Ως το 2050, ο ανθρώπινος
πληθυσμός αναμένεται να φτάσει κοντά στα 9 δισεκατομμύρια, έχοντας προσθέσει
δηλαδή άλλες δύο «Κίνες» στο άθροισμά του. Ακούμε την είδηση αυτή σαν να πρόκειται
για κάτι μη αναστρέψιμο, στο οποίο δεν μπορούμε να επέμβουμε επ ουδενί. Ακόμη
και οι επιστήμονες στην πλειονότητά τους, εστιάζουν στο πώς να θρέψουν, να
παρέχουν ενέργεια και υγειονομική περίθαλψη σε όλους αυτούς τους ανθρώπους,
αντί να εξετάζουν το αυτονόητο, δηλαδή το αν πρέπει το είδος μας να πληθύνει
τόσο πολύ.
Η κατάσταση γίνεται ακόμη πιο
συγκεχυμένη αν προσθέσουμε στην ανάλυσή μας και κάποιες «θρησκευτικές» απόψεις
(ιδίως στις ΗΠΑ) αυτών που τονίζουν ότι δεν πρέπει να παρεμβαίνουμε στην αναπαραγωγή.
Μυστηριωδώς, οι άνθρωποι αυτοί τείνουν να έχουν μόλις 1-2 παιδιά με βάση τις
στατιστικές, πράγμα το οποίο σημαίνει είτε ότι παρεμβαίνουν οι ίδιοι στη δική
τους αναπαραγωγή, είτε ότι για κάποιο λόγο έχουν προβλήματα γονιμότητας όλοι
τους, πράγμα αδύνατον.
Ας περάσουμε τώρα στις πιο
σοβαρές πτυχές του ζητήματος: Στο πρόσφατο παρελθόν, με την έλευση της
παγκοσμιοποίησης, ο ανεπτυγμένος κόσμος έδωσε στον αναπτυσσόμενο την υπόσχεση
ότι θα μπορούσε μέσω της ελεύθερης οικονομίας να αποκτήσει το ίδιο βιοτικό
επίπεδο. Με άλλα λόγια, ο μέσος Ινδός έχει την ελπίδα ότι κάποια στιγμή στο
μέλλον μπορεί να γίνει «Αμερικανός», αρκεί να παίξει με τους κανόνες της
ελεύθερης αγοράς.
Το επιχείρημα αυτό
χρησιμοποιείται και στην συζήτηση για τον υπερπληθυσμό. Ισχυρίζονται οι
υπέρμαχοί του ότι καθώς θα βελτιώνεται το βιοτικό επίπεδο στις φτωχές χώρες, οι
γεννήσεις θα τείνουν να μειώνονται, όπως συνέβη στην Ευρώπη και την Ιαπωνία,
δίνοντας έτσι λύση στο πρόβλημα. Η άποψη αυτή είναι εντελώς αφελής για πολλούς
λόγους.
Οι ΗΠΑ καταναλώνουν σήμερα
περίπου το ένα τέταρτο όλου του πετρελαίου που παράγεται στον πλανήτη, ενώ
διαθέτουν μόλις το 5% του πληθυσμού. Η παγκόσμια παραγωγή κυμαίνεται στα 86,8
εκατ. βαρέλια ανά ημέρα και ο παγκόσμιος πληθυσμός στα 6,9 δις. Φανταστείτε
τώρα αν ξαφνικά όλοι αυτοί οι άνθρωποι κατανάλωναν το ίδιο πετρέλαιο με τους
Αμερικανούς. Με απλές αριθμητικές πράξεις, αυτό σημαίνει ότι η ζήτηση θα έφτανε
κοντά στα 400 εκατ. βαρέλια ανά ημέρα, τη στιγμή που η ίδια η βιομηχανία
αμφιβάλει αν θα μπορέσουμε ποτέ να ξεπεράσουμε τα 100 εκατ. βαρέλια στην
παραγωγή! Άρα, το επιχείρημα της ανόδου του βιοτικού επιπέδου στερείται κάθε
λογικής και πρόκειται απλά για μια «καραμέλα» των πλουσίων κρατών.
Θα μπορούσε φυσικά να
ισχυριστεί κάποιος ότι ο μέσος Ινδός καταναλώνει πολύ λιγότερους φυσικούς
πόρους από τον μέσο Αμερικανό ή Ευρωπαίο, άρα ο υψηλός πληθυσμός της χώρας
αυτής δεν επιβαρύνει τον πλανήτη παραπάνω συγκριτικά. Η άποψη αυτή στέκει αν
εξετάσουμε τα κλάσματα του πληθυσμού της μιας χώρας προς την άλλη και αυτά της
κατά κεφαλή κατανάλωσης. Συνεπώς, το όποιο κάλεσμα για περιορισμό του
υπερπληθυσμού θα πρέπει να απευθύνεται και στις δύο πλευρές, όχι μόνο στις
φτωχότερες χώρες.
