Τον περασμένο Απρίλιο, πολύ πάνω από τον Αρκτικό Κύκλο, σε μια χερσόνησο τόσο απομακρυσμένη που οι ντόπιοι αποκαλούν την ενδοχώρα «γη» ο Βιταλί Αρέφιερ παρακολουθούσε τους εργάτες να κάνουν γεωτρήσεις στην τούντρα. Στόχος της εταιρείας του, του ρωσικού ενεργειακού κολοσσού Gazprom, ήταν η ανάπτυξη ενός κοιτάσματος φυσικού αερίου αρκετά μεγάλου για να καλύψει τις ανάγκες της Ευρώπης τις επόμενες δεκαετίες.

Η « Gazprom» είναι έτοιμη να ξεκινήσει την παραγωγή μόλις η Ευρώπη είναι έτοιμη» δήλωσε τότε ο κ. Αρέφιερ, ο οποίος διηύθυνε το κοίτασμα φυσικού αερίου του Μποβανένκοβο από το 1992, προσθέτοντας χαρακτηριστικά «Το ερώτημα είναι αν ο κόσμος είναι έτοιμος για μας».

Λιγότερο από ένα χρόνο μετά όλα δείχνουν πως ο κόσμος είναι έτοιμος να …περιμένει. Πολλοί από τους εργάτες που δούλευαν στο Μποβανένκοβ έχουν πάρει μετάθεση και το έργο συνεχίζεται με πολύ βραδύτερους ρυθμούς, καθώς η αγορά φυσικού αερίου από εκεί που περίμενε ελλείψεις τα επόμενα χρόνια, τώρα βρίσκεται με απόθεμα. Την ίδια στιγμή η Gazprom ενώ διεκδικούσε κάποτε την παγκόσμια κυριαρχία, την εποχή που ο διευθύνων σύμβουλος της Αλεξέι Μίλερ, προέβλεπε ότι θα γινόταν η εταιρεία με την μεγαλύτερη αξία παγκοσμίως, με κεφαλαιοποίηση ίση με 1 τρις δολάρια (750 δις. ευρώ) προσπαθεί πλέον να επιβιώσει σε μια αγορά που την κατευθύνουν οι αγοραστές και όχι οι προμηθευτές.

Μονοπώλιο

Έχοντας μονοπώλιο στις εξαγωγές φυσικού αερίου της Ρωσίας, η Gazprom είχε ταυτιστεί με την αναγέννηση της χώρας υπό τον Βλαντιμίρ Πούτιν, τον πρώην πρόεδρο και τώρα πρωθυπουργό, που επεδίωξε τη συγκέντρωση πολιτικής και οικονομικής δύναμης προωθώντας την ανάπτυξη κρατικά ελεγχόμενων βιομηχανικών κολοσσών. Σήμερα, όμως, είναι πλέον αμφίβολο αν η μεγαλύτερη εταιρεία της χώρας μπορεί να προσαρμοστεί στη μείωση της ζήτησης που καταγράφεται παγκοσμίως από την στιγμή που ξέσπασε η οικονομική κρίση, οδηγώντας χαμηλότερα τις τιμές.

Η αβεβαιότητα για τη μελλοντική θέση της ενισχύεται ακόμη περισσότερο από την αύξηση της ποσότητας υγροποιημένου φυσικού αερίου ( LNG) που εισέρχεται στην Ευρώπη, κυρίως από το Κατάρ, ενώ οι αμερικανικές αγορές γίνονται όλο και πιο αυτάρκεις με την ανάπτυξη εναλλακτικών πηγών φυσικού αερίου, όπως είναι ο σχιστόλιθος.

