Επί μακρό διάστημα, επί
δεκαετίες, η Ελλάδα έμοιαζε να ανήκει σε άλλον πλανήτη. Η οικονομική
κρίση προκάλεσε αναγκαστική βίαιη προσγείωση. Σήμερα, οι υποδείξεις των ξένων ειδικών
του «διεθνούς νομισματικού ταμείου» (ΔΝΤ) και
της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) υποχρεώνουν την ελληνική οικονομία σε μερικό
συντονισμό με τις συνθήκες του διεθνούς περιβάλλοντος. Όμως οι έξωθεν
τεχνοκρατικές οδηγίες έχουν αναγκαστικά τα όριά τους. Χρειάζεται, επομένως, ενδογενής
προβληματισμός ως προς τις ιδιαιτερότητες της ελληνικής οικονομίας και
κοινωνίας. Κεντρικό ζήτημα είναι η φύση και
ο ρόλος του κράτους. Το κράτος:
- δημιουργεί τις συνθήκες
για τη λειτουργία της οικονομίας και παραλλήλως
- ασκεί αναδιανεμητικό
ρόλο, ώστε οι κοινωνικές ανισότητες να μην απειλούν την πολιτική
σταθερότητα.
Oι δύο λειτουργίες οφείλουν να
παραμένουν κατά το δυνατόν διαχωρισμένες. Η ιδιαιτερότητα του ελληνικού
κράτους έγκειται στην πλήρη σύγχυση των λειτουργιών αυτών, με αποτέλεσμα
η μεν να αχρηστεύει τη δε. Σε αυτό το πνεύμα, επί παραδείγματι,
προσλαμβάνονται «αναξιοπαθούντες» σε δημόσιες υπηρεσίες. Προφανώς ή
διοίκηση καθίσταται αναποτελεσματική και το κόστος της λειτουργίας της
διογκώνεται. Διαμορφώνεται, έτσι, ένα σπάταλο και ανίκανο κράτος το
οποίο αδυνατεί να παίξει τον αναδιανεμητικό του ρόλο, να παράσχει
υπηρεσίες ποιότητας στην παιδεία, την υγεία, την ασφάλεια.
Οι πλέον αδύναμοι οικονομικά
πολίτες, για να επιβιώσουν διεκδικούν δικαιωματικά μια «θέση στον ήλιο»
του δημοσίου. Η στρεβλή σχέση μεταξύ κράτους
και κοινωνίας εξηγείται από τις γεωπολιτικές συνθήκες οι οποίες
δημιούργησαν στην σύγχρονη Ελλάδα, με υλικά προερχόμενα από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η πολιτική
σταθερότητα στηρίχτηκε στη διανομή εξωτερικών προσόδων, δηλαδή σε δάνεια
ή γενικά ως ξένη βοήθεια, οι οποίες εξασφαλίζονταν έναντι γεωπολιτικών,
γεωστρατηγικών και ιδεολογικών/συμβολικών υπηρεσιών.
Οι «ανάγκες του
δημοσίου» προσέφεραν το αναγκαίο πρόσχημα για την «εξαγορά» ενός
πληθυσμού εχθρικού προς τη δυτικόφερτη νεωτερικότητα. Η ελληνική ιδιαιτερότητα
αποτελεί ένα ερμητικώς φυλασσόμενο κοινό μυστικό, η
αποκάλυψη του οποίου θα έθιγε τον εθνικό εγωισμό
και την εικόνα της χώρας. Οι επισημάνσεις για το υπερβολικό μέγεθος του
κράτους, για τον καταστροφικό ρόλο του πελατειακού συστήματος και για
τις ευθύνες των πολιτικών, αν και ορθές, δεν αποκαλύπτουν τις βαθύτερες
αιτίες των προβλημάτων. Όμως, όσο συντηρείται η υποκρισία,
δεν αντιμετωπίζεται η παθογένεια.
Αντί να την καταπολεμήσει, το κόμμα του Ανδρέα Παπανδρέου νομιμοποίησε τα στρεβλά του
ελληνικού κράτους. Εξασφαλίστηκαν νέες εισροές προσόδου από την Ευρώπη,
αρχικά με τη μορφή ποικίλων επιδοτήσεων και, κατόπιν με την ευκολία του
δανεισμού, την οποία προσέφερε η είσοδος της Ελλάδος στη ζώνη ευρώ. Η
διανομή της προσόδου αυτής στον πληθυσμό, μέσω της αντιπαραγωγικής
μεγέθυνσης του δημοσίου τομέα, ενίσχυσε ον κομματικό έλεγχο στην
κοινωνία. Επίσης λειτούργησε ως άλλοθι για την αποτυχία του κρατικού
εκσυγχρονισμού.
Όταν η έξωθεν πρόσοδος στερεύει,
όπως συμβαίνει εδώ και μερικούς μήνες, το σύστημα των σχέσεων
κράτους-κοινωνίας διέρχεται επικίνδυνη κρίση
σταθερότητος. H σημερινή πολιτική λιτότητας, την οποία εισηγούνται ξένοι
ειδικοί, χωρίς την απαραίτητη κατανόηση των ελληνικών ιδιαιτεροτήτων,
θίγει τον «γκρίζο» αναδιανεμητικό ρόλο του κράτους, χωρίς να
εξυγιαίνει την παθογένειά του, καθώς οι περιορισμοί εφαρμόζονται
αδιακρίτως, επί δικαίων και αδίκων. Δημιουργούνται έτσι εντάσεις οι
οποίες ενδέχεται να οδηγήσουν σε σοβαρές κοινωνικές εκρήξεις, με
απρόβλεπτες πολιτικές συνέπειες.
Η τρέχουσα πολιτική επομένως,
αντί για την, έστω και ανώμαλη, προσγείωση της Ελλάδος στη διεθνή
πραγματικότητα, ενδέχεται να επιφέρει καταστροφή. Το κυβερνών κόμμα στο
παρελθόν ακύρωσε τις προσπάθειες του Κωνσταντίνου Καραμανλή του
πρεσβύτερου για την εξυγίανση του κράτους που παρέλαβε από τη δικτατορία.
Σήμερα,
αντί να κατευθυνθεί επιτέλους στην «επανίδρυση του κράτους», την οποία
καταπολέμησε σφοδρά ως αντιπολίτευση, κατεδαφίζει, έστω και ακουσίως,
ό,τι από την κρατική λειτουργία επεβίωσε κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Πλησιάζει ίσως η στιγμή κατά την
οποία η Ελλάδα θα αναγκαστεί να επιλέξει ανάμεσα στην αυτογνωσία
και την ειλικρίνεια ή μια νέα καταστροφή.