Η Τουρκία αλλάζει. Το ερώτημα, όμως, που τίθεται στον
επισκέπτη της είναι προς ποια κατεύθυνση. Η δε απάντηση κάθε άλλο παρά απλή
είναι. Διότι οι δυνάμεις που εμπλέκονται στην τουρκική πολιτική ζωή διαφέρουν
αισθητά στις προσεγγίσεις τους και κυρίως στην φιλοσοφία τους. Το μεγάλο,
λοιπόν, στοίχημα για την σημερινή Τουρκία είναι πολυσύνθετο.
Για την ώρα, η χώρα αναπτύσσεται με ρυθμό 8% ετησίως και οι
εκτιμήσεις κάνουν λόγο για διψήφιο αριθμό από το 2013 και μετά. Αυτό σημαίνει
ότι περί το 2020 το τουρκικό κατά κεφαλήν εισόδημα θα είναι περίπου στα ίδια
επίπεδα με το αντίστοιχο ελληνικό –με την διαφορά όμως ότι, σε απόλυτους
αριθμούς, η γειτονική μας χώρα θα βρίσκεται μέσα στην πρώτη δεκάδα των
παγκόσμιων οικονομικών δυνάμεων.
Ένα πρώτο ερώτημα που τίθεται, είναι αυτό των κοινωνικών
επιπτώσεων που η ανάπτυξη αυτή θα έχει στη Τουρκία και ποια θα είναι η κατανομή
της. Διότι, την ίδια περίοδο, ο τουρκικός πληθυσμός θα αυξηθεί κατά 20%, με
αποτέλεσμα οι ηλικίες των 18-25 ετών να αντιπροσωπεύουν το 40% του συνόλου. Η
δημογραφική αυτή εξέλιξη έχει βαρύνουσα κοινωνική σημασία και σίγουρα, στην
σημερινή Τουρκία, θα αποκτήσει και σημαντικό πολιτικό βάρος. Ας δούμε όμως
λεπτομερέστερα ποια είναι τα σημερινά οικονομικά δεδομένα της Τουρκίας, η οποία
είναι ήδη η έκτη ισχυρότερη οικονομία στην Ευρώπη, λίγο πιο πίσω από την
Ισπανία.
Στην γειτονική μας χώρα –χάρη σε μία εντυπωσιακή πολιτική
ενισχύσεως και προσελκύσεως ξένων άμεσων επενδύσεων– έχουν εγκατασταθεί 25.321
ξένες επιχειρήσεις, εκ των οποίων οι 13.525 είναι από χώρες της Ευρωπαϊκής
Ενώσεως (ΕΕ). Οι επιχειρήσεις αυτές συμβάλλουν θετικά στην δημιουργία θέσεων
εργασίας και καλύπτουν σημαντικό κομμάτι των τουρκικών εξαγωγών. Έχουν έτσι
επιτρέψει στην Τουρκία να είναι ο δεύτερος παγκόσμιος παραγωγός τηλεοπτικών
συσκευών και η πρώτη χώρα στην Ευρώπη στην παραγωγή τσιμέντου. Επίσης, οι
επιχειρήσεις αυτές συμβάλλουν αποφασιστικά και στην βελτίωση των τουρκικών
υποδομών, ενώ ταυτοχρόνως ενισχύουν και την οικονομική εξωστρέφεια της χώρας.
Πολιτικοί και οικονομικοί παράγοντες της Τουρκίας δεν
κρύβουν ότι, πριν το 2020, το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) της χώρας θα
είναι περί τα 2 τρισεκατομμύρια δολλάρια, με αποτέλεσμα, λένε, η Τουρκία να
αποτελεί σημαντικό κομμάτι μιας –υπερχρεωμένης, σήμερα– Ευρώπης, αν βεβαίως η
τελευταία την δεχθεί στους κόλπους της.
