Τα τελευταία νέα από την Ρωσία κάνουν λόγο για «λιώσιμο των
πάγων» υπό την ηγεσία του Ντιμίτρι Μεντβέντεφ, τον νεάζοντα Πρόεδρο της
χώρας.
Δε λείπουν, μάλιστα, και οι συγκρίσεις με την περίοδο Γκορμπατσώφ, την
περίφημη
«περεστρόικα». Αλλά αν κάποιος κάτσει να μιλήσει με τους διανοουμένους
και
επιχειρηματίες της χώρας σήμερα, θα ακούσει έναν άλλο παραλληλισμό:
αυτόν με
την εποχή Μπρέζνιεφ και τη δεκαετία του ’70. Σύμφωνα με τα στάνταρ της
«γκρίζας» σοβιετικής περιόδου,
επρόκειτο για μία εποχή σχετικής ευμάρειας. Οι υψηλές τιμές πετρελαίου
μετά την
κρίση του 1973 βοήθησαν τις αρχές να διασφαλίσουν ώστε τουλάχιστον τα
απολύτως
απαραίτητα καταναλωτικά αγαθά να βρίσκονται στα ράφια των καταστημάτων.
Ωστόσο, η εποχή Μπρέζνιεφ έχει μείνει στη συλλογική μνήμη κι
ως μία περίοδος αποτελμάτωσης. Τα έσοδα από την ενέργεια έδιναν στον τότε
Γενικό Γραμματέα του ΚΚΣΕ το περιθώριο να αποκρούει τις προτάσεις για
οικονομικές μεταρρυθμίσεις. Οι ρυθμοί ανάπτυξης ήταν μακράν χαμηλότεροι σε σχέση με τις
πρώτες δεκαετίες της σοβιετικής εκβιομηχάνισης. Κάθε διαφωνία καταπνιγόταν, οι
εκλογές ήταν μία τυπική διαδικασία επικύρωσης των κομματικών επιλογών. Η
δυσφορία των πολιτών ασφυκτιούσε μέσα στα στενά όρια των σπιτιών τους …
Οι συγκρίσεις με την σημερινή εποχή ίσως φανούν παράξενες.
Πολλοί Ρώσοι απολαμβάνουν ένα επίπεδο διαβίωσης που πριν τις δεκαετίες δεν θα
έβλεπαν ούτε στα πιο τρελά τους όνειρα. Οι δρόμοι των πόλεων είναι γεμάτοι
αυτοκίνητα Audiκαι Toyota,
ενώ πολλά είναι και τα μεγάλα εμπορικά κέντρα.
Παρά την κυρίαρχη επιρροή του Κρεμλίνου πάνω στα ΜΜΕ,
υπάρχει ελευθερία λόγου σε επίπεδα ασύλληπτα για την εποχή Μπρέζνιεφ – ειδικά
στο Διαδίκτυο. Δεν υπάρχει πλέον καμία ουτοπική ιδεολογία. Και οι Ρώσοι μπορούν
να ταξιδεύουν ελεύθερα στο εξωτερικό. Ωστόσο, αν και, για ένα διάστημα, φαινόταν να αυξάνεται η
πολιτική επιρροή του Μεντβέντεφ, όλο και πιο πολλοί Ρώσοι είναι πεπεισμένοι ότι
ο Πούτιν σχεδιάζει να επιστρέψει στην προεδρία της χώρας το 2012.
Μετά από δύο
θητείες ως πρόεδρος και δύο χρόνια ως πρωθυπουργός, ο Πούτιν πέρασε εφέτος ένα
πολύ δραστήριο καλοκαίρι. Έτρεξε με μία Harley-Davidson,
κυνήγησε φάλαινες και οδήγησε ένα Lada διασχίζοντας 1.200 μίλια
στην Ανατολική Ρωσία. Απ’ ότι φαίνεται, αρχίζει ανεπίσημα την εκστρατεία
επανεκλογής του το 2012. Μετά από την τροποποίηση του Συντάγματος, που προεξέτεινε
την θητεία του προέδρου στα έξι χρόνια, ο Πούτιν, σε περίπτωση εκλογής του στις
επόμενες προεδρικές εκλογές, έχει την δυνατότητα να παραμείνει στην εξουσία ως
το 2024, οπότε και θα είναι 72 ετών.
