Όταν το πετρέλαιο ξεπέρασε τα 120 δολάρια για πρώτη φορά τον Μάιο
του 2008, ακολούθησε μια ξέφρενη πορεία με την τιμή να τετραπλασιάζεται εντός
πέντε ετών. Παρόλα αυτά, οι υψηλές τιμές δεν οδήγησαν τελικά σε αύξηση της
παραγωγής, η οποία έχει παραμείνει στα 74 εκατ. βαρέλια ανά ημέρα.
Οι διαπιστώσεις αυτές δίνουν τροφή στους αναλυτές εκείνους που
περιμένουν σύντομα την κορύφωση της παραγωγής, το λεγόμενο
peak
oil. Πιο πρόσφατα όμως, σε μερίδα των ειδικών
κυριάρχησε η άποψη ότι η κορύφωση της ζήτησης θα προηγηθεί και θα επιβληθεί της
κορύφωσης της παραγωγής. Χαρακτηριστικό είναι ότι στην Ε.Ε. και στις ΗΠΑ η
κατανάλωση βενζίνης ήδη έχει φτάσει το μέγιστο σημείο της, εξαιτίας των
προσπαθειών για εξοικονόμηση, των βιοκαυσίμων και της ύφεσης.
Το 2009, με τις τιμές του αργού κοντά στα 70 δολάρια, η άποψη αυτή
φαινόταν επιβεβαιωμένη. Στην πραγματικότητα όμως, μόλις το 15% της μείωσης της
ζήτησης οφειλόταν στη βενζίνη. Ο πραγματικός λόγος ήταν ότι μόλις το πετρέλαιο
έφτασε τα 120 δολάρια ανά βαρέλι, έδωσε ένα ισχυρό πλήγμα στην παραγωγικότητα
και ανάγκασε τις πιο ανεπτυγμένες οικονομίες να συρρικνωθούν. Όταν δε, έφτασε
τα 147 δολάρια, η καταστροφή υπήρξε ακόμη μεγαλύτερη.
Σημαίνουν άραγε όλα αυτά ότι στο εξής θα «κουτουλάμε» στο ταβάνι
της παραγωγής, θα πέφτουμε πάλι στο έδαφος ζαλισμένοι και ξανά από την αρχή;
Δύο ενδιαφέρουσες ειδήσεις κυκλοφόρησαν την περασμένη εβδομάδα, οι
οποίες είναι σημαντικές για τη συνέχεια, ιδίως στις ΗΠΑ. Η πρώτη, του
Reuters, τονίζει ότι η μεξικανική πετρελαϊκή
Pemex παρουσίασε ισχυρές
ζημιές στο δ’ τρίμηνο του 2009, με απώλειες 1,4 δις δολάρια. Αιτία ήταν η πτώση
της παραγωγής, η μείωση των περιθωρίων και η υπερβολική εξάρτηση του κράτους
από αυτή. Το ρεπορτάζ αναγνώριζε στην είδηση αυτή την επιβεβαίωση της κρίσης
στις εξαγωγές πετρελαίου. Επίσης, σημαίνει πιθανώς ότι οι σχεδιασμένες
επενδύσεις πολλών πετρελαϊκών στην παραγωγή για την επόμενη δεκαετία ίσως να
μην υλοποιηθούν τελικά.
Η δεύτερη είδηση, του
Bloomberg, ήταν ότι η Σαουδική
Αραβία συμφώνησε να διπλασιάσει τις εξαγωγές αργού προς την Ινδία στα 866.000
βαρέλια ανά ημέρα. Ταυτόχρονα, η Ινδία ανακοίνωσε ότι η δική της παραγωγή αναμένεται
να κορυφωθεί φέτος. Η εξέλιξη αυτή ασκεί ακόμη μεγαλύτερη πίεση στις εξαγωγές
του βασιλείου, τη στιγμή που οι παραγγελίες της Κίνας έχουν αυξηθεί κατά 11-12%
ετησίως τα τελευταία χρόνια και ανέρχονται σε 1 εκατ. βαρέλια ανά ημέρα. Το
Πεκίνο έχει ξεπεράσει προ πολλού τις ΗΠΑ ως ο μεγαλύτερος εισαγωγέας
σαουδαραβικού αργού, τη στιγμή που οι παραγγελίες της Αμερικής έχουν πέσει στα
χαμηλότερα επίπεδα των τελευταίων 22 ετών.
Το βάρος πλέον έχει μετατοπιστεί στις χώρες εκτός του ΟΟΣΑ, όπου
ένα γαλόνι βενζίνης έχει μεγαλύτερη αξία (π.χ. όταν κάποιος το χρησιμοποιεί σε
ένα σκούτερ, αντί για ένα
SUV) ακόμα και σε υψηλές
τιμές. Αυτό ισχύει ακόμη περισσότερο για κράτη όπως η Σαουδική Αραβία και η
Βενεζουέλα, όπου η βενζίνη επιδοτείται και πωλείται προς 25 σεντς ανά γαλόνι.
