την επιθυμεί ο καθένας, ώστε να κρατήσει τον χαρακτήρα και τη δύναμη μαζικού συνθήματος.
Ομως, η ανάγκη για μιαν «άλλη» ανάπτυξη προκύπτει από παρατηρήσεις άλλης τάξεως: από τις παρατηρήσεις ότι εξαντλούνται οι φυσικοί πόροι του πλανήτη (νερό, πετρέλαιο, ατμοσφαιρικός αέρας), που είναι αυτοί κυρίως που τροφοδοτούν την παλαιού τύπου ανάπτυξη, ότι και αυτοί που απομένουν μολύνονται ανεπανόρθωτα, ότι η συγκέντρωση μεγάλου μέρους του πληθυσμού σε μεγάλες πόλεις προκαλεί ειδική στενότητα γης, άλλους όρους ανθρωπίνων σχέσεων και άλλη ποιότητα ζωής, ότι, τέλος, η συσσώρευση πλούτου στον ένα πόλο και φτώχειας στον άλλο δεν είναι απλώς το «ηθικό παράπτωμα» του συστήματος, αλλά το εκρηκτικό μείγμα των συγκρούσεων, μικρών και μεγάλων, ή το παντοδύναμο κίνητρο φαινομένων όπως η μετανάστευση, που δεν ξέρουμε ακόμα ποια έκταση και ποιο μέγεθος θα λάβουν.
Προκύπτει, συνεπώς, η ανάγκη να συνδέσουμε την Πράσινη Ανάπτυξη με αυτές τις παρατηρήσεις και πραγματικότητες. Και πρώτα με την ενέργεια. Το να αλλάξουμε τις πηγές ενέργειας, τις τόσο ρυπογόνες και ραγδαία εξαντλούμενες, είναι σχεδόν το σύνολο του μεριδίου που επωμίζονται οι σημερινές γενεές για την οικοδόμηση της Πράσινης Ανάπτυξης. Αλλες χώρες το αντιλαμβάνονται και από τώρα ακολουθούν τον δρόμο των νέων μορφών ενέργειας. (Τελευταία, διάβαζα για πρωτοφανή σε μέγεθος και πολυπλοκότητα κέντρα έρευνας νέων μορφών ενέργειας στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη.)
Πολλοί αντιλαμβάνονται την Πράσινη Ανάπτυξη σαν ένα ωραίο και χαρούμενο ανοιξιάτικο περίπατο σε πράσινο λιβάδι. Φοβάμαι πως δεν θα είναι έτσι. Οι νέες πηγές ενέργειας υπάρχει κίνδυνος να προκαλέσουν σφοδρότερες αντιθέσεις και συγκρούσεις απ’ όσες προκάλεσε η δίψα για πετρέλαιο. Πάρτε ένα παράδειγμα από την ελάχιστη κλίμακα της ελληνικής πραγματικότητας. Σήμερα το μεγαλύτερο μέρος (νομίζω 62%) της ελληνικής ενέργειας παράγεται από εγχώριο λιγνίτη, που είναι η πλέον ρυπογόνος πρώτη ύλη. Αλλά και η πιο φθηνή. Αν θελήσουμε να αντικαταστήσουμε τον λιγνίτη με άλλη πρώτη ύλη, η τιμή του ρεύματος θα διπλασιασθεί. Ποια κυβέρνηση θα τολμήσει να το κάνει και ποια θα μπορέσει να διαχειρισθεί τις αντιθέσεις, πριν από λίγο καιρό έτυχε να παρακολουθήσω, πάνω στο θέμα αυτό, μια συζήτηση στον ΣΚΑΪ με συντονιστή τον Αρη Πορτοσάλτε. Συμμετείχαν ειδικοί επιστήμονες και τεχνοκράτες. Από τότε σκέφτομαι αν υπάρχει τρόπος τέτοιες συζητήσεις να γενικεύονται. Δεν τολμώ να σκεφθώ αν υπάρχουν μηχανισμοί «διαμεσολάβησης» ανάμεσα στην επιστήμη και στον λαό, ώστε να μαθαίνουμε και εμείς περί τίνος πρόκειται.
Είναι ωραίο και αισιόδοξο σύνθημα η Πράσινη Ανάπτυξη. Το κακό είναι ότι πρέπει από σύνθημα να μετατραπεί σε πρόγραμμα συγκεκριμένο με ορατούς στόχους. Διαφορετικά και ως σύνθημα γρήγορα θα χάσει τη δύναμή του...
(Από την εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 08/11/2009)