Δημοσιονομική Προσαρμογή ή Ανάπτυξη;

Κατά κανόνα, η δημοσιονομική προσαρμογή προς την κατεύθυνση της μείωσης των ελλειμμάτων του δημόσιου τομέα, οδηγεί όλες τις οικονομίες σε ύφεση. Στην δική μας περίπτωση, το ζήτημα δεν είναι αν θα έχουμε ύφεση –αυτό είναι βέβαιο με το εφαρμοζόμενο πρόγραμμα σταθεροποίησης– αλλά πόσο βαθιά και μακρά θα είναι. Και ο φόβος, που διαρκώς αυξάνεται, είναι μήπως –όπως το αεροπλάνο– και η ελληνική οικονομία χάσει τόσο πολλή ισχύ ώστε να υποστεί απώλεια στήριξης και συντριβεί ολοκληρωτικά.

Ξεκίνησα το άρθρο με τη φράση «κατά κανόνα», γιατί όπως επανειλημμένα έχω γράψει, η δική μας οικονομία είναι η μόνη επιζώσα ελληνο-σοβιετικού τύπου και συνιστά τρανταχτή εξαίρεση κάθε κανόνα. Είμαστε πρωταθλητές και στον βιασμό της αγοράς από κράτος, συντεχνίες και επιχειρηματίες, και στην μαύρη οικονομία, και στον στραγγαλισμό της ελάχιστης παραγωγικής οικονομίας που απέμεινε, από τον γιγαντισμό του κράτους και της διαπλοκής. Παραδόξως, εδώ ίσως ελλοχεύει και κάποια ελπίδα, υπό δύο προϋποθέσεις:

Πρώτον, ότι οι χειριστές της οικονομικής πολιτικής είναι βαθείς γνώστες της κατ’ ευφημισμόν αποκαλούμενης «αγοράς», ενώ όλοι μας ξέρουμε ότι πρόκειται για πλέγμα μεσαιωνικών συντεχνιών, που μισούν τον ανταγωνισμό όπως ο διάβολος το λιβάνι και επιζούν, γιατί το κράτος υποχρεώνει τον καταναλωτή και τον φορολογούμενο να πληρώνουν το «μάρμαρο». Ετσι, φτάνουμε να έχουμε από τις υψηλότερες τιμές και τους υψηλότερους φορολογικούς συντελεστές στην Ευρώπη.

Δεύτερον, ότι υπάρχει η ενσυνείδητη πολιτική βούληση της Κυβέρνησης να ξηλώσει όλη αυτή τη μαφία και να καθαρίσει την «κόπρο του Αυγείου», βάζοντας και λίγους πρωταγωνιστές στην φυλακή, για να πάψει να έχει ο λαός την (δίκαια) πεποίθηση ότι κανείς νόμος δεν εφαρμόζεται και κανείς κλέφτης δεν πληρώνει. Υποστηρίζω σταθερά ότι το αίσθημα κοινωνικής δικαιοσύνης είναι απαραίτητο στοιχείο αποδοχής και επιτυχίας οποιουδήποτε προγράμματος σταθεροποίησης.

Οφείλω να πω ότι ο πρωθυπουργός, ο αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης και μερικοί υπουργοί της, με έχουν πείσει τουλάχιστον με τα λόγια τους ότι έχουν αυτή την βούληση. Δεν είμαι όμως καθόλου βέβαιος ότι την έχει το υπόλοιπο κυβερνών κόμμα και αμφιβάλλω αν και οι ίδιοι συνειδητοποιούν τον όγκο και την ισχύ της «κόπρου», το μεγαλύτερο μέρος της οποίας βρίσκεται στις αυλές του ίδιου του κράτους και την οποία πρέπει να καθαρίσουν επειγόντως και με οποιοδήποτε πολιτικό ή άλλο κόστος. «Μα γίνονται αυτά στην Ελλάδα;». Η ερώτηση είναι μάλλον ρητορική γιατί η απάντηση έχει ήδη δοθεί από την «τρόικα», υπό την πίεση των διεθνών αγορών. Η απάντηση αυτή όμως δεν με εμπνέει και πιστεύω ότι δεν εμπνέει και κανένα περήφανο Ελληνα. Ουαί και αλίμονον, δε, αν την απάντηση αυτή χρησιμοποιούν ως άλλοθι οι κυβερνώντες. Η σωστή απάντηση είναι: «Ναι! Αν θέλουμε, γίνονται».