Γεγονός είναι ότι η κορύφωση της ζήτησης στον ΟΟΣΑ δεν είναι
αποτέλεσμα μόνο των βιοκαυσίμων και της εξοικονόμησης, αλλά περισσότερο μιας
μόνιμης ύφεσης, στην οποία τα κράτη εκτός του οργανισμού αναλαμβάνουν τα ηνία
στις εισαγωγές αργού. Καθώς οδεύουμε στην περίοδο 2012-2014, η τιμή που θα
αναγκάζονται να πληρώνουν για το βαρέλι χώρες όπως οι ΗΠΑ θα γίνεται ολοένα και
πιο ασύμφορη. Σε μια αδύναμη οικονομία τα 100 δολάρια ανά βαρέλι θα έχουν την
επίδραση των 120 δολαρίων.
Περάσαμε τις τελευταίες δεκαετίες αναθέτοντας τους τομείς της
πραγματικής αξίας στο εξωτερικό, μαζί τους και την ενέργεια με τη βιομηχανική
παραγωγή. Πλέον, η οικονομία μας, τύπου
FIRE (
Finance,
Insurance,
Real
Estate – Χρηματοδότηση, Ασφάλιση, Ακίνητα)
στηρίζεται εξ ολοκλήρου στην πραγματική αξία που παράγεται αλλού.
Ο λόγος για όλα αυτά είναι απλός: Η ενέργεια είναι το μόνο αληθινό
νόμισμα. Κάθε δολάριο του ΑΕΠ προερχόταν τελικά από την φθηνή ενέργεια στο
παρελθόν. Η προσπάθεια να ξεπεράσουμε την ενεργειακή ύφεση με νομισματικά μέσα
είναι σαν να συνιστούμε ακόμα περισσότερες ασπιρίνες για έναν πονοκέφαλο ο
οποίος προκαλείται από έναν όγκο στον εγκέφαλο. Η νομισματική πολιτική όμως
παραμένει εν αγνοία της πραγματικότητας αυτής.
Οι παροτρύνσεις για τις χώρες με σοβαρά προβλήματα χρέους είναι να
υιοθετήσουν «μέτρα λιτότητας». Η θεωρία είναι ότι μια περίοδος λιτότητας θα
μειώσει τα ελλείμματα μέχρις ότου η ανάκαμψη να επαναφέρει την οικονομία. Όμως,
εάν η παραγωγή ενέργειας μειώνεται και οι αναπτυσσόμενες χώρες απορροφούν
ακόρεστα την παραγωγή, τότε δεν μπορεί να υπάρξει ανάκαμψη.
Τα κυρίαρχα ερωτήματα είναι δύο:
Από πού θα προέλθει η ενέργεια, καθώς ολοένα και περισσότεροι
εξαγωγείς γίνονται εισαγωγείς; Η Βρετανία, η Αργεντινή, η Ινδονησία και άλλα
κράτη μετατράπηκαν σε εισαγωγείς, ενώ το Μεξικό και η Κολομβία πρόκειται να
ακολουθήσουν σύντομα. Προφανώς δεν γίνεται να είμαστε όλοι εισαγωγείς. Ανησυχία
προκαλεί και το γεγονός ότι η «καθαρή ενέργεια», δηλαδή η ενέργεια που λαμβάνει
κανείς ως αντάλλαγμα για την επένδυση στην παραγωγή της, μειώθηκε σταδιακά, από
το 100 το 1930 στο 11 σήμερα.
Το δεύτερο ερώτημα είναι το εξής: Αν ο «ιός» του δημοσίου χρέους
συνεχίσει να επεκτείνεται σε περισσότερες χώρες, από πού θα προέλθουν τα
χρήματα για τη διάσωσή τους; Η απάντηση συνεχίζει να είναι η περισσότερη
«ασπιρίνη». Δίχως φθηνή ενέργεια, η παράταση του παιχνιδιού αυτού είναι μάταιη
και θα μας φέρει κοντά στον γκρεμό της «καθαρής ενέργειας».
Τέλος, αν η απάντηση είναι οι ΑΠΕ και η ενεργειακή απόδοση, από
πού θα προέλθουν οι πόροι για την ανάπτυξή τους; Και
για
πόσο
θα
διαρκέσουν
τα
χρήματα
αυτά
;
Χωρίς φθηνή ενέργεια για να τροφοδοτήσει την ανάπτυξη και να
μειώσει το συσσωρευμένο χρέος, η λιτότητα θα γίνει καθημερινότητα και όχι μια
βραχυπρόθεσμη λύση. Αυτή είναι η αλήθεια που διαποτίζει σιγά-σιγά τη ζωή μας,
καθώς οι εισαγωγείς ενέργειας γίνονται όλο και πιο φτωχοί. Η συζήτηση για την
κορύφωση της ζήτησης είναι ενδιαφέρουσα, αλλά για άλλους λόγους από τους καθιερωμένους.