Για όγδοη φορά, μέσα στα τελευταία είκοσι χρόνια, επισκέφθηκα την Ιαπωνία, καλεσμένος επί δύο εβδομάδες να μιλήσω σε συναδέλφους και φοιτητές της Νομικής. Στην Ιαπωνία, με πληθυσμό γύρω στα 129 εκατομμύρια, οι δημόσιες και ιδιωτικές νομικές σχολές ξεπερνούν τις 200.
Ομως το μεγάλο πλήθος των αποφοίτων μετείχε στις αυστηρότατες ετήσιες εξετάσεις, για τις ελάχιστες θέσεις νέων δικηγόρων και δικαστών, με τόση αποτυχία, ώστε πολλοί να επανέρχονται ακόμη και για περισσότερα από 15 χρόνια! Ηδη το σύστημα άλλαξε, με στόχο τον δραστικό περιορισμό (σε τριάντα) των νομικών σχολών, των οποίων οι σχετικώς λίγοι, αλλά εκλεκτοί απόφοιτοι θα δικαιούνται να μετέχουν στις σταθερά δύσκολες εξετάσεις για τα προαναφερθέντα δύο δικαστικά επαγγέλματα. Οι πολλές άλλες νομικές σχολές περιορίζονται εφεξής στο να παρέχουν πτυχίο νομικής παιδείας, πιο προωθημένης σε σχέση με τα μαθήματα του καθ' ημάς Πάντειου Πανεπιστημίου, με στόχο τη μελλοντική απασχόληση σε γραφεία.
Στην κατανόηση αυτών των ιδιορρυθμιών συμβάλλουν τα στοιχεία που μου δόθηκαν, αναφορικά με το μεγαλύτερο δικηγορικό γραφείο του Τόκιο, το γραφείο Nishimura & Asahi, που απασχολεί συνολικώς 1.089 πρόσωπα, και ειδικότερα 82 συνεταίρους δικηγόρους, 355 αποφοίτους νομικών σχολών με αντιμισθία, που δεν έχουν άδεια δικηγορίας, 55 συνεργάτες απασχολούμενους με τις αναγκαίες επισκέψεις στις γραμματείες δικαστηρίων και δημόσιων υπηρεσιών, καθώς και 597 γραμματειακό και λοιπό υπαλληλικό προσωπικό. Ολοι τους πλούσια αμειβόμενοι, όμως με πολύ περιορισμένα χρονικά περιθώρια για ιδιωτική ζωή. Ακουσα για τη μοναξιά που νιώθουν αρκετοί νέοι, κλεισμένοι στα δωμάτιά τους, με μοναδικό σύντροφο την οθόνη του υπολογιστή τους. Ακουσα ακόμη και για συχνά κρούσματα αυτοκτονιών. Οπωσδήποτε, όμως, κάθε τι στη σύγχρονη ιαπωνική κοινωνία αποπνέει ακατάβλητη οικονομική ισχύ με προωθημένη τεχνολογία.
Νομίζω ότι όλες οι άλλες ανεπτυγμένες χώρες του κόσμου απέχουν πολύ από το σύγχρονο ιαπωνικό οικονομικό και τεχνολογικό θαύμα, όπως αυτό καθρεφτίζεται σε πολλές εκφάνσεις της καθημερινής ζωής: στους πολυεπίπεδους δρόμους, στους συνεχώς ανεγειρόμενους ουρανοξύστες πάνω σε μικρά οικόπεδα, στο τεράστιο υπόγειο σιδηροδρομικό δίκτυο και στον πλούτο των πολλών καταστημάτων πωλήσεων. Σημαίνουν τάχα αυτές οι παραδοχές ότι δεν υπάρχει εκεί πρόβλημα μεγάλου δημόσιου χρέους; Κάθε άλλο! Με τη διαφορά ότι δεν πρόκειται για εξωτερικό χρέος. Δανειστές του κράτους είναι οι πολίτες του! Αμείβονται πολύ καλά, έχουν τις ανέσεις τους, πληρώνουν τους φόρους τους και τις οικονομίες τους επενδύουν σε δημόσια χρεόγραφα, υπερήφανοι για την ανάπτυξη της πατρίδας τους.
Θυμάμαι, σε προηγούμενα ταξίδια μου, πώς θαύμαζα τη φυσική ομορφιά των απέραντων ορυζοκαλλιεργειών, στη διαδρομή Τόκιο - Κιότο. Τώρα έχουν σχεδόν εξαφανιστεί. Στη θέση τους υψώνονται εργοστάσια, πλαισιωμένα από τις κατοικίες των εργαζομένων -κυρίως μονοκατοικίες με μικρό περιβόλι λαχανικών. Μου τονίστηκε από τους συναδέλφους που μας φιλοξενούσαν ότι η Ιαπωνία έχει πια κορεστεί από εργοστάσια, έτσι που να είναι πιεστική η ανάγκη των επενδύσεων στο εξωτερικό. Φυσικά, αυτή η παρατήρηση με παρακίνησε στην απορία, γιατί δεν έρχονται να επενδύσουν στην Ελλάδα, που διψάει για ξένα κεφάλαια. Αντί οποιασδήποτε άλλης απάντησης, οι συνομιλητές μου αναφέρθηκαν στην περιπέτεια κάποιων Ιαπώνων που, πριν από λίγα χρόνια, αποπειράθηκαν να κάνουν επένδυση εδώ με ανεμογεννήτριες.
