Πολλές χώρες στην Ευρώπη και στη βόρεια Αμερική αξιώνουν τώρα από όλους τους μαθητές λυκείων να μαθαίνουν για το Ολοκαύτωμα. Γιατί; Λόγω της ιστορικής του σημασίας, φυσικά, αλλά και επειδή σε αυτόν τον ολοένα πιο διαφορετικό και παγκοσμιοποιημένο κόσμο οι δάσκαλοι και οι κυβερνώντες πιστεύουν ότι η παιδεία περί Ολοκαυτώματος αποτελεί ζωτικό μηχανισμό μετάδοσης στους μαθητές των διδαγμάτων για την αξία της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ενθάρρυνσής τους έτσι ώστε να αντιτίθενται στον ρατσισμό και να προβάλλουν την ανοχή στις ίδιες τους τις κοινωνίες.
Αυτό ήταν σίγουρα το συμπέρασμά μου το 2005, όταν, ως γενικός γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών, κάλεσα τη Γενική Συνέλευση να ψηφίσει μια απόφαση για τη Μνήμη του Ολοκαυτώματος, που μεταξύ άλλων προέβλεπε«μέτρα για την κινητοποίηση των πολιτών υπέρ της Μνήμης του Ολοκαυτώματος και της εκπαίδευσης, προκειμένου να αποτραπούν μελλοντικές πράξεις γενοκτονίας».
Ισως να είναι αυτονόητο, πράγματι, το ότι η διδασκαλία του Ολοκαυτώματος πρέπει να έχει αυτόν ακριβώς τον σκοπό και αυτό ακριβώς το αποτέλεσμα. Είναι εκπληκτικά δύσκολο, ωστόσο, να βρεθούν εκπαιδευτικά προγράμματα τα οποία σαφώς επέτυχαν να συνδέσουν την ιστορία του Ολοκαυτώματος με την πρόληψη εθνοτικών συγκρούσεων και εγκλημάτων γενοκτονίας στον σημερινό κόσμο.
Φυσικά, η πρόληψη είναι πάντα δύσκολο να αποδειχθεί. Αλλά το λιγότερο που μπορεί να πει κανείς είναι ότι η κραυγή «ποτέ ξανά», που ακούστηκε από τόσους πολλούς μετά το 1945, μοιάζει όλο και πιο κούφια καθώς περνούν οι δεκαετίες. Το Ολοκαύτωμα παραμένει μοναδικό σε ό,τι αφορά τον συνδυασμό των μελετημένων μεθόδων του με τα πλέον κτηνώδη αποτελέσματά τους, αλλά τα παραδείγματα γενοκτονίας συνεχίζουν να πολλαπλασιάζονται -από την Καμπότζη στο Κονγκό, από τη Βοσνία στη Ρουάντα και από τη Σρι Λάνκα στο Σουδάν.
Προς το παρόν είναι λίγες οι χώρες -ακόμη και μεταξύ εκείνων που αξιώνουν τη διδασκαλία του Ολοκαυτώματος- οι οποίες προσφέρουν στους δασκάλους ειδική εκπαίδευση ή καθοδήγηση για μια τέτοια αποστολή. Και είναι λίγοι οι δάσκαλοι, σε οποιαδήποτε χώρα, οι οποίοι διαθέτουν τις γνώσεις ή τις ικανότητες για να διδάξουν το Ολοκαύτωμα με τρόπο τέτοιον που θα επιτρέψει στους σημερινούς εφήβους, οι οποίοι συχνά φοιτούν σε τάξεις με πλούσια εθνική και πολιτιστική ποικιλία, να κάνουν τη σύνδεση με τις εντάσεις που αντιμετωπίζουν οι ίδιοι στην καθημερινή τους ζωή. Σίγουρα χρειάζεται καλύτερη εκπαίδευση των δασκάλων. Γνωρίζουμε, όμως, ποιο θα είναι το περιεχόμενο αυτής της εκπαίδευσης;
Εάν ο στόχος μας είναι να κάνουμε τους μαθητές να σκέφτονται περισσότερο για την ευθύνη του πολίτη, τα ανθρώπινα δικαιώματα και τους κινδύνους του ρατσισμού, τότε θα πρέπει να συνδέσουμε το Ολοκαύτωμα με άλλα παραδείγματα γενοκτονίας και συγκρούσεις εθνοτήτων ή αντίστοιχες εντάσεις στη δική τους εποχή και χώρα. Σίγουρα, έχει έλθει η ώρα να θέσουμε κάποια δύσκολα ερωτήματα για την «παραδοσιακή» διδασκαλία του Ολοκαυτώματος. Τα εκπαιδευτικά προγράμματα, άραγε, εστιάζουν στην ιδεολογία των ναζί και τη φρικτή εμπειρία των θυμάτων τους ή στις σημερινές προκλήσεις; Δεν πρέπει να εστιάσουμε περισσότερο στους ψυχολογικούς και κοινωνικούς παράγοντες που οδήγησαν σε αυτή τη βαναυσότητα, έτσι ώστε να μπορούμε να διακρίνουμε τις ενδείξεις στη δική μας κοινωνία;
*Πρώην γ.γ. του ΟΗΕ.
(από την εφημερίδα "Καθημερινή", 18/6/2010)