Ανάμεσα στον δεύτερο μ.Χ. αιώνα και μέχρι
και τον 14ο η Κίνα ήταν η πλέον αναπτυγμένη χώρα του πλανήτη.
Διέθετε την υψηλότερη παραγωγικότητα. Τους καλύτερα
εκπαιδευμένους δημόσιους υπαλλήλους (γνωστούς και ως μανδαρίνους).
Εκανε
τις περισσότερες επιστημονικές ανακαλύψεις και ανέπτυξε νέα είδη
τέχνης, όπως την όπερα με ακροβατικά. Και όμως, στις αρχές του 17ου
αιώνα μπήκε σε τροχιά κρίσης και οδηγήθηκε σε μακρόχρονη παρακμή. Η Κίνα
είχε υποτιμήσει την ανάπτυξη του ανερχόμενου τότε καπιταλισμού. Πίστευε
ότι ήταν το κέντρο του κόσμου και ότι δεν είχε να μάθει τίποτε από τους
Δυτικούς. Ακόμα και ένα ρολόι που χάρισε ο βρετανός πρεσβευτής στον
κινέζο αυτοκράτορα πετάχτηκε, προκειμένου να μη γίνει αποδεκτό ένα δώρο
που σήμαινε ότι η Δύση είχε την ικανότητα για τεχνολογικές ανακαλύψεις
και νέο τρόπο οργάνωσης της παραγωγής.
Η αίσθηση των κυρίαρχων δυνάμεων στην Κίνα ότι τα «έχουν δει και
ανακαλύψει όλα», τις οδήγησε στην περιχαράκωση της χώρας από εξωτερικές
επιρροές. Παραπονιόντουσαν δε ότι ο υπόλοιπος κόσμος δεν αντιλαμβανόταν
το μεγαλείο της χώρας που είναι το «Κέντρο του Κόσμου». Από τη
μακρόχρονη περιθωριοποίηση εξήλθε η Κίνα μόλις μετά την κινέζικη
επανάσταση που προέκυψε από τη «μεγάλη πορεία» του Μάο και ακόμα
περισσότερο με την εφαρμογή των «4 εκσυγχρονισμών» του Τενγκ Σιάο Πινγκ.
Η Κίνα αποτελεί το παράδειγμα των συνεπειών που έχει η παγίδευση
ενός λαού στα μεγαλεία της ιστορίας και στην αίσθηση ότι «όλοι του
χρωστούν». Αποτελεί δε προειδοποίηση του τι μπορεί να πάθει κανείς όταν
συστηματικά αρνείται να μάθει από τρίτους. Το χειρότερο που μπορεί να
συμβεί σε μια κοινωνία είναι να πάψει να σκέφτεται το τι τη συμφέρει και
να κλειστεί «απαρηγόρητη» στο καβούκι της, σκεπτόμενη το πόσο και με
ποιον τρόπο αδικείται.
Το δίδαγμα και η διαλεκτική της ιστορίας της Κίνας, είναι ότι η
παρακμή ενός κράτους, όπως είναι το ελληνικό, μπορεί να συμβεί με δύο
τρόπους: Είτε με την ευθεία απώλεια θέσεων, στο όνομα βραχύχρονων
«λύσεων», κάτι που δεν αποκλείεται να συμβεί σήμερα, είτε με
περιχαράκωση θέσεων και αναδίπλωση κάτω από το βάρος των έξωθεν πιέσεων.
Κάτω από την πίεση των γεγονότων μια κοινωνία μπορεί να οδηγηθεί σε
παραίτηση από διαπραγματεύσεις, μάχες, στρατηγική για το μακρόχρονο και
να περιοριστεί να επιδιώξει να αναπνεύσει βραχυπρόθεσμα με οποιαδήποτε
θυσία, διότι φοβάται μην πνιγεί.
Η υποχώρηση μπορεί να λάβει τα χαρακτηριστικά της αρνητικής
περιχαράκωσης. Κάτω από την έξωθεν πίεση, να αναδιπλωθεί μια κοινωνία
στον εαυτό της. Να ονειροπολεί συνεχώς για το πόσο δίκιο έχει και να
εκφράζει το θυμό της για την άδικη συμπεριφορά τρίτων, που πράγματι
είναι άδικη, χωρίς, όμως, να λαμβάνει ουσιαστικά μέτρα μακρόχρονης και
σταθερής εξόδου από τη δύσκολη κατάσταση στην οποία βρίσκεται.
Αν μια κοινωνία συνδυάζει και τις δύο πλευρές του προβλήματος,
αναδίπλωση λόγω αισθημάτων αδικίας και υποχώρηση λόγω αδυναμίας, τότε η
ιστορική της παρακμή είναι προδιαγεγραμμένη. Γι' αυτό, στις δύσκολες
σημερινές συνθήκες, το καθήκον των προοδευτικών δυνάμεων της χώρας είναι
να βρουν ένα δημιουργικό δρόμο που θα επιτρέψει στην ελληνική κοινωνία
πρώτον, να αποκρούει έξωθεν πιέσεις, παράγοντας έργο, και, δεύτερον, να
μην υποχωρεί σε πιέσεις ως προς τα ουσιαστικά της δικαιώματα.
(Ο Νίκος Κοτζιάς είναι
συγγραφέας, καθηγητής του
Πανεπιστημίου Πειραιά )
(από την εφημερίδα "ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ", 11/04/2010)