Για να αποδείξω, δε, το εφικτόν του πράγματος, θα αναφερθώ στο προηγούμενο της δημοσιονομικής προσαρμογής της περιόδου 1990 - 92, που είχα την τιμή να είμαι στο τιμόνι του υπουργείου Οικονομικών. Σκόπιμα παραθέτω όχι τα προϋπολογιστικά αλλά τα απολογιστικά στοιχεία, που προέρχονται μάλιστα από τις Εισηγητικές Εκθέσεις των διαδόχων μου στο υπουργείο Οικονομικών, αειμνήστου Γιώργου Γεννηματά και αγαπητού Αλέκου Παπαδόπουλου. (σελ. 44 και 33 των αντίστοιχων Εισηγητικών Εκθέσεων).

Τα στοιχεία στον Πίνακα δείχνουν ότι η κατάσταση – που παρέλαβα με έλλειμμα 17,6% του ΑΕΠ ήταν απείρως χειρότερη από αυτή που βρήκε η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ τον περασμένο Οκτώβριο (έλλειμμα 13%). Σκιαγραφούν, δε, την ταχύτερη δημοσιονομική προσαρμογή, που έγινε στην 35ετία από την μεταπολίτευση, με υπερδιπλασιασμό των εσόδων στην 3ετία 1989-92 (οπότε έφυγα ως Επίτροπος στις Βρυξέλλες) και συγκράτηση των δαπανών στο 1,66 –παρόλο που οι δαπάνες δημοσίων επενδύσεων αυξήθηκαν από 429 σε 726 δισ. στην ίδια περίοδο, τονίζοντας την προσήλωσή μας στην αναπτυξιακή διάσταση. Το αποτέλεσμα ήταν να μειωθεί το έλλειμμα κατά 16% στην τριετία με ρυθμό – 5% ετησίως και μάλιστα να σημειωθεί για πρώτη φορά από το 1981 και μετά, πρωτογενές πλεόνασμα (αφαιρουμένων των δαπανών εξυπηρέτησης του δημοσίου χρέους) ύψους 259 δισ.

Το έλλειμμα ως ποσοστό του ΑΕΠ από το απαράδεκτο 17,6%, που παρέλαβα, σημείωσε μέσα στην τριετία δραματική πτώση κατά 10,5 ποσοστιαίες μονάδες φτάνοντας μόλις το 7,1% του ΑΕΠ το 1992. Τα στοιχεία αυτά τεκμηριώνονται και στην ετήσια Εκθεση του ΟΟΣΑ Economic Outlook 51, όπου στο Διάγραμμα J (της σελ. 25) η Ελλάδα εμφανίζεται με τον υψηλότερο δείκτη (+ 4,3) δημοσιονομικής προσαρμογής έναντι -2,2 του Ην. Βασιλείου, -0,5 των ΗΠΑ και -4,5 της Γερμανίας.

Το πιο αξιοσημείωτο είναι ότι όλα αυτά έγιναν χωρίς περικοπή μισθών ή συντάξεων, αλλά αντίθετα με σημαντική μείωση, τόσο του αριθμού των κλιμακίων, όσο και του ύψους των φορολογικών συντελεστών εισοδήματος φυσικών προσώπων από 20% - 52% σε 5% - 45% με τους χαμηλότερους συντελεστές ειδικώς για μισθωτούς, οι οποίοι ακόμα θυμούνται ότι εξ αυτού του λόγου το εισόδημά τους αυξήθηκε κατά 10% - 20% το 1992.

Πρώτον, με ένα πολυμέτωπο πρόγραμμα που περιελάμβανε: Την καθιέρωση των ταμειακών μηχανών. Την τοποθέτηση τοπικών ηλεκτρονικών κέντρων στις εφορίες μέχρι την εκπόνηση και καθολική εφαρμογή του TAXIS, που ξεκινήσαμε αμέσως. Την άμεση εφαρμογή ηλεκτρονικής διασταύρωσης των φορολογικών δηλώσεων. Την πρώτη εφαρμογή του «πόθεν έσχες». Τη θέσπιση νέων αυστηρών ποινών, κατά το πρότυπο του αμερικανικού και ισπανικού φορολογικού νόμου και την ίδρυση της Διεύθυνσης Οικονομικού Εγκλήματος.

Δεύτερον, με τη ριζοσπαστική απλοποίηση του Κώδικα Βιβλίων και Στοιχείων, την απλούστευση και μείωση της φορολογίας νομικών προσώπων, τον εκσυγχρονισμό και επίσπευση των διαδικασιών συγχώνευσης και πτώχευσης των επιχειρήσεων, την επέκταση του συστήματος των αντικειμενικών αξιών στην ύπαιθρο. Μέτρα, δηλαδή, που μείωναν τις δυνατότητες και τα κίνητρα φοροδιαφυγής και διαφθοράς και είχαν ισχυρή αναπτυξιακή διάσταση.

