Πριν από μερικές εβδομάδες ταξίδεψα στο Καζακστάν, όπου είχα τη συγκινητική εμπειρία να σταθώ στο Σημείο Μηδέν. Είναι το περιβόητο πεδίο δοκιμών του Σεμιπαλατίνσκ, όπου η Σοβιετική Ενωση είχε πυροδοτήσει 456 πυρηνικά όπλα μεταξύ του 1947 και του 1989.
Εκτός από την τεράστια κυκλική κατασκευή που είχε σχεδιαστεί για να μετρά την καταστροφική δύναμη των εκρήξεων, λίγα είναι τα πράγματα που κάνουν αυτή την τεράστια και «άχρωμη» στέπα να ξεχωρίζει. Για δεκαετίες ήταν το επίκεντρο του ψυχρού πολέμου. Μαζί με τις παρόμοιες εγκαταστάσεις στις Ηνωμένες Πολιτείες αποτελούσαν μια απειλή για τη ζωή στον πλανήτη μας. Η σκοτεινή κληρονομιά του επιβιώνει μέχρι σήμερα: μολυσμένα ποτάμια και λίμνες, παιδιά που πάσχουν από καρκίνο και γενετικές ανωμαλίες.
Σήμερα, το Σεμιπαλατίνσκ έχει μετατραπεί σε ένα ισχυρό σύμβολο ελπίδας. Στις 29 Αυγούστου του 1991, λίγο μετά την ανεξαρτησία, ο πρόεδρος Νουρσουλτάν Ναζαρμπάγεφ έκλεισε το πεδίο δοκιμών και κατήργησε τα πυρηνικά όπλα. Ηταν μια χειροπιαστή έκφραση του οράματος για έναν κόσμο απαλλαγμένο από πυρηνικά όπλα. Σήμερα, για πρώτη φορά, μπορούμε να είμαστε αισιόδοξοι.
Την ημέρα που στάθηκα στο Σημείο Μηδέν, ο πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα ανακοίνωσε την αναθεώρηση της θέσης των Ηνωμένων Πολιτειών για τα πυρηνικά όπλα. Δίνοντας το παράδειγμα, παραιτήθηκε από την ανάπτυξη νέων πυρηνικών όπλων και από την πρώτη χρήση τους εναντίον χωρών, σύμφωνα με τη Συνθήκη μη Διάδοσης των Πυρηνικών Οπλων. Δύο ημέρες αργότερα, ο πρόεδρος Ομπάμα και ο πρόεδρος της Ρωσικής Ομοσπονδίας, Ντμίτρι Μεντβιέντεφ, υπέγραψαν τη νέα συνθήκη START στην Πράγα κάνοντας μια νέα αρχή σε αυτή την πραγματικά ευγενή προσπάθεια.
Σε όλο τον κόσμο δημιουργείται μια νέα δυναμική. Κυβερνήσεις και ομάδες της κοινωνίας των πολιτών, που πολλές φορές βρίσκονται σε διαμάχη, έχουν αρχίσει να εργάζονται για έναν κοινό σκοπό. Στην πρόσφατη σύνοδο κορυφής για την πυρηνική ασφάλεια στην Ουάσιγκτον, 47 ηγέτες του κόσμου συμφώνησαν να κάνουν ό,τι είναι απαραίτητο για να κρατήσουν τα όπλα αυτά σε ασφαλές μέρος. Είχαν αντιληφθεί το επείγον της κατάστασης. Η πυρηνική τρομοκρατία δεν είναι σενάριο του Χόλιγουντ. Μπορεί να γίνει πραγματικότητα.
Οπροορισμός των Ηνωμένων Εθνών είναι να βρίσκονται στο επίκεντρο των προσπαθειών αυτών. Μόλις πρόσφατα, στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ πραγματοποιήθηκε συζήτηση σχετικά με τον πυρηνικό αφοπλισμό και την ασφάλεια. Η συζήτηση προήλθε από ένα σχέδιο δράσης πέντε σημείων που είχα καταθέσει στα τέλη του 2008, καθώς και από την ιστορική σύνοδο κορυφής του Συμβουλίου Ασφαλείας τον περασμένο Σεπτέμβριο.