Οι παραπάνω θετικές εξελίξεις στην πορεία της τουρκικής
οικονομίας έχουν τρεις επιπτώσεις. Πρώτον, επιτρέπουν την χρηματοδότηση ενός
κοινωνικού κράτους, πράγμα σημαντικό και από πολιτικής πλευράς. Δεύτερον,
μειώνουν την μετανάστευση Τούρκων προς τρίτες χώρες –και έτσι, ύστερα από
πολλές δεκαετίες, για το 2010 το ισοζύγιο εισόδου και εξόδου Τούρκων μεταναστών
θα είναι θετικό ως προς το πρώτο σκέλος του. Τρίτον, η ανάπτυξη διευκολύνει και
την χρηματοδότηση της αναδιαρθρώσεως της τουρκικής οικονομίας.
Χαρακτηριστικό, από την άποψη αυτή, είναι το γεγονός ότι
εντυπωσιακή ανάπτυξη γνωρίζει ο τουρκικός τουρισμός. Σε πλήρη αντιδιαστολή με
την πορεία του ελληνικού τουρισμού, στην γειτονική μας χώρα τα σχετικά μεγέθη
έχουν εκτοξευθεί. Σύμφωνα με αποκαλυπτική μελέτη της ελληνικής πρεσβείας στην
Άγκυρα, η Τουρκία, την περίοδο 2000 έως 2009 τριπλασίασε τις αφίξεις από το
εξωτερικό και δέχεται σήμερα τρεις φορές περισσότερους τουρίστες απ’ ό,τι η
Ελλάδα. Στόχος δε της τουρκικής τουριστικής πολιτικής είναι το 2023 η χώρα να
δέχεται 63 εκατομμύρια τουρίστες, με έσοδα 85 δισεκατ. ευρώ.
Τα κίνητρα για τουριστικές επενδύσεις στην Τουρκία, όπως
καταγράφονται από την ελληνική πρεσβεία, αφορούν στην παραχώρηση δημόσιας γης
για το διάστημα έως 49 έτη με προνομιακούς όρους, στην εξαίρεση από τον ΦΠΑ για
μηχανήματα και εξοπλισμό, καθώς και σε εξαιρέσεις για ορισμένες περιπτώσεις της
καταβολής δασμού εισαγωγής. Επίσης, οι πιστοποιημένες από το υπουργείο
Πολιτισμού και Τουρισμού της Τουρκίας ξενοδοχειακές επιχειρήσεις που φέρνουν
στην χώρα ξένο συνάλλαγμα περισσότερο από 1 εκατ. δολλάρια, αντιμετωπίζονται ως
εξαγωγείς. Ειδική δε μέριμνα δίνεται για την ανάπτυξη του τουρισμού στα παράλια
της Μαύρης Θάλασσας και ειδικότερα στις περιοχές από Σαμψούντα-Ορντού-Τραπεζούντα.
Ακόμη, η Τουρκία επιδιώκει να γίνει κορυφαίο
χρηματοοικονομικό κέντρο, γεγονός που αντανακλάται στις εντυπωσιακές επιδόσεις
του Χρηματιστηρίου της Κωνσταντινουπόλεως. Ιδιαίτερο βάρος δίνεται όμως και σε
δύο τομείς: στην εκπαίδευση και στην έρευνα και ανάπτυξη. Τα τουρκικά
πανεπιστήμια πληθαίνουν και οι πόροι για έρευνα και ανάπτυξη ήδη πλησιάζουν το
1% του τουρκικού ΑΕΠ –ποσοστό σχεδόν διπλάσιο από το αντίστοιχο ελληνικό.
Πέρα όμως από όλα αυτά, η αίσθησή μας κατά την πρόσφατη
επίσκεψή μας στην γείτονα είναι ότι αντιμετωπίζει ένα σοβαρό
θρησκευτικό-πολιτικό πρόβλημα, το οποίο σε κάποια φάση θα μπορούσε να γίνει
εκρηκτικό. Από φιλοσοφικής δε πλευράς, το πρόβλημα –στο οποίο θα επανέλθουμε–
έγκειται στο ερώτημα: είναι ο μουσουλμανισμός συμβατός με την φιλελεύθερη
δημοκρατία και τους κανόνες της οικονομίας της αγοράς;
(από την εφημερίδα "Εστία")