Δεν θα φωτογραφήσω εγγύτερα το πού έγινε η απόπειρα. Θα καταγράψω όμως επιγραμματικώς όσα μου διηγήθηκαν οι σοβαροί συνομιλητές μου στο Τόκιο: Αγόρασε λοιπόν η εταιρεία των επενδυτών μεγάλη έκταση σε άγονο βουνό για τις ανεμογεννήτριες. Ομως σύντομα συνειδητοποίησαν ότι στην Ελλάδα δεν αρκεί να έχεις σχέδια και χρήματα για σοβαρή επένδυση. Χρειάζεσαι και μετρητά για να μπουκώνεις τα στόματα των τρωκτικών της γραφειοκρατίας, κι όχι μόνο στις κεντρικές υπηρεσίες των αρμόδιων υπουργείων.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση, πιο αδηφάγος αναδείχθηκε ο πρόεδρος της τοπικής κοινότητας. Κι όταν οι επενδυτές τού το ξέκοψαν, εκείνος, με τη γνωστή αναίδεια της ρωμαίικης αρπαχτής, ξεσήκωσε τον αμόρφωτο παπά του χωριού πως οι ανεμογεννήτριες είναι έργα του Σατανά. Ο αφελής, όσο και αδιάλλακτος στον φανατισμό του, λειτουργός του Υψίστου (τρομάρα μας...) ξεσήκωσε τις γυναικούλες του χωριού πως ο Θεός θα τις καταραστεί αν ανέχονται τα έργα του Σατανά, έτσι που θα μείνουν στείρες και θα πάψουν να γκαστρώνονται και να γεννούν παιδιά!...
Μ' αυτά όμως τα καμώματα, η επένδυση ματαιώθηκε. Η ζημιά ήταν ευρύτερη για τον τόπο μας, καθώς έκτοτε οι ιαπωνικές ασφαλιστικές εταιρείες έπαψαν να ασφαλίζουν επενδύσεις στην Ελλάδα.
Επιτυχημένη η γειτονική Τουρκία, χώρα προσέλκυσης μεγάλης έκτασης επενδύσεων και αντίστοιχης ανόδου του βιοτικού επιπέδου του λαού της. Καθ' οδόν προς την Ιαπωνία με τις τουρκικές αερογραμμές, μείναμε αρκετές ώρες στην Κωνσταντινούπολη και από τους συνομιλητές μας ενημερωθήκαμε για το σύγχρονο οικονομικό επίτευγμα που συντελείται εκεί, ως προάγγελος της μελλοντικής ανάδειξης της γειτονικής μας χώρας σε κυρίαρχη δύναμη των Βαλκανίων.
Με ζωηρές ακόμη τις συναισθηματικές πληγές από παλαιότερες επισκέψεις μας στην Αγια-Σοφιά, της οποίας το υπερώο είχε εξελιχθεί σε βέβηλο εκθετήριο ακόμη και ειδών υγιεινής, ήμουν απρόθυμος να την επισκεφθώ και πάλι. Οι φίλοι μας επέμειναν πως άξιζε να πάμε. Και δικαιώθηκαν, καθώς αντικρίσαμε αγνώριστη τη Μεγάλη Εκκλησία, που ολοφάνερα πλέον καταυγάζει το φως της χριστιανικότητάς της. Οι τοίχοι έχουν αποκαθαρθεί και σε αρκετή έκταση φωτίζονται και πάλι με τα αρχικά χρώματά τους, καθώς και με τους ωραίους πολυελαίους, με τους οποίους η τσαρική Ρωσία είχε άλλοτε στολίσει τον ιστορικό χριστιανικό ναό.
Είναι μια καινούργια τουρκική προσέγγιση και αποδοχή της ιερότητας που έχει αυτό το σεπτό μνημείο, ως μνημείο χιλιόχρονης χριστιανικής και τεσσάρων αιώνων μουσουλμανικής λατρείας, έτσι που να είναι αξιοπρόσεχτες οι -επί του παρόντος- λίγες τουρκικές φωνές, που υποδεικνύουν να τελούνται κατά αραιά διαστήματα ιερές ακολουθίες και λειτουργίες, που να επιβεβαιώσουν την πολιτιστική αναγέννηση της Τουρκίας, ως δύναμης προαγωγής και του πολιτισμού.
Το σύντομο τούτο σημείωμα, εξ αφορμής της πρόσφατης νέας επίσκεψής μου στην Ιαπωνία, δεν θα ήταν πρέπον να κλείσει δίχως μια στοιχειώδη αναφορά στη Χιροσίμα, την πόλη της πιο απαίσιας ανθρωποθυσίας, όταν, στις 6 Αυγούστου 1945, απροειδοποίητα επλήγη με την πρώτη ατομική βόμβα, που την ισοπέδωσε και από τις τότε 160 χιλιάδες των κατοίκων της επιβίωσαν μόνο 30 χιλιάδες.
Στο Μουσείο του Ολέθρου, ακόμη και ο πιο αδιάφορος δεν μπορεί να συγκρατήσει τα δάκρυα και την οργή για το ασύλληπτο έγκλημα που τότε συντελέστηκε εναντίον των ηθικών και δικαιικών αρχών της πολιτισμένης ανθρωπότητας. Το ταπεινό και σεμνό μνημείο των αθώων θυμάτων συγκεντρώνει γύρω του τους προσκυνητές, που αποθέτουν την ταραχή της ψυχής τους με λίγα άνθη. Κάποιοι έχουν το σθένος και σεμνά απαγγέλλουν και ψάλλουν τα λόγια της χριστιανικής επιμνημόσυνης δέησης.
Φέτος, 65 χρόνια από το έγκλημα, παραβρέθηκε στο ετήσιο μνημόσυνο, για πρώτη φορά, και ο πρέσβης της χώρας που απροειδοποίητα έφερε τότε τον όλεθρο της μαζικής εξόντωσης.
(από την εφημερίδα "Ελευθεροτυπία", 6/10/2010)