Πιέσεις

Η εταιρεία δέχεται πιέσεις και μέσα στη Ρωσία, καθώς ένα άτομο με πολύ μεγάλη επιρροή, ο αναπληρωτής πρωθυπουργός Ιγκόρ Σέτσιν έχει βάλει στο μάτι τον κλάδο. «Ο Σέτσιν επανεξετάζει τη διάρθρωση του κλάδου και φαίνεται να έχει τη στήριξη του Πούτιν», λέει στέλεχος του κλάδου. Δεχόμενη πιέσεις σε όλα τα μέτωπα η Gazprom ανέβαλε την έναρξη της εκμετάλλευσης του Μποβανένκοβο και ενός άλλου μεγάλου έργου, του κοιτάσματος φυσικού αερίου Στόκμαν, για το 2012 και το 2016 αντίστοιχα. Επιπλέον τον προηγούμενο μήνα εξαναγκάστηκε να επαναδιαπραγματευτεί τις εξαγωγικές συμβάσεις που είχε συνάψει με μεγάλους ευρωπαϊκούς ομίλους ενέργειας για να μπορέσει να ανταγωνιστεί φθηνότερο LNG. Και παρόλο που η Gazprom δηλώνει πεπεισμένη πως η ζήτηση για ρωσικό φυσικό αέριο θα ανακάμψει μέχρι το 2013, κάποιοι πιστεύουν ότι η εταιρεία θα δεχθεί και μεγαλύτερα χτυπήματα: η πίεση στα έσοδα αναμένεται να αυξηθεί καθώς οι τιμές άμεσης παράδοσης ( spot) προβλέπεται να μειωθούν ακόμη περισσότερο με το φετινό καλοκαίρι, ενώ τίποτε δεν αποκλείει ότι κάποια στιγμή θα αρχίσει να παράγεται σχιστολιθικό φυσικό αέριο και στην Ευρώπη.

Επιπλέον, μετά τα προβλήματα που υπήρξαν πέρσι με τον εφοδιασμό της Ουκρανίας, οι ενεργειακοί όμιλοι της Ευρώπης είναι πολύ πιθανό να θελήσουν να αποφύγουν, στον βαθμό που είναι δυνατόν, την υπογραφή μακροπροθέσμων δεσμευτικών συμβάσεων με την Gazprom καλύπτει τα επόμενα 20 χρόνια, «σε πολιτικό επίπεδο θα είναι πολύ δύσκολο να υπογραφούν νέες μακροπρόθεσμες συμβάσεις φυσικού αερίου», λέει ο Τζόναθαν Στερν του Oxford Institute of Energy Studies. Όπως λέει χαρακτηριστικά «υπάρχει παρά πολλή παράνοια και δυσπιστία από τις δύο πλευρές».

Το πιστεύουν

Όμως κάποιοι άλλοι πιστεύουν πως η Gazprom θα παραμείνει ο μεγαλύτερος προμηθευτής της Ευρώπης τις επόμενες δεκαετίες. Η εταιρεία συμβούλων Wood Mackenzie, επί παραδείγματι υποστηρίζει ότι το μερίδιο της Gazprom στην ευρωπαϊκή αγορά φυσικού αερίου θα μειωθεί καθώς νέο LNG εισάγεται στην Ευρώπη αλλά θα αυξηθεί ξανά στο 30% μέχρι το 2030 καθώς η ζήτηση ανακάμπτει. Η ίδια η Gazprom προβλέπει ότι θα φτάσει το 30% πολύ νωρίτερα το 2015.

Στο Μποβανένκοβο πολλές υποδομές είναι ήδη έτοιμες υποδομές είναι ήδη έτοιμες. Έχει χτιστεί ένας ολοκαίνουργιος σταθμός ηλεκτρικής ενέργειας και μια σιδηροδρομική γέφυρα 4 χλμ. ενώνει πλέον τις δύο όχθες του ποταμού Γιουρούμπεϊ, διευκολύνοντας τη διέλευση εργατών και τη μεταφορά προμηθειών. Αλλά ο κ. Αρέφιερ, ο οποίος ως επικεφαλής μηχανικός προστάτευε το κοίτασμα από τους κλυδωνισμούς της αγοράς φυσικού αερίου για 18 χρόνια, έχει στο μεταξύ εγκαταλείψει το Μποβανένκοβο.

