Η Νήσος του Πάσχα: Μια Μελέτη για την Εξάντληση των Φυσικών
Πόρων
Στη μελέτη αυτή καλούμαστε να απαντήσουμε το ερώτημα «τι σκεφτόταν
ο κάτοικος της Νήσου του Πάσχα που έκοψε το τελευταίο δέντρο, ενώ το έκανε;» Η
ερώτηση μπορεί να τεθεί και πιο ευρέως: «Ποιες ήταν οι νοητικές διεργασίες και
οι συζητήσεις των κατοίκων που οδήγησαν στην ολοκληρωτική απομάκρυνση των δασών
τους;» Είναι μια υποθετική συζήτηση, αλλά βασίζεται σε πραγματικά ιστορικά
γεγονότα και πιθανώς και στην «ψυχολογία άρνησης της εξάντλησης των πρώτων
υλών».
Το περιστατικό αυτό είναι πολύ σχετικό με εμάς σήμερα, καθώς
ο κόσμος μοιάζει να έχει συρρικνωθεί στο μέγεθος ενός μικρού νησιού εν μέσω του
μεγάλου ωκεανού που αποκαλούμε διάστημα. Πως μπόρεσαν οι νησιώτες αυτοί να
καταστρέψουν εν γνώσει τους την πηγή ζωής του νησιού και του μέλλοντός τους;
Πως συμπεριφέρονταν σε εκείνα τα τελευταία χρόνια πριν την πτώση του τελευταίου
δέντρου;
Για κάποιες από τις δικαιολογίες δεν χρειάζεται να
κοιτάξουμε μακρύτερα από τα δικά μας ΜΜΕ, τη Διάσκεψη της Κοπεγχάγης και τα
σχόλια στις διάφορες ιστοσελίδες σχετικά με την κορύφωση της παραγωγής του
πετρελαίου και την Κλιματική Αλλαγή. Φυσικά ρόλο έχουν πάντα και οι
θρησκευτικές πεποιθήσεις.
Η νήσος του Πάσχα είναι ένα μικρό τριγωνικό νησί στο Νότιο
Ειρηνικό Ωκεανό, 1.600 χιλιόμετρα μακριά από την πλησιέστερη ξηρά. Κατοικήθηκε
αρχικά από τους Πολυνήσιους, οι οποίοι μετανάστευσαν εκεί από τα νησιά στα
δυτικά κάποια στιγμή μεταξύ του 400 και
του 900Μ.Χ.
Έφεραν μαζί τους τα παραδοσιακά τους λαχανικά και το νησί
ήταν καλυμμένο με διαφόρων ειδών δέντρα, ανάμεσά τους και ένα φοινικόδεντρο, το
οποίο διέθετε καρπούς και φιλοξενούσε πουλιά. Το έδαφος δεν ήταν ιδανικό, αλλά
αρχικά θα πρέπει να φάνταζε αρκετά πλούσιο.
Ο πληθυσμός σύντομα αυξήθηκε και χωρίστηκε σε 12 φυλές, οι
οποίες μοιράζονταν το νησί σαν μια πίτσα κομμένη σε ίσα κομμάτια. Δεν υπήρχε
ένας ενιαίος ηγέτης. Αρχικά οι φυλές συνεργάστηκαν και εγκαθίδρυσαν και
συμβούλιο με εκπροσώπους τους, όπως γίνεται και αλλού στον κόσμο, αλλά δεν
έλειψαν οι εδαφικές διεκδικήσεις.
Η θρησκεία των ανθρώπων αυτών υποστήριζε πως οι πρόγονοί
τους μετατρέπονταν σε θεούς μέσω της κατασκευής πέτρινων αγαλμάτων, τα οποία
τοποθετούσαν με ευλάβεια στις ακτές της νήσου. Καθώς τα μεγαλύτερα από αυτά
αφορούσαν την προσωπικότητα και την ισχύ των τοπικών ηγετών, λογικό ήταν να
αναπτυχθεί έντονος ανταγωνισμός γύρω από την κατασκευή τους. Η κατοχή των
μεγαλύτερων και περισσότερων αγαλμάτων σήμαινε και την υπεροχή επί των
υπολοίπων φυλών. Σε αντίθεση με ότι πιστεύουν πολλοί, τα αγάλματα ήταν
στραμμένα προς το εσωτερικό του νησιού, παρά προς τη θάλασσα.
