O αμερικανός μοριακός βιολόγος και επιχειρηματίας Κρεγκ Βέντερ τα κατάφερε και πάλι. Δυσαρεστημένος με τη δεύτερη θέση που κατέλαβε στην κούρσα για την πλήρη χαρτογράφηση του ανθρώπινου γονιδιώματος, τώρα ανακοίνωσε ότι η ομάδα τους δημιούργησε την πρώτη συνθετική μορφή ζωής στον κόσμο. Ο δόκτωρ Βέντερ ισχυρίστηκε ότι η επιτυχία του άλλαξε την άποψή του «
για τον ορισμό της ζωής και τον
τρόπο με τον οποίο αυτή λειτουργεί
».
Θα το ήθελε αυτό, έτσι δεν είναι; Προτού ενθουσιαστούμε υπερβολικά, θα πρέπει να σημειώσουμε ότι στην πραγματικότητα δεν «
δημιούργησε
τεχνητή ζωή», όπως διατείνονται οι τίτλοι των εφημερίδων. Συνέθεσε DΝΑ από βασικές χημικές ουσίες. Ομως το μονήρες DΝΑ δεν είναι ζωή. Για κάτι τέτοιο χρειάζονται πολύ περισσότερα. Στην περίπτωση του κ. Βέντερ το DΝΑ δόθηκε από ένα υπάρχον βακτήριο, το ταπεινό καθήκον του οποίου είναι να προκαλεί μαστίτιδα στις κατσίκες. Σε αυτό εισήχθη το DΝΑ. Ναι, ο ασήμαντος οργανισμός που προέκυψε ήταν νέα ζωή, αλλά σχεδόν όλη αυτή η νέα ζωή προήλθε έτοιμη από τη φύση.
Η πρόκληση για τη δημιουργία αυθεντικά τεχνητής ζωής είναι πολύ μεγαλύτερη από αυτή του να πάρει κανείς νέο DΝΑ για να το περιφέρει μέσα σε υπάρχοντα κύτταρα. Η τεράστια πολυπλοκότητα των ζωντανών κυττάρων, τα πολυάριθμα διαδραστικά τους οργανίδια, οι εκπληκτικά πτυχωμένες έξυπνες μεμβράνες τους και τα ιλιγγιωδώς πολύπλοκα συστήματα σήμανσής τους καθιστούν αφάνταστη δύσκολη την επιχείρηση για τη δημιουργία αυθεντικής νέας ζωντανής ύλης.
Φυσικά, η επιτυχία του δόκτορος Βέντερ είναι μια εντυπωσιακή πρόοδος για την κυτταρική βιολογία. Εκανε μία προσθήκη στις τεχνικές με τις οποίες οι επιστήμονες μπορούν να δημιουργήσουν γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς με τεράστια δυνητικά οφέλη.
Απέχουμε όμως παρασάγγας από το να δημιουργήσουμε εξ ολοκλήρου συνθετικές μορφές ζωής και ακόμη περισσότερο από το να δημιουργήσουμε εκείνα τα πλάσματα της λογοτεχνικής φαντασίας που είναι κατά το ήμισυ ανθρώπινα, προκαλούν χάος στη Γη, και δημιουργούν άλυτα ηθικά διλήμματα. Για αυτόν τον λόγο είναι τόσο εκνευριστική αυτή η υπερβολική διαφήμιση: έχει προκαλέσει προβλέψιμες και βαρετές διαμαρτυρίες από αρνητές της προόδου, οι οποίοι λένε ότι αυτού του είδους η έρευνα είναι ενάντια στη φύση.
Δεν με πείθει το επιχείρημά τους, διότι η φύση είναι εναντίον μας. Αν αυτό σας φαίνεται ασεβές, θυμηθείτε ότι η φύση σάς θεωρεί αναλώσιμους, θα προτιμούσε η παιδική θνησιμότητα να είναι της τάξεως του 99% ώστε η φυσική επιλογή να γίνεται αποτελεσματικότερα και αδιαφορεί για τις «ανοησίες» που μας κάνουν να ζούμε περισσότερο ή με μεγαλύτερη άνεση. Συνεπώς ας μην επικαλούμαστε τη Μητέρα Φύση ως υπόδειγμα καλοσύνης ή σαν οδηγό για το τι θα έπρεπε να κάνουμε.
