Από το 1947 εμφανίζεται στο εξώφυλλο της έγκυρης επιστημονικής
επιθεώρησης «Bulletin of the Atomic Scientists» το «ρολόι του
ολοκαυτώματος» (Doomsday Clock), οι δείκτες του οποίου δείχνουν την
εκτιμούμενη απόσταση από μια πλανητική (πυρηνική ή άλλου τύπου)
καταστροφή. ΟΙ δείκτες έχουν κινηθεί 19 φορές, από τα 16 λεπτά από τα
μεσάνυχτα (1991) έως τα 2 λεπτά (1953) και σήμερα βρίσκονται στα έξι
λεπτά. Η ανησυχία επικεντρώνεται, όχι υποχρεωτικά ισομερώς, στα πυρηνικά
όπλα, την κλιματική αλλαγή και τις συνέπειες των νέων τεχνολογιών:
γενετική, βιολογία και νανοτεχνολογία.
Παρότι έχει σημειωθεί
πρόοδος στις προσπάθειες μείωσης των πυρηνικών όπλων ΗΠΑ και Ρωσίας, οι
αριθμοί παραμένουν πολύ υψηλοί. Οι ΗΠΑ διαθέτουν 2.702 πυρηνικές κεφαλές
(συν 6.700 για αποσυναρμολόγηση ή αποθήκευση), η Ρωσία 4.834 (συν 8.166
για αποσυναρμολόγηση ή αποθήκευση), η Γαλλία 300, η Βρετανία 160, η
Κίνα 400+, το Ισραήλ 100-200, η Ινδία και το Πακιστάν από 60-70. Η
κατάσταση περιπλέκεται από την ανάπτυξη αντιπυραυλικών συστημάτων από
τις ΗΠΑ και αντιδορυφορικών ικανοτήτων από την Κίνα. Η Συνθήκη START που
υπέγραψαν προ ημερών οι ΗΠΑ και η Ρωσία προβλέπει τη μείωση των
στρατηγικών πυρηνικών όπλων τους σε περίπου 1.500-1.700 για κάθε πλευρά.
Πρόκειται αναμφίβολα για ένα θετικό βήμα, αλλά οι δύο πυρηνικές
υπερδυνάμεις έχουν ακόμη σημαντικό δρόμο να διανύσουν στον δρόμο του
αφοπλισμού. Η συμφωνία θα συμβάλει στη βελτίωση των ρωσο-αμερικανικών
σχέσεων, αν και παραμένουν σημαντικές εκκρεμότητες όπως η αντιπυραυλική
άμυνα και η συνθήκη CFE για τα συμβατικά όπλα στην Ευρώπη.
Το νέο
αμερικανικό πυρηνικό δόγμα (για μη χρήση πυρηνικών όπλων εναντίον
μη-πυρηνικών χωρών πλην Β. Κορέας και Ιράν) δεν αποτελεί έκπληξη. Για
τις μεγάλες πυρηνικές δυνάμεις, ο ρόλος των πυρηνικών όπλων στη
μεταψυχροπολεμική εποχή είναι κυρίως η αποτροπή αναδυόμενων μικρών
πυρηνικών δυνάμεων. Χαρακτηριστική είναι η παλαιότερη αλλαγή του
γαλλικού πυρηνικού δόγματος: από το faible au fort-αδύνατος προς ισχυρό
στο faible au fou-αδύνατος προς τρελό), υπονοώντας εξτρεμιστικά
καθεστώτα στον Τρίτο Κόσμο.
Χθες και προχθές πραγματοποιήθηκε στην
Ουάσιγκτον συνάντηση 46 κρατών με θέμα την πυρηνική ασφάλεια. Ενα από
τα σενάρια που απασχολούν τους ειδικούς σε περίπτωση ανοιχτής
πυρηνικοποίησης του Ιράν είναι ένα αποτέλεσμα «ντόμινο», με μια
αλληλουχία γεγονότων που θα οδηγούσαν στην πυρηνικοποίηση, μεταξύ άλλων,
της Σ. Αραβίας, της Αιγύπτου και της Τουρκίας και κατάρρευση του
διεθνούς καθεστώτος μη διασποράς των πυρηνικών όπλων. Επίσης, ανησυχία
προκαλεί η πιθανότητα απόκτησης όπλων μαζικής καταστροφής από μη
κρατικές οντότητες (κυρίως τρομοκρατικές οργανώσεις). Μια πρώτη γεύση
έδωσε η χρήση χημικών όπλων στο Τόκιο από την ιαπωνική παρα-θρησκευτική
οργάνωση Αούμ Σινρίκιο το 1995.
Δεκαεννιά χρόνια μετά τη διάλυση
της Σοβιετικής Ενωσης, η δαμόκλειος σπάθη του πυρηνικού ολοκαυτώματος
δεν επικρέμαται πλέον επί των κεφαλών μας, αλλά η ανθρωπότητα συνεχίζει
να αντιμετωπίζει σημαντικές δυσκολίες στη διαχείριση του εκρηκτικού
μείγματος τεχνολογικών εξελίξεων και πολιτικο-κοινωνικής ανωριμότητας.
*O
Θάνος Π. Ντόκος είναι γενικός διευθυντής στο ΕΛΙΑΜΕΠ.
(από την εφημερίδα "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ", 14/04/2010)