Έτσι, θα έχει καταγραφεί ως ο ισχυρότερος
άνδρας στην Ρωσία για ένα τέταρτο του αιώνα. Κάτι τέτοιο, για πολλούς Ρώσους, υπόσχεται διαιώνιση του
ασφυκτικού πολιτικού κλίματος και παρασκηνιακά ελεγχόμενες εκλογές, όπως τα
τελευταία δέκα χρόνια. Ο Πούτιν προειδοποίησε, άλλωστε, σε συνέντευξή του κατά
το οδικό του ταξίδι στο ανατολικό άκρο της χώρας ότι οι διαδηλωτές που θα
προέβαιναν σε εκδηλώσεις διαμαρτυρίας χωρίς επίσημη άδεια «θα χτυπιούνται
κατακέφαλα».
Όσον αφορά τις υποσχέσεις Μεντβέντεφ για μεταρρυθμίσεις, ο
πρόεδρος έχει υλοποιήσει ελάχιστο μέρος τους. Οι προεκλογικές δεσμεύσεις για τερματισμό
του νομικού «μηδενισμού» της Ρωσίας και η εγκαθίδρυση κράτους δικαίου έχουν
προχωρήσει με νηπιακά βήματα. Στην ετήσια διάσκεψη του Valdai Discussion Club, που ολοκληρώθηκε την πρώτη
εβδομάδα του Σεπτεμβρίου, Ρώσοι και ξένοι ειδικοί που συζήτησαν το πρόγραμμα
ανάπτυξης μίας οικονομίας υψηλής τεχνολογίας, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι
πιθανότητες επιτυχίας του είναι λίγες. Κοινός τόπος όλων ήταν ότι κύριο εμπόδιο για την επίτευξη
του στόχου αυτού είναι η διαφθορά, η οποία έχει αγγίξει επίπεδα – ρεκόρ –
δωροδοκία κρατικών αξιωματούχων, παράνομες προμήθειες σε κρατικά συμβόλαια.
Άλλο ένα πρόβλημα είναι ότι η επείγουσα πρόθεση της Ρωσίας
πέρυσι να διαφοροποιήσει την οικονομία της, καθώς το ΑΕΠ της σημείωσε τον
μικρότερο ρυθμό μείωσης ανάμεσα στους G20, εξανεμίστηκε μόλις τα επίπεδα των τιμών του αργού ανέκαμψαν
στα επίπεδα των 70 δολ. το βαρέλι.
«Η αίσθηση που είχαμε το 2009 ότι δεν μπορούμε να
συνεχίσουμε με τον ίδιο τρόπο έχει παρέλθει», σχολιάζει ο Αλεξέι Μακάρκιν,
αναλυτής του Κέντρου Πολιτικών Τεχνολογιών στη Μόσχα. «Για άλλη μια φορά,
υπάρχει η αίσθηση ότι μπορούμε να ζήσουμε χάρη στο πετρέλαιο». Οι πιο πολλοί αναλυτές πιστεύουν ότι ακόμη και χωρίς
οικονομικές μεταρρυθμίσεις, οι τρέχουσες τιμές του αργού θα μπορούσαν να
συντηρήσουν την ανάπτυξη στο επίπεδο του 3% ετησίως. Ωστόσο, οι ρυθμοί αυτοί
είναι πολύ μικρότεροι από το 7% και πάνω της περασμένης δεκαετίας, αλλά και σε
σχέση με τα αντίστοιχα των υπολοίπων χωρών της ομάδας Bric (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα). Θα
είναι ,επίσης, πολύ χαμηλά σε σχέση με αυτά που απαιτούνται ώστε η χώρα να
αγγίξει το κατά κεφαλήν εισόδημα των πιο φτωχών χωρών της Ε.Ε.
Η ανησυχία, ωστόσο, που επικρατεί σε ό, τι θα μπορούσε να
θεωρηθεί «ελίτ» της χώρας δεν φαίνεται να υπερβαίνει τα επίπεδα των αντιδράσεων
της δεκαετίας του ’70.
Οι κροίσοι παραμένουν τρομοκρατημένοι από την περίπτωση
του Χοντορκόφσκι, που συγκρούστηκε με τον Πούτιν και βρίσκεται από το 2003 στην
φυλακή. Στις αρχές του Σεπτεμβρίου ο Πούτιν εκφώνησε έναν
«φιλιππικό» ενάντια στο πρώην αφεντικό της Yukos. Αυτό δεν είναι καλός οιωνός για τις πιθανότητες αθώωσης
του Χοντορκόφσκι σε περίπτωση νέας δίκης, αφήνοντάς τον για άλλα 20 χρόνια στη
φυλακή. Έτσι, εμφανίζονται ισχνές οι όποιες πιθανότητες να βρει
εμπόδια ο Πούτιν στον δρόμο της επιστροφής του στην προεδρία το 2012 – ή
παραμονής του, τα επόμενα χρόνια, στον πρωθυπουργικό θώκο.