Τρίτον, με ένα σημαντικό πρόγραμμα αποκρατικοποιήσεων και αξιοποίησης της δημόσιας γης που προχώρησε αρκετά, σε πείσμα των έντονων αντιδράσεων και μάλιστα από προβεβλημένα στελέχη της Ν.Δ., που ήταν οπαδοί του κρατικισμού και των πελατειακών σχέσεων. Αν με είχαν αφήσει να προχωρήσω και το πρόγραμμα μακροχρόνιας μίσθωσης των βραχονησίδων, τώρα το Δημόσιο θα είχε ένα σημαντικό έσοδο, οι βραχονησίδες θα είχαν μια πολύ ήπια και αειφόρο ανάπτυξη και θα είχαμε γλιτώσει από τα Ιμια και τις γκρίζες ζώνες.

Βασικά στοιχεία του κρατικού προϋπολογισμού την περίοδο 1989-1993

Τέταρτον και σημαντικότερο, με την ενίσχυση του φοροεισπρακτικού μηχανισμού. Αυτό, πέραν της ευρύτατης χρήσης της μηχανοργάνωσης και της ίδρυσης της ΔΟΕ που προαναφέρθηκε, επιτεύχθηκε με την υποχρεωτική εφαρμογή νέων ελεγκτικών προτύπων, την καθιέρωση τριμηνιαίων στόχων εσόδων για κάθε εφορία και την ανάλογη του βαθμού επιτυχίας προαγωγή ή υποβιβασμό των διευθυντών των ΔΟΥ, την καθιέρωση ισχυρών χρηματικών κινήτρων για σύλληψη της φοροδιαφυγής ή του λαθρεμπορίου στους εφοριακούς και τελωνειακούς που την πετύχαιναν και την καθιέρωση των περίφημων ΔΙΒΕΤ για τους εφοριακούς. Με δυο λόγια, αναγνώριση της αξίας του ανθρώπινου παράγοντα και εξύψωση του ηθικού του.

Πιστεύω ότι το πρόγραμμα του Μνημονίου, ίσως υπό την πίεση της «τρόικας» και της επικείμενης χρεοκοπίας, επικεντρώθηκε στη μείωση των δαπανών και στην αύξηση των φόρων και των φορολογικών συντελεστών, την αύξηση των ποινών και τη δίωξη της φοροδιαφυγής, χωρίς να αποδώσει το απαιτούμενο βάρος στις άλλες τρεις ομάδες δράσεων, που μόλις ανέφερα. Αυτές όμως κάνουν τη διαφορά τόσο στην πορεία των εσόδων, όσο και στην αποφυγή της βαθιάς ύφεσης. (Τότε είχαμε μείωση του ΑΕΠ μόνο κατά 0,1% το 1990, σύμφωνα με την αυτή έκθεση του ΟΟΣΑ).

Νομίζω ότι το οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησης, το οποίο έχει δώσει δείγματα σοβαρής και συνετής αντιμετώπισης των προβλημάτων, πρέπει να στραφεί σε ένα πιο ολοκληρωμένο πρόγραμμα αντιμετώπισης της κρίσης, χωρίς άλλη αύξηση του ΦΠΑ, με έντονη μεταρρυθμιστική κατεύθυνση: άνοιγμα κλειστών επαγγελμάτων, μάχη κατά των καρτέλ, κατάργηση του Κώδικα Βιβλίων και Στοιχείων, άλλες μειώσεις της γραφειοκρατίας.

Οι λεγόμενοι αναπτυξιακοί νόμοι ελάχιστα προσφέρουν στην πραγματική επιχειρηματικότητα και απαιτούν και δημόσιο χρήμα. Αυτό που λείπει είναι τα μέτρα ενίσχυσης του ανταγωνισμού και απελευθέρωσης την επιχειρηματικής –και όχι μόνο– δράσης. Υπαινίσσομαι τον κατάλληλο μετασχηματισμό της παιδείας και της υγείας, ώστε να μεταβληθούν σε ζωντανούς εξαγωγικούς κλάδους, αντί για βδέλλες του δημόσιου τομέα. Αυτά προς το παρόν.

*Πρώην Υπουργός Συντονισμού, Οικονομικών, Βιομηχανίας, Ερευνας και Εμπορίου.

(από την εφημερίδα "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ", 12/09/2010)