Στην οικολογία υπάρχει η
έννοια του πληθυσμιακού φορτίου, δηλαδή του πληθυσμού εκείνου ενός είδους, ο
οποίος μπορεί να συντηρηθεί από το περιβάλλον του με αειφόρο τρόπο. Εάν ο
πραγματικός πληθυσμός ενός είδους είναι χαμηλότερος από αυτόν, τότε ο δείκτης
γεννήσεων θα αυξηθεί. Αντιθέτως, αν είναι υψηλότερος, τότε ο δείκτης θανάτων
μοιραία θα αυξηθεί προκειμένου να επανέλθει ο πληθυσμός σε ισορροπία. Το
πληθυσμιακό φορτίο στην περίπτωσή μας προφανώς έχει σχέση με τις διαθέσιμες
πηγές, όπως το νερό, η τροφή, οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις, οι ενεργειακοί πόροι
κτλ.
Η θεωρία προβλέπει ότι το
πληθυσμιακό φορτίο μπορεί να αυξηθεί πρόσκαιρα στην περίπτωση που ανακαλυφθεί
μια μη ανανεώσιμη πηγή ενέργειας ή τροφής και πράγματι αυτό ακριβώς συνέβη στην
ανθρωπότητα τα τελευταία 100-150 χρόνια με την ανακάλυψη του πετρελαίου. Η
αύξηση του ανθρώπινου πληθυσμού στην περίοδο αυτή υπήρξε αλματώδης: Από τους
1,6 δις ανθρώπους το 1900, έχουμε υπερβεί σήμερα τα 6 δις, με προοπτική να
φτάσουμε τα 8-9 δις στα επόμενα 30-40 χρόνια.
Η αύξηση του πληθυσμού έχει
ακολουθήσει μακροπρόθεσμα ακριβώς την ίδια πορεία με την παραγωγή πετρελαίου.
Οι γραφικές τους παραστάσεις είναι σχεδόν πανομοιότυπες. Αυτό δεν πρέπει να μας
προκαλεί έκπληξη, καθώς το πετρέλαιο επέτρεψε την ανάπτυξη της βιομηχανικής
καλλιέργειας, της εντατικής κτηνοτροφίας και της υπεραλιείας οι οποίες με τη
σειρά τους οδήγησαν άμεσα σε αύξηση των γεννήσεων και του προσδόκιμου ζωής.
Μάλιστα, το πετρέλαιο από μόνο του δεν ήταν αρκετό για την εξέλιξη αυτή. Στην
πραγματικότητα, το φτηνό πετρέλαιο ήταν που έδωσε στην ανθρωπότητα τη δυνατότητα
να παράγει τόση τροφή και να τη μεταφέρει παντού.
Σύμφωνα με υπολογισμούς
ειδικών, το πετρέλαιο τετραπλασίασε το πληθυσμιακό φορτίο για τον άνθρωπο στον
τελευταίο αιώνα. Με άλλα λόγια, εάν ξαφνικά εξαφανιζόταν το πετρέλαιο από τη
ζωή μας, ο ανθρώπινος πληθυσμός σύντομα θα μειωνόταν στο ένα τέταρτο του
σημερινού του μεγέθους. Εκτός αν ήταν δυνατό να μειωθεί η μέση παγκόσμια κατά
κεφαλή κατανάλωση στο ένα τέταρτο της τωρινής, πράγμα μάλλον δύσκολο.
Τα ερωτήματα που θέτει η
διαπίστωση αυτή είναι αρκετά: Θα διατηρηθεί η παραγωγή ενέργειας και τροφής στο
μέλλον στα κατάλληλα επίπεδα ώστε να διατηρηθεί και ο πληθυσμός; Η απάντηση δεν
είναι ξεκάθαρη, αφού καλούμαστε να αντικαταστήσουμε το πετρέλαιο και τον
λιγνίτη στην πρωτογενή παραγωγή ενέργειας μέχρι το 2050. Επιπλέον, είναι βέβαιο
πως στο εξής η ενέργεια δεν θα στοιχίζει τόσο φθηνά όσο το πετρέλαιο στο
παρελθόν. Ποιες θα είναι οι συνέπειες της αλλαγής αυτής;
Τέλος, κανείς δεν μπορεί να
αποκλείσει και την περίπτωση μιας πιο βίαιης εξέλιξης, εάν οι ενεργειακές
πολιτικές αποτύχουν διεθνώς. Στην περίπτωση αυτή, η συνεπακόλουθη μοιραία
μείωση του πληθυσμού θα μπορούσε να επέλθει ακόμα και μέσω των συγκρούσεων και
του πολέμου.
Σωστό θα ήταν πάντως εκτός
από την προώθηση των ΑΠΕ και της εξοικονόμησης ενέργειας να εξετάσουμε και
μέτρα περιορισμού του πληθυσμού στις χώρες εκείνες που αντιμετωπίζουν σοβαρό
πρόβλημα. Τα μέτρα αυτά δεν χρειάζεται να έχουν χαρακτήρα «αυταρχικό», όπως
προειδοποιούν κάποιοι. Σε πρώτο στάδιο αρκεί ίσως η διάδοση της αντισύλληψης, η
ενημέρωση και τα ήπια αντικίνητρα εκ μέρους των κυβερνήσεων.
(το άρθρο είναι βασισμένο σε
δημοσιεύσεις του Gary Peters και άλλων ειδικών)