Gazprom και Πολιτική

Ο τρόπος με τον οποίο θα χειριστεί η ρωσική κυβέρνηση το θέμα της Gazprom θα μπορούσε τελικά να επηρεάσει ολόκληρη την πορεία της Ρωσίας. Επί προεδρίας Πούτιν η εταιρεία είχε γίνει εργαλείο επιβολής της δύναμης της Ρωσίας, π.χ. στις σχέσεις της με τη γειτονική Ουκρανία, αποδεικνύοντας σε πόσο ισχυρή θέση βρίσκεται η χώρα από την στιγμή που έφτασε να καλύπτει περίπου το 25% των αναγκών της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε φυσικό αέριο. Διεκδικώντας μια ακόμη πιο ισχυρή θέση, η εταιρεία δρομολόγησε την κατασκευή των αγωγών North Stream και South Stream, που παρακάμπτουν την Ουκρανία, και επεδίωξε να ¨κατοχυρώσει» το φυσικό αέριο της κεντρικής Ασίας με συμβάσεις που προέβλεπαν ότι θα αγοράζει το καύσιμο σε αγοραίες τιμές τα επόμενα χρόνια. Όμως η αυτοκρατορία της Gazprom είναι σήμερα αμφίβολη δεδομένου ότι τα έσοδα της εταιρείας έχουν μειωθεί, σε μια περίοδο που η ίδια πρέπει να αυξήσει τις επενδύσεις της, καθώς η υφιστάμενη παραγωγή της μειώνεται.

Οι πιέσεις που δέχεται η Gazprom τα καθαρά κέρδη της οποίας εκτιμάται ότι μειώθηκαν κατά 23% πέρυσι, απειλούν να πιέσουν ακόμη περισσότερο τα οικονομικά του ρωσικού κράτους, στα οποία η εταιρεία συμβάλει παρέχοντας περίπου το 8% των εσόδων του προϋπολογισμού.

Οι αλλαγές που έχουν συντελεστεί στην αγορά φυσικού αερίου είναι ένα σημαντικό «καμπανάκι» για τους Ρώσους ότι πρέπει να σκεφθούν να διαφοροποιήσουν την οικονομία σήμερα πριν είναι πολύ αργά, επισημαίνει ο Φατίχ Μπιρόλ, επικεφαλής οικονομολόγος της Διεθνούς Υπηρεσίας Ενέργειας (ΙΕΑ). Από τότε που ο κ. Σέτσιν έγινε αναπληρωτής πρωθυπουργός αρμόδιος για τον ενεργειακό κλάδο, η Gazprom δέχεται πιέσεις προκειμένου να παραχωρήσει μεγαλύτερο μέρος της εγχώριας αγοράς σε ανεξάρτητους παραγωγούς φυσικού αερίου. Ο κ. Σέτσιν ο οποίος είναι επίσης πρόεδρος της κρατικής πετρελαϊκής Rosneft η οποία «γλυκοκοιτάζει» εδώ και πολλά χρόνια την αγορά φυσικού αερίου, φέρεται να υποστηρίζει μια πρόταση της κυβέρνησης για έναν νόμο που θα αναγκάζει την Gazprom να παραχωρήσει το μονοπώλιο των αγωγών και να παρέχει ανεξάρτητη πρόσβαση στο δίκτυο.

Η προσπάθεια αυτή τελμάτωσε μετά το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης. Ωστόσο, η Rosneft και η Novatek, ένας άλλος ανεξάρτητος παραγωγός που θεωρείται ότι συνδέεται με τον κ. Σέτσιν κερδίζουν έδαφος στην εγχώρια αγορά φυσικού αερίου, καθώς η παραγωγή της Gazprom μειώνεται, ελευθερώνοντας χωρητικότητα στους αγωγούς. Η ανάπτυξη της Novatek η οποία είναι σήμερα ο δεύτερος σε μέγεθος παραγωγός φυσικού αερίου στη Ρωσία, θα μπορούσε να σηματοδοτεί ακόμη μεγαλύτερες αλλαγές.

(από την εφημερίδα «Ημερησία», 1/4/2010)