Αυτή την εβδομάδα οι ηγέτες συναντώνται στον ΟΗΕ για την περιοδική αναθεώρηση της Συνθήκη μη Διάδοσης των Πυρηνικών Οπλων. Η τελευταία συνάντησή τους, πριν από πέντε χρόνια, θεωρήθηκε αποτυχία. Αντίθετα, αυτή τη χρονιά μπορούμε να προχωρήσουμε σε μια σειρά θεμάτων. Πρέπει να είμαστε ρεαλιστές. Δεν μπορούμε όμως να χάσουμε αυτή την ευκαιρία για πρόοδο στα θέματα του αφοπλισμού, της συμμόρφωσης με τις δεσμεύσεις για τη μη διάδοση των πυρηνικών -συμπεριλαμβανομένης της δημιουργίας μιας αποπυρηνικοποιημένης ζώνης στη Μέση Ανατολή- και της ειρηνικής χρήσης της πυρηνικής ενέργειας.
Κοιτώντας μπροστά, έχω προτείνει τη σύγκληση για φέτος μιας διάσκεψης του ΟΗΕ για την επανεξέταση της εφαρμογής της Διεθνούς Σύμβασης για την Καταστολή Πράξεων Πυρηνικής Τρομοκρατίας. Θα φιλοξενήσουμε επίσης μια υπουργική διάσκεψη για την προώθηση της ισχύος της Συνθήκης για την Πλήρη Απαγόρευση των Πυρηνικών Δοκιμών. Εχω επίσης καλέσει τους ηγέτες να ξεκινήσουν διαπραγματεύσεις για μια δεσμευτική συνθήκη για τα σχάσιμα υλικά. Στόχος μας είναι να γίνουν πολλά μικρά βήματα σήμερα που θα θέσουν τις βάσεις για σημαντικές εξελίξεις στο μέλλον.
Ολο αυτό το έργο αντανακλά τις προτεραιότητες των κρατών-μελών, που διαμορφώνονται, με τη σειρά τους, από την κοινή γνώμη. Ολοι γνωρίζουν τον καταστροφικό κίνδυνο που συνεπάγεται η χρήση των πυρηνικών όπλων. Γνωρίζουμε ότι η απειλή θα διαρκέσει όσο αυτά τα όπλα υπάρχουν. Το ίδιο το μέλλον της Γης μάς υπαγορεύει να προχωρήσουμε προς τον αφοπλισμό. Αυτό δεν μπορεί να γίνει χωρίς τη διεθνή συνεργασία.
Πού αλλού, αν όχι στα Ηνωμένα Εθνη, μπορούμε να αναζητήσουμε αυτή τη συνεργασία; Οι διμερείς και περιφερειακές διαπραγματεύσεις μπορούν να αποφέρουν πολλά. Ωστόσο, η μακροχρόνια και αποτελεσματική συνεργασία σε παγκόσμια κλίμακα απαιτεί περισσότερα. Τα Ηνωμένα Εθνη είναι το κατάλληλο φόρουμ μαζί με τη Διάσκεψη για τον Αφοπλισμό στη Γενεύη.
Ο ΟΗΕ είναι ο μόνος διεθνώς αποδεκτός χώρος για συζήτηση και συμφωνία μεταξύ των εθνών αλλά και μεταξύ της ευρύτερης κοινωνίας. Χρησιμεύει ως χώρος φύλαξης των συνθηκών, αλλά και των πληροφοριών που τεκμηριώνουν την εφαρμογή τους. Είναι μια πηγή ανεξάρτητης γνώσης που συνεργάζεται στενά με τον Διεθνή Οργανισμό Ατομικής Ενέργειας.
Τα Ηνωμένα Εθνη βρίσκονται σήμερα σε ένα νέο Σημείο Μηδέν - ένα «σημείο μηδέν» για τον παγκόσμιο αφοπλισμό, που δεν είναι πια ένα μέρος φόβου αλλά ένα μέρος ελπίδας. Οσοι είναι μαζί μας μοιράζονται το όραμα ενός κόσμου χωρίς πυρηνικά. Τώρα ο κόσμος πρέπει να ζητήσει την αλλαγή και να απαιτήσει δράση πέρα από τα διστακτικά ημίμετρα του παρελθόντος.
*Γενικός Γραμματέας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών
(από την εφημερίδα "Ελευθεροτυπία", 4/5/2010)