Κατά πόσο η ανεργία και η παραγωγικότητα επηρεάζονται από τη σωματική δραστηριότητα και, συνεπώς, από τη σωματική (φυσική) κατάσταση; Σύμφωνα με την επιστημονική βιβλιογραφία, εκτός από τη νοσηρότητα και θνησιμότητα, η χαμηλή σωματική (φυσική) κατάσταση συνδέεται επίσης με το χαμηλό εισόδημα, το χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης, την ανεργία και την ανεπαρκή παραγωγικότητα. Σχετική μελέτη που έγινε στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας έδειξε ότι οι μακροχρόνια άνεργοι (περισσότερο από 3 χρόνια) είχαν χειρότερη σωματική (φυσική) κατάσταση από όσους ήταν άνεργοι για λιγότερο από 3 χρόνια.
Επιπλέον, η πρόσφατη ειδησεογραφία μάς υπενθυμίζει ότι η χώρα μας παρουσιάζει δισεπίλυτα οικονομικά προβλήματα, χαμηλή παραγωγικότητα, μεγάλα ποσοστά ανεργίας και, ταυτόχρονα, εμφανίζει τα πλέον έντονα στην Ευρώπη αλλεργικά συμπτώματα σε οτιδήποτε εμπεριέχει το στοιχείο της σωματικής δραστηριότητας (67% των Ελλήνων δεν ασκήθηκε ποτέ και μόλις το 3% ασκείται τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα!). Εχουμε, βεβαίως, και μία προβληματική «παιδεία» που ταλανίζεται από ένα ασπόνδυλο υπουργείο το οποίο έσπευσε πρόσφατα να καταργήσει και τον τελευταίο παράγοντα αξιοκρατίας: τη βάση του 10 για την εισαγωγή στο αναξιόπιστο και παραπαίον δημόσιο πανεπιστήμιο.
Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, τα επιτυχημένα εκπαιδευτικά μοντέλα βασίστηκαν στην αρχή «νους υγιής εν σώματι υγιεί», όπου το δισυπόστατο της ανθρώπινης ύπαρξης -το σώμα και το πνεύμα- έτυχαν της ιδίας εκπαιδευτικής προσοχής με το ένα μέρος να αποτελεί το υπόβαθρο για την πρόοδο του άλλου. Τόσο το «καλός καγαθός» όσο και το ανυπέρβλητο «γνώθι σαυτόν», κεντρικά σημεία του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, διδάσκονταν στα γυμναστήρια όπου οι ενδορφίνες της άσκησης δημιουργούσαν τις προϋποθέσεις για μάθηση και προβληματισμό. Πράγματι, η σωματική δραστηριότητα και ο αθλητισμός είναι ο καλύτερος τρόπος ώστε να αναδειχθούν τα όρια και οι δυνατότητές του μαθητή ή του φοιτητή, αλλά και να αντιληφθούν οι ίδιοι ότι υπάρχουν κανόνες και νόμοι, στοιχεία απαραίτητα για τη μελλοντική οικονομική και κοινωνική εξέλιξή τους. Είναι γνωστή η απάντηση του Λόρδου Γουέλιγκτον όταν τον ρώτησαν πού αποδίδει τον θρίαμβό του στη μάχη του Βατερλό: «στα γήπεδα του σχολείου μου», εννοώντας την εμπιστοσύνη, συνεργασία και το ομαδικό πνεύμα τα οποία αναπτύσσονται στους χώρους αυτούς μέσω, κυρίως, των ομαδικών αθλημάτων. Η εμπιστοσύνη, η συνεργασία και το ομαδικό πνεύμα είναι παράλληλα και συστατικά μίας οικονομικά εύρωστης κοινωνίας. Δεν είναι καθόλου τυχαίο άλλωστε που μεγάλα πανεπιστήμια επέλεξαν ομαδικά αγωνίσματα ως την κεντρική δραστηριότητα στο ετήσιο πρόγραμμά τους (π. χ., η επί 181 χρόνια ετήσια λεμβοδρομία μεταξύ Οξφόρδης και Κέμπριτζ).
Για λόγους που μάλλον χρίζουν εκτενούς ψυχολογικής ανάλυσης, οι φωστήρες της νεοελληνικής «παιδείας» επιμελώς αγνόησαν το δισυπόστατο της ανθρώπινης ύπαρξης και οδήγησαν γενιές ολόκληρες μαθητών και φοιτητών σε μία μονόπλευρη εκπαίδευση με βάση τη στείρα παπαγαλία και βαθμοθηρία, τη θεοποίηση του ατόμου και υποβιβασμό της κοινωνικής ομάδας, την καταπολέμηση της αυτενέργειας και ανάδειξη της ανευθυνότητας, και, φυσικά, την καταπόντιση της αναγκαίας για υγεία και δημιουργία σωματικής ευρωστίας. Σε όλα αυτά η χώρα μας κατέχει τα αδιαφιλονίκητα πρωτεία τουλάχιστον σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Η αναχρονιστική «παιδεία» μας λοιπόν, σε συνδυασμό με τα αποτελεσματικά αντισώματα του αντίστοιχου υπουργείου στα μικρόβια της ακαδημαϊκής δεοντολογίας και της προόδου, σαφώς και καλλιεργούν τη μαλθακότητα που με τη σειρά της επηρεάζει τους δύο βασικούς πυλώνες της οικονομίας: την παραγωγικότητα και, φυσικά, την ανεργία. Συνεπώς, το ερώτημα που θα πρέπει τα επιτελεία των Αθηνών να απαντήσουν δεν είναι το πώς θα δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας, αλλά εάν έχουμε τις πνευματικές και σωματικές προϋποθέσεις να ανταποκριθούμε σε αυτές.
* Διδάκτωρ-Ερευνητής, Πανεπιστήμιο του Birmingham, Αγγλία
** Καθηγητής Εργοφυσιολογίας, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
(από την εφημερίδα "Καθημερινή", 2/5/2010)