Το ίδιο ισχύει και για τον παράγοντα «προαίσθημα» που συχνά αναφέρεται ως απρόσβλητο επιχείρημα ενάντια στην πρόοδο. «Το ένστικτό μου μου λέει ότι είναι λάθος να παίζουμε με τις διάφορες μορφές ζωής». Το ένστικτο δεν είναι οδηγός για το τι είναι σωστό ή για το τι θα γίνει αποδεκτό. Οι γεωργοί και οι κτηνοτρόφοι παίζουν με τις μορφές ζωής από αμνημονεύτων ετών και αυτός είναι ο λόγος που δεν λιμοκτονούμε σήμερα.
Υπάρχει κάτι βαθιά απωθητικό σε πολλά ιδιαιτέρως επωφελή πράγματα. Δεν μου αρέσει η ιδέα να φοράω την καρδιά κάποιου άλλου, αλλά ξέρω τι θα επέλεγα αν χρειαζόμουν μεταμόσχευση. Νιώθω αντιστοίχως περήφανος να θεωρώ το δικό μου σώμα έναν ετερόκλητο μπουφέ από δωρεές, αν και η σκέψη αυτή μου προκαλεί ναυτία. Και υπάρχει και το σύνηθες επιχείρημα που λέει ότι «παριστάνουμε τον Θεό». Υποθέτω ότι αυτό σημαίνει να αποδίδουμε στον εαυτό μας δυνάμεις που μόνο ένας Θεός (αν Εκείνος/Εκείνη/ Εκείνο υπήρχε) θα μπορούσε δικαίως να ασκήσει. Δεν είναι καθόλου ξεκάθαρο το πού θα έπρεπε να χαραχτεί η διαχωριστική γραμμή μεταξύ του να παριστάνει κανείς τον Θεό και το να κάνει ό,τι είναι ανθρωπίνως δυνατό για να καταλάβει και να βελτιώσει τον κόσμο και όσους ζουν σε αυτόν. Ως γιατρός επί πολλά χρόνια, ένιωθα περισσότερο σαν ο τελευταίος τροχός της αμάξης παρά σαν Θεός.
Η κατηγορία περί Θεού συνδέεται με την αίσθηση ότι υπάρχουν ξεκάθαρα όρια όσον αφορά στο πόσο μπορούμε «να μπαίνουμε στα χωράφια της φύσης». Ο μύθος του Προμηθέα, ο οποίος έκλεψε τη φωτιά, σε μια συμβολική πράξη με την οποία το ανθρώπινο είδος προσπάθησε να πάρει τον έλεγχο του πεπρωμένου του, τελειώνει θλιβερά και υπογραμμίζει τις ανεπιθύμητες συνέπειες των επιστημονικών και άλλων προόδων. Αυτό όμως είναι προϋπόθεση της ζωής. Οι δυσμενείς και επωφελείς συνέπειες της ανακάλυψης του τροχού είναι υπερβολικά πολλές και τρομακτικές για να τις αναφέρω. Αλλά δεν θα ήθελα να ζω μια ζωή χωρίς τροχό. Απλώς πρέπει να επαγρυπνούμε και να αντιμετωπίζουμε άμεσα τις αρνητικές συνέπειες.
Οι καλύτεροι επιστήμονες το γνωρίζουν καλά αυτό. Στο μεταξύ ας αφήσουμε τις λέξεις «φύση», «ένστικτο» και «Θεός» έξω από τη συζήτηση.
Ο κ. Ρέιμοντ Τάλις διετέλεσε καθηγητής Γηριατρικής στο Πανεπιστήμιο
του Μάντσεστερ.
(από την εφημερίδα "Το Βήμα", 26/5/2010)