Σχεδόν όλα παράγονταν σε ένα συγκεκριμένο λατομείο στο μέσον
του νησιού και έπρεπε να μεταφερθούν στις ακτές και να στηθούν σε ειδικές
πλατφόρμες. Αυτό ήταν ιδιαίτερα δύσκολο, δεδομένου του τεράστιου βάρους και
γινόταν δυνατό μέσω πολλών ξύλινων κυλίνδρων, μοχλών και πλήθους εργατών. Η απασχόλησή
τους στις εργασίες αυτές σημαίνει πως σαν κοινωνία διέθεταν ένα σχετικά άνετο
επίπεδο ζωής που επέτρεπε το κάτι παραπάνω.
Αλλά μέσα στους αιώνες, η μη παραγωγική χρήση των δασών σε
συνδυασμό με τις ανάγκες του αυξανόμενου πληθυσμού σε ξυλεία οδήγησαν
προοδευτικά στην αποδάσωση, την απώλεια αρκετών φυτών και ζώων και την διάβρωση
του εδάφους. Το φαινόμενο της «σταδιακής κανονικότητας» θα πρέπει να εμπόδισε
τους κατοίκους να αντιληφθούν τις αλλαγές που συντελούνταν, αφού αρχικά τα
αγάλματα ήταν μικρά και κατέστρεφαν τα δάση με πιο αργό ρυθμό.
Αλλά όσο τα δάση συρρικνώνονταν με αυξανόμενο ρυθμό, όλο και
κάποιος θα πρόσεξε το πρόβλημα και θα το επισήμανε. Εντούτοις, μέχρι το έτος
1600 όλα τα δέντρα είχαν κοπεί και η κοινωνία κατέρρευσε εν μέσω μαζικών
λοιμών, πολέμων, ακόμα και κανιβαλισμού.
Μπορούμε μόνο να φανταστούμε τις συζητήσεις ορισμένων από
αυτούς τον 15ο αιώνα που προέβλεπαν την καταστροφή να έρχεται μετά από 1-2
γενιές. Πως αντέδρασαν οι αρχηγοί στην πρόβλεψη αυτή; Προχώρησαν άραγε σε μια
«συνάντηση κορυφής» για το θέμα; Σε ποια φάση της απώλειας του δάσους έγιναν
αυτές οι συζητήσεις; Στο 50%, στο 70% ή στο 90%;
Ίσως να χλεύαζαν στην αρχή τους καταστροφολόγους ή και να
τους τιμωρούσαν. Στη συνέχεια ίσως να τους αντιμετώπισαν ως απειλή προς την
άρχουσα τάξη και να τους θυσίασαν. Κάτι τέτοιο θα κράτησε σιωπηλές τις Κασσάνδρες
για ένα διάστημα, αλλά όχι και τους ίδιους τους φόβους.
Η δομή της εξουσίας των αρχηγών, των ιερέων και των ίδιων
των θεών ήταν ενσωματωμένη πρακτικά και θεολογικά στην κοινωνία και λογικά θα
ήταν αντίθετη με τις αιρετικές αυτές ιδέες. Αν και στα μάτια του λαού ο αρχηγός
διασφάλιζε την ευημερία, σίγουρα θα υπήρχαν αρκετές δύσκολες χρονιές για τις
σοδιές και τις ψαριές. Στις περιπτώσεις αυτές, ο αρχηγός πολύ βολικά θα
κατηγορούσε τους ανθρώπους εκείνους που πρότειναν την κατασκευή μικρότερων και
λιγότερων αγαλμάτων. Εντούτοις, το καθεστώς από κάποιο σημείο και μετά θα
αναγνώρισε το εμφανές πρόβλημα και θα βρέθηκε μπροστά στην ανάγκη επίλυσής του.
Γιατί όμως δεν αναδείχθηκε και εφαρμόστηκε κάποιου είδους
επείγον σχέδιο δράσης; Αν εφαρμόστηκε, τότε τι πήγε στραβά; Μπορούμε να
κατηγορήσουμε για τα πάντα τον φυλετισμό; Γνωρίζουμε το αποτέλεσμα, αλλά ποια
ήταν ακριβώς η οδός προς αυτό; Μήπως οδεύουμε και πάλι προς τα εκεί σήμερα;
(από το